TUI LEH
MEI – HLA THLIRNA
- Rohmingthanga Ralte
Assistant Professor, Dept. of Mizo
Govt. Aizawl
North College
Khawvel hi changkanna avangin
thingtlang khaw pakhat (global village) ang maiin kan inthlung zawmkhawm mek
tawh chu a ni a. Tuipui rala mi ngo ho te rimawi kalphung chu awlsam zetin kan
hmuin kan hre ve nghal zung zung thei tawh a. An tih dan leh an rimawi kal
hmang pawh kan ṭhalai ten an dungthulin thiam takin an siam chhuak ve zung zung
thiam mek zel bawk a.
Thu leh hla lama tui leh zir ṭhin
mite chuan kan thu leh hla suk thlek dan te hi ngaihven ve reng a ngai a.
Awithangpa, Lalzova, Vankhama te hun lai anga kan thu leh hla te kal reng tura
kan ngai a nih chuan, Mizo literature-ah hian ‘literary trend’ a awm thei dawn
si lo. Tin, kan ṭhalaite hi ril leh thuk, unpui pui tura beisei reng tur pawh
an ni chiah bik loa, an thinlung thuruk pho chhuah nan hian thu leh hla mawl te
te pawh an la rawn hmang zel ang. Thu khuh deuh, rin zawn tura hla tlantir ai
chuan tlang taka hla phuah te hi tunlaia an chin dan pakhat chu a ni ve ta reng
mai a, chung chu lo pawm thiamsak te a la ngai zel ang. Ho lam lutuka hla phuah
te erawh mi’n an hre zui reng dawn chuang lo. Kum 1980 hma lam kan hla kal
hmang leh kum 2000 hnu lama kan hla kal hmang, tunlaia ṭhalaite hla phuah dan
kal hmang te hi inang pet pet tura kan ngai tlat dawn a nih chuan thu leh hla
hi zalenna ram a ni thei dawn si lo.
T.V khawvelah chauh kan cheng
tawh loa, nu leh pa tam zawk te chen ve ngai lohna khawvel, Internet, YouTube
khawvel aṭangin ramri kham awm miah lovin kan ṭhalaite an inlem tawn suau suau
mek chu a ni a. Hemi khawvela ṭhangthar te an han tal vel leh an suangtuahna
ram thiam taka an han pho chhuak ṭhin hi a ngaihnawmin, hmuhnawm hi awmhmunah
ka lo ti ve em em ṭhin a, ka lo lawm ve veng veng ṭhin.
Rimawi nen inchawih taka hla
thu tlantir hi thil awlsam a ni mawlh lo tih hi zai ngainatute chuan kan hre
vek ngei ang. Zai theina zawng an intodelh thei loa, hla phuah ṭhin tam takin
mite rilrua cham reng tur hla an theh chhuak thei bawk hek lo. Mite aia
chungnung ni tur chuan talent mai
bakah mite aia ngaihtuahna hman tam hret a ngai tih te hi thu leh hla khawvelah
hian Luka ziak tlukin a chiang a ni.
Mizo ṭawng kan hman dan
chungchangah hian kan |iau ral unaute khi fak loh an har ka ti ṭhin. A chhan
chu |iau thlang lama mite aia hian an la hmang firin, a theih chen chenah hnam
dang thil pawh, mahni ṭawnga sawi dan an ngah zawk niin a lang a. Chenna hmun
azirin kan khaw hawi chenin a inang lo deuh ni pawn a lang a. Hnam dang culture
kara cheng ve reng an nih avangin, mite thu leh hla te pawh an ṭawng thiam
tamna a vangin keini ngawt ai chuan an hre tam ngei ang. Chungte chu Mizo
literature tan thiam taka an lakluh thiam zel te pawh beisei ang. Tuna kan
thupui khel turah hian an la lut e chu kan ti hauh lo.
Kan thupuiah kan lut ang. Kan
hla lepse tur hi |iau ral lam tlangval SaiWanah (a stage name a ni ang chu)
phuah a ni a. A hmel enin U-A-MA hi a la hmang tam lem lo tih a chiang reng.
Chuti chung erawh chuan U-A-MA hmang ṭeuh tawh te aiin a ngaihtuahna a hmang
zau a, a thluak a ti che hle tih a hla aṭangin a hriat theih thung a ni. A
hlaah hian poetic diction (hlarua, hla
thu bik) nalh fal taka hman a tam lem lo. Mahse, tehkhinna leh khaikhinna chi a
hman te erawh mite la hman ngai mang loh hmuh tur a awm zauh zauh mai. Hei hi a
ni, ka ngaihthlak hmasak ber pawha ka rilru verh nghal zartu ni (ka tih ṭhan
danin, miten an ngaihthlak chuah chuah tawh hnu, a lar aṭanga thla li liam hnu
velah kan ngaithla ve chauh pek a). Tunah hian, he hla hian YouTube lamah
thlirtu mi maktaduai 4 chuang (4.6 millions) a nei tawh nghe nghe a. |halaite
zingah a tla nain, naupang ṭawng theitir te pawn an sa ve lauh lauh mai tih chu
WhatsApp video viral aṭang ten kan lo hmu ve a. Tun teachers day (5th
Sept.2022)-ah phei kha chuan zirna in pakhatah naupang/zirlai rualin zaipawl
ang deuhin an sa rual dual dual mai a nih kha.
A hla chang khatna aṭangin
chhinchhiah tur ka hmu nghal pang a, chu chu tun hma lama kan zaikung hmasa ten
“Mualpui nuar la kal lai kham rawh,” an tih ang chi te, Puma/tlanglam zai lama,
“Mual a kur e kan lam nan,” tia ‘mual’ an lo hman ṭhin te kha, tehkhinna mawi
danglam takin a rawn vawrh chhuak ta daih mai a. “Zalengin an tluk zawh rual
loh ṭha mualpui khum,” a rawn ti ta
daih mai. Hmelṭhatna mualpui khum zawnga tehkhinna a vawrh chhuak ta daih hi a
fet deuh chuan a dik lo an tih duh ngeiin ka ring. Mahse, a hmangtu hian,
‘Lianchia hmelṭhatnain lui kawi sarih a en thei’ tih kha a hre kher lo a nih
pawn, a hmang sual ta viauah ka ngai bik lo. Hei tak hi a ni ka beng verh nghal
zartu ka tih kha. A hla changkhatna hi han en ang aw:
A rûk tê-a ka vei, ka suangtuahna ram
thununtu,
Zalêng tin tluk zawh rual loh ṭha mualpui khûm;
Nang nen vân zawlah sirvate iangin,
Chhimbâl tê phenah hmangaih thu kan hril.
Thlawk theia siam kan nih miau
loh avangin, hla lama kan duhsamah hian thlawh theih hi a tel fo a. Ni e, savate
anga thlawk theiin, van boruak thawl leh thiang nuam karah, chhimbal te zam lai
ngeia hmangaih thu han hril dun vel chu, han mitthla mai pawn a nuamin a
thawven thlak hle dawn tih a chiang reng mai.
A thunawna a simile rawn hman
te hi, tu’n an hman ka lo la hre ngai pek lo a. Mahse, a va thur chhuak mawi
teh reng em, a hla thupui pawh a ni reng a. Hei tak hi a ni a tir lama kan sawi
mite aia ngaihtuahna sen leh hman tam a ngaihna tak kha. A thunawn han dah
chhuak phawt ila, kan chip zui ang.
‘Tiam tlat e’ tiin nang leh kei
pialleiah,
Lirnghing leh tuifawn ten min sawi nghing lo’ng;
Mahse, kan mizia erawh tui leh mei ang ni mah se,
I tel lo chuan keimah hi ka keimah lo.
Lirnghing leh tuifawn
metaphorically-a a rawn hman dan te hi rem a va hre em. Ni, hmangaihna kawng hi
a mam hun ngai lo a. Chuvang chuan a zawhtute pawh an chak a ngai fo a,
lirnghing leh tuifawn meuh te pawn an sawi nghin theih loh hmangaihna chu a
nghet chet chawt hle dawn tih a lang a. Chutih rualin a tlar dawt lehah hian an
mi zia chu, ‘tui leh mei ang maia inmil lo’ a nih dan simile-in a rawn vawrh
let leh hlauh mai a. He lai tlar hniha paradox hi hmuh hmaih theih a ni mawlh
lo. Inmil hlei thei miah loa, inngaizawng reng te, ze inang miah lo
inngaizawnga induh em em te hi hringnunah hian an awm ve thei tlat si a. Chung
pho chhuah nana a bungraw fawmkhawm hi a tunlai ṭawng takin, a common lo rem
rem hle a ni. Tin, a thunawn tlar tawp ber, ‘I tel lo chuan keimah hi ka keimah
lo’ tih te hi sawi zau viau theih ni mah se, sawi zau miah loh pawh hiana fiah
em em mai si a. Literature-ah hian philosophy hian hmun a chang ve fo a. A
bikin thuziak lamah phei chuan a ziaktu ten an phum ru fo ṭhin.
A chang hnihnaah poetry-a
pawimawh em em pakhat allusion kan
hmu a. He lai allusion atana, ‘Romeo leh Juliet’ a rawn hmang hi ka lo ui ve
ringawt. A chhan chu kan Mizo thawnhtuah hian hmangaihna thawnthu ngaihnawm tak
tak allusion-a lak chhuah tur a awm ve ṭeuh si a. Mahse, kan Mizo thu leh hla
te hian khawvel daptu Shakespeare-a zawng a lo la ngam lo deuh a nih hi! Tin, a
phuahtu hi |iau ral tlangval a nia, |iau thlang lama kan thawnthu zir ang te hi
an zir ve ngai lovin a rinawm a. Chuvangin, Lalseksipiara character siam pahnih
Romeo leh Juliet te, hmangaihna nghet leh thuk tar lan nana a ngaihtuahna
luahtu hmasa niin, a hmang ta nghal mai a ni mahna le.
Nang ‘Romeo’, kei ‘Juliet’, tuin nge min ṭhen
hrang zo vang?
Pawh chah rual loh hmangaih hrui khat vuan kan ni si;
I kiangah chuan a awm lo hliam leh nat,
Tar ha bal kan nih thleng vawng ang thu tiamte kha.
Tar kun khup bih tih mai awma
mawi, ‘tar ha bal kan nih thlengin’ tih te hi a pawn lawi viauin a langnaa,
mahse hei pawh hi a common lo leh ta. A hla kharna lamah, fiamthua midum ho recitation
kan tih ang chi , Rap a rawn vawm lut a. Hetah pawh hian a theih chen chen chu
end rhyme hmangin hla hi a tlantir a, A chham han ngaihthlak chuan rhythm mawi
tak tak pawh hriat tur a awm tlat:
An rûnah ka lêng, ka phal lo tuma’n an
bêm,
Ka lung na a hnêm, ka tan a va hlu tak em!
Phatsan chu hnai lo, ka neih chhun ka duh mah mah che,
Hmangaihna dik kan sawi ṭhin chu hei le, tunah ka tem;
Par tin vulna lamlian hlobet hring dup hmun,
Zawh tura mawi leh hleitling hian
Kei, tualṭo pa min thlang, lawmthu ka sawi;
Ka pawm lum, ka awi, hei lo liama pheichham man,
Vawi sawm pawh piang nawn ila, a awm tawh dawn lo kei ang tan;
Min hnem teh, nunnêm i zûn ngai hi ka riang em a,
Min en teh, lunglên awmzia hi ka hrethiam ve ta;
I kiangah chuan hriat chan tik ka nei ngai lo hliam leh na,
Tar ha bal kan nih thlengin vawng reng ang aw, thutiamte kha,
Kei paw’n thutiam zawng kha vawng turin ka tiam a che,
Kârah hmelma hrangin sêlna leh diriamnate tawngin,
Kan thinlung leh rilrute min hliam mah se;
Kut suihin biakbuk-in thianghlimah,
Kum
40 ral kai tawh leh Mizo literature ral thlir mai mai tan chuan tuna kan hla
thlir hi a va ho ve kan ti mai thei. Mahse, kan hun tawn mek, thu leh hla lama
kan kan ṭhalaite rilru sukthlek dan te hi hriatpui ve zel hi a ṭha a. Tunlai ṭhalaite
khawvel kan hriatpui loh ṭhin avangin, a sap ṭawngin ‘outdated’ kan nih phah ta
ṭhin reng a ni.
A tir lama kan sawi tak ang khan,
kan ṭhalaite hian a theih chen chenah chuan hlarua, hla ṭawngkam bik hmanga hla
han phuahte chu an phak chinah an tum ve tho a, mahse a theih vek lohna chin a
awm fo dawn, chu chu an kum mil tawka kan en chuan kan hre thiam nghal mai ngei
ang. Popular culture-ah hian ṭawng tualleng taka hla phuah hmuh tur pawh a awm
chho ta zel bawk a. A duh fir deuh te selna ṭhin pawh a ni reng a. Chutih rualin
thiam taka simile, metaphor, allusion an hman dan te hi lo hmuh kan bik lo ila.
Hengte hi hla hmanraw ṭangkai tak an ni ve tho si a. Hla pakhatah hian a hla
ziarang, hla chak hrang hrang, hlarua te hman kim vek har dan hi thil namen a
ni lo. Heng zinga pahnih khat thiam taka an hman theih chuan hahdam taka an kum
mil nen ena, pawm rem hi a hahdam zawk ngei dawn a ni. Sawi leh selna ringawta
mi lo vawm hian phurna aiin hnualna a siam chawk a, thu leh hla khawvelah ngat
phei chuan inchhemalh tawn aia pawimawh hi a tam bik lo a ni.
Comments
Post a Comment