LALAWITHANGPA CHANCHIN LEH A HLA TE (1885-1965) - Rohmingthanga Ralte

LALAWITHANGPA CHANCHIN LEH A HLA TE (1885-1965)

                                                                                                                                

Rohmingthanga Ralte

AssistantProfessor

Department Of Mizo

Govt.Aizawl North College

Zofate khawvela hla phuah thiam hming thang, a hla phuah mal hre lem lo paw’n a hming erawh kan hriat lar em em thung chu ‘Lalawithangpa’ hi a ni. A laiah hming chu ‘Hmarlutvunga’ a ni. Hmarlutvunga ti a, a hming an sak chhan chu R.Vanlawma’n ti hian a sawi “Chhim lam aṭanga hmar lama pem lut ta vang vang mai chawia an sak ni ngei tur a ni.”

1. A CHANCHIN TLANGPUI:

Pi pute’n Arsi tlak kum an lo tih ṭhin kum 1885 kha hla phuah thiam hmingthang pian kum hi a lo ni ve chiah a. Arsi tla khan Zofate tan Arsi hlu tak a rawn tlakpui ve ni awma mawi a ni. Kum 1885 hi R.Vanlawma’n, Awithangpa pian kum nia a hriat dan a ni a. A chanchin leh a hlate lehkhabua ziak khawm hmasatu Capt. L.R Sailo erawh chuan kum 1887 a ti thung a. Kan pi leh pute khan ziaka thil vawn ṭhat nana hawrawp an neih hma khan, thil thleng hming thang eng emaw leh loa tana an ram bawh hming hmangin hun kha an chhinchhiah mai ṭhin a. Chuvangin Lalawithangpa pian kum dik tak pawh hi hriat a har deuh a ni. Thlahtute lama hriat hlat theih ber chu

Ralte ho ṭiau ral Khawzima an awm laiin vai lal an tih mai, Manipur lama lal ni thei maiawm tak ‘Pahelha’ an lo do nge Pahelha hian a va run zawk pawh hriat lohin an indo va, Ralte lam lal chuan Pahelha chu an chhun thlu der mai ta mai a. Hmanlai chuan an mi huaite ve ve an inbeiha mahni hotute an tlawm t^k zawk hian ngam lo an ti ṭhin reng a; Pahelha ho te chu an tlawm ta a, an chhuang em em a; an hotu, an lal kan ti dawn emaw ni chuan a fapa hmasa ber chu ‘Lelhchhuna’ a sa ta a, ani chu Khawzim lal a lo ni ta zelin Awithangpa thlahtu hming hriat theih hla ber a ni. ...Lelhchhuna chuan fapa tam tak a nei a, a upa ber chu Chhunthanga a ni a. ...A fapa upa ber Chhunthanga thlah aṭang hian Awithangpa hi a lo piang a ni. (Vanlawma 2).

Tichuan, Hmarlutvunga chu Ralte Lelhchhun hnam, Kanghmun khuaa piang, Kawnpui khuaa 1965 April 11-ah kum 80 mi niin thi ta a ni. (Mizo hla leh Chhamhlate, 47). A fa hming koh ‘Lalawithanga’ hming chawia Awithangpa tia hriat hlawh ta zawk a ni. A pa chu Dothanga a niin a nu chu Ṭhuampawli a ni. Kum 1900 hnu lawkah a hla te a lo lar ṭan a, thing leh raw innawh lai, hunpui inthlakna laia ding chan teh chawk a chang a, Zofate sakhaw hlui hriaa hmu hman leh sakhaw thar hmua, hriaa hmang kawp hman a ni.

R.Vanlawma chuan “Hmara hi mihrinna lama vanduai tak a ni a, Kanghmuna an awm laiin a pain a thih san a. A pa te unau zinga tlum ber Saileta te nen inkhatah awm ho ren rawnin, khanglai kha chhak leh thlang indo lai, vai len te nen khan in nang chhoh in, insawn buai reng rengin hun an hmanga. A farnu lah mi ang vervawr lo a lo ni nen. Pa tel lovin an kual an kual mai a. Mahse, a nu |huampawli chu nu fel tak a lo ni a, a pa thih lang miah lovin a lo awm tlei thei a ni. ‘Hla pawh phuah thiam tak a ni’ an ti ṭhin. Mahsela a hla phuahte hi thluk kalsan tawh lam chi a ni chek ang a, heng hla hi a phuah a ni tih tur reng reng hria an awm tawh si lo tiin a sawi. Hmara hian a nu a lo chhun hle a tih theih awm e.

Hmara pu te unau pahnih Hauchawnga leh Chawngpuithanga te kha inṭhen ngai lo an ni a. Hauchawnga fapa Suaka chu Hmara kaihruaitu ber a ni. Suaka chu Zo pa ropui R.Vanlawma pa a ni. Kum 1898 vela Lungchaldea an awm laia, Zosapin a tlawh hmasak ṭum khan ‘Kristian’ a lo ni tawh a. A pa tura a lo zui ṭhin ber kha kristian a lo nih tak miau avangin kristian angin kaih hruai a lo ni ve ta a ni.

Kum 1903-a Maubuanga an kai phei kha chuan kristian an lo pung ta deuh a,hmeithai pakhat Dumchiaii inah an inkhawm ṭhin a. Hmara chu a lo tleirawl ve ta a, Biak in sak a rawt ta hial a. Biak in te tak te sain, an sa lian zel a, Maubuanga sikul hawn a lo nih hnu pawhin sikul atan an hmang zui ta zel a ni.

2. HLA PHUAH LAM

Kum 1903-a Maubuang an kai khan kum 19 mi a lo ni ve tawh a.(R.Vanlawma’n a pian kuma ahriat kha kan hmang) A pa te pang ber Saileta te nena cheng ho an ni kan ti tawh kha. S^ileta kha ziak leh chhiar thiam lal kutke ber a ni a. Chuvang chuan Hmara pawh hi lal hmanrua leh kutke ber a lo ni ta zel. Mizo danah pawh tlangchhuak fapa, mi ning khawng hre phaka seilian a lo ni ve reng a, mi kawm pawh a thiam phah hle reng a ni.

Chhim phei tlang dunga khaw hrang hrang Maubuang lal thuneihna hnuai awm khua te chu thil ṭulah Hmara hian a tlawh kual fo a. Ṭhiak melvengah hian nula lian vak lo ngaihawm fe mai Thanseii a awm a, chuvang chuan Hmara hian Ṭhiak kal hi a mawng zanna zawng tak a ni ṭhin. Lal siali phir a pu a, phur takin a kal ṭhin.

Vawi khat |hiaka a kal leh chu kawng chanve vela, Zahrawka lungdawha bung phun kiang lawka farṭuah par hi sava hian an lo tlan mur mur mai a, sava an han tam deuh hnu chuan vakul pawh an tel ve duh khawp mai a, a thlir ta reng mai a, sava lian a ni loin han kah tham em ni lo mahse, a chang hi a hlut em avangin a chang ta reng a. Chutia vakul chan lai chuan a rilruah hla a lang ta a.

Ṭuahpui lo par thlangah vaipuan sen iangin,

Chengrang phirin chhai ka nuam e,

Chungah kulva lo fu rawh.

a han ti ta mai a, chu chu a hla phuah hmasa ber a lo ni ta. Chung laia hla lar ber leh an sak zin ber chu ‘Chhimthlang zai’ an tih thluka phuah a ni.

Maubuang lal Khawvelthanga, Hrangliana leh Hmara te kha an tlangval lai a\anga inkawm ho ṭhin an ni a. An fate hming tur an sa lawk hlawm a, Hmara chuan “Kei fate ka nei thei ngai a nih chuan ka fa mipa a ni phawt mai ang a, hei kan lalte nen hian inkawm tlangin kan zai hlim tlang ṭhin bawk a. Lalawithanga ka sa ang” tiin. Chuta tang chuan fa a neih hma hauh aṭangin Lalawithangpa a ni nghal ta reng a ni.

Lalawithangpa hla te hi a chi hrang pangaah a ṭhen theih a:

1.      Lenglen zai: Nula tlangval lama lunglenna hla.

2.      Khawvel thil a phuahna: Rannung leh khawvel thil dangte a phuahna hla.

3.      Lusun zai: Khawhar zai emaw, mitthi ngaihna lam hla.

4.      Mihring a phuahna: Lalte emaw, ṭhenawm khawveng chawimawina a phuahna hla.

5.      Inphuahna elna: Inhuatna emaw, inelrelna emaw avanga a ṭha lo zawnga huat theih tura inphuahna.

Awithangpa hla phuah zat chiah hi ziaka vawn ṭhat vek anih loh avangin hriat a har hle a. Thluk nei hla 300 chuang leh Chham chi hla tlem a zawng a phuah ngeia hriat a ni. Hla a han phuah hian ṭawngkam thar tih tur ni teh chiam si lo a hmang thiam em em a. Chohar di han tih te leh Ram loh han tih ang chi hi a ni. A thu hman tharte pawh tunah chuan mi tam takin kan hmang tawh a. A hla phuah reng reng hi a kal zat mai a. Sap ṭawnga a flow kan tih ang hi mam takin a hmang thiam tlat a ni. A thu lam a nuamin, a ri a inrem ṭhain (Rhyme), a hla thu pawh luang a ṭha (Rhythm) em em zel a ni. Chuvangin, a hla phuah leh a thluk hi a inchawih mawi em em zela. Upain lelte a hmuam an tih ang chi thawklehkhata hla han phuah chhuak zung zung thei mi a ni.

Awithangpa hla hi a tlangpuia kan thlirin hla phuah thiam a ni tih a lanna pakhat chu, a hun lai kha mi tam zawkin ziak leh chhiar kan la thiam loh lai a ni ngei ang a. A hla Mizoram mipuiin an hriat theihna pawh hi ziak awm hauh lo va mi rilrua a cham ang ang kha an kalna apiangah a darh ta a ni mai a. Ziak awm lo va darh theih a nih avangin mi pawhin ṭha an ti a ni tih a lang thei a. Chu lo rengah hriat nuam em em a nih loh chuan ziak awm lo hian a darh theih a rinawm loh. Hriat nuam taka a lo phuah thei hi hla phuah thiam a ni tih a lanna a ni.

Midang hming hmerhin Awithangpa hian hla a phuah tam hle a. Thanseii phuahna te, Chawngthangpuii phuahna te, Chhingpuii phuahna te, Chhungi phuahna te, Lalliannguri phuahna te, Saingeni phuahna te, Zairemthangi phuahna te, Biakthanṭhuami phuahna te, Zadaii phuahna te, Rotuahi phuahna te, Lalpawngi phuahna te, Thangkungi phuahna te, Darrohnuni phuahna te, Pu Menga leh a nupui Darziki tana a phuahna te, Chali a phuahna te, Liansawii leh a u Zairema a phuahna te, Lalchani a phuahna te, Hrangliana a phuahna te, leh mimal tam tak a phuahna hlate hi a tam hle a. Diriallova nen an intukna hla (satire), lal hrang hrang a phuahna hla te mai bakah khuarel thil chi hrang hrang a phuahna te, Sunna hla te, Pathian Chawimawina hla te, Lawmthu sawina hla te leh Infuihna hla a phuah te hi a tam em em bawk a ni.

Awithangpa zai thluk hi chi hrang pariat vel a awm a. Hla thluk pakhat ring ho kha ‘Hla bu khat’ tih a ni thin a. Hla 300 vel a phuahah khan, a zai thluk hi hla bu riat vel a awm tihna a ni. Chungte chu:

1.      Chhimthlang zai (upa zai) thluk.

2.      Puma zai thluk.

3.      Kaihnem (Awithangpa kaihnem) thluk.

4.      Thlawinali zai thluk (Kaihnem thluk pawh a hman theih.)

5.      Tlawh zai. (Kaihnem thluk pawh a hman theih.)

6.      Ke then zai thluk. (Kaihnem thluk pawh a hman theih.)

7.      Chawlhdup zai thluk. (Kaihnem thluk pawh a hman theih.)

8.      Tlanglam zai thluk. (Cheih zai thluk)

Heng hla thluk te hi hun inherin a rawn her chhuahpui, hla thluk thar lo piang an ni ṭhin a. Hla phuah thiam te khan, an hunlaia hla thluk lar ang khan hla thu thar kha an lo phuah ve mai thin a ni. An phuah dan kha ‘Tlar thum zai’ (Traditional verse form) kan tih ang chi kha a ni ber ṭhin.

A hla phuah ṭhenkhat college lama an zir ṭhin leh zir mek te lo tarlang ila. A hmasa lama kan sawi tawh mimal hming chawia a phuah, Thangkungi a phuahna chu:

Parah chang i ramloh lentu par mawiah,

Thangngo ṭumkawng bellei mualah ṭo ila,

Min thliak dah law maw e nau lawmah.

Mizo-in hla thu bik kan neih ‘Poetic diction’ kan tih kha a hmang thiam em em a. ‘Ramloh’ tih te phei hi chu ama chher ngei a nih a rinawm. Ramhnuai tih na mai a ni a. Mahse, ramhnuai han tih ai chuan ramloh han tih te chu a hla thu bik zaihin, hriat leh chhinchhiah te pawh a leh awl zawk ta tlat a ni.

Awithangpa khan a hlaah khan hming hrang hrang hmangin a inchawi \hin a. Chung a hming hman lar deuh deuh te chu:

1.      Awithangpa

2.      Lalawithang-pa

3.      Nikhum-pa

4.      Nikhumchhingpa

5.      Thanzau-pa

6.      Hmingthanzau-pa

3. AN INTUKNA HLA:

Diriallova nen an intuk ṭanna pawh kha, Thangkungi a phuahna vang a ni awm a. Diriallova hming tak hi Dokhara a ni a. Khang hunlaia Mizorama lehkha zirna sang ber Lower primary (Pawl li) zo a ni a. Khawrihnimah zirtirtu-ah tang zawkin, PWD Mohurer-ah te ṭang lehin thla khatah cheng nga(5) a hlawh an ti a. Chuta ṭanga bang lehin sumdawn a thlang ta zawk a, thei inti ve tak a ni.

Vawikhat chu nula pakhat hian chandmari pheiah sawn vai haw tur a lo thlah a ni awm a. Khara chuan a lo hmuin a lung a awi ta lo em em mai a, Mizo aṭan vang nge tih pawh hriat lohin, hlain a deng zui ta a...

Chandmari phei lallian a zau laiah,

A lungdi thlang kawrvai liam tur ngaiin;

Ṭap ruaiin a banah a hmer vawng vawng.

a han ti ta mai a. Min an sa duhin a lo thang nasa ta mai si. Kha nula lah kha mi namai a lo ni bik lo. Thakthing lal Paliana court-ah a khing ta a. Khara chuan kha nula khan vai kha angaih chiah leh chiah loh a hrechiang bik ta si lo. Kam tam manah Chengsawm leh Salam(Vawkpui, cheng nga hu) a chawi ta a. Mahse sap hnenah thlen ve lehin, Bawrhsap puitu, sapte chuan Chandmari kawnah chuan vai chu a thlah ngei a nih si chuan vai a ngai e tihna pawh a awm chuang lo a, Khara hian thudik a sawi a ni tiin a lo sut sak ve leh a. Khara mizia chu puak phawng mai chi a ni tih a lang chiang hle. A lehlam zawnga ngaih chuan MZP lam thil tum (aims and objective) te nen pawh Khara rilru hi a in ang viau mai. Kan nula te hnam dang laka venhim leh humhalh ang zawngin.

Tichuan, Nuthlawi hmelṭha Thangkungi Awithangpa’n a phuahna chu Khara’n a lo hre ve in, Awithangpa chu a cho ta at mai a. Awithangpa’n

Kan vah tlai thli nge ni Thangngo i zun,

Khawlai bungpui a rawn chhem Lalawithangpa,

Chawilai ka nempuan a leng der der e.

a tih chu Diriallova chuan han hneh sawh deuh chakna a lo nei ta hrim hrim ni tur a ni.

Vah tlai thli rengin a chhem nem maw,

Diriallova val zun leh kawlrawn virthli,

An ṭang kawp buangkhawpui chhem turin.

a han ti ve leh a. Awithangpa chuan chhan ve loh theih lohah ngaiin, A hla phuah avanga a lei chawi te kha a lo hre ve sia,

Diriallovan zai tinreng ka vawr a ti,

A vawr sual e a sawi mam leh thiam si lo,

Vawkpui leh cheng sawm a chawi ṭu ṭu.

tiin an chhang let ve ta a... Diriallova lah kha a thubuaiah khan hnehna a lo chang leh tawh si, chhanna tur hmai bik hek lo

Ka vawr sual reng reng a awm love,

Thingkhaw lallai runah min chhal chhuihthangval,

Kan thang chungchuang leh dawn Diriallo.

a han ti ve thung a. He tah hian ngawi ta se la, Awithangpa hi a ngawi zui ang em? Mahse Diriallova bawk hiana han cho leh ta. A nula rimnnaah Awithangpa tlawm zo in ti tak mai leh amah nula ngei pawh chu hnehsawh tak mai hian, nula thei inti fahran hian

Lalawithangpan di chhaiah zaleng a el maw?

Kei ka sak hming Diriallo leng zah mawia,

Ka thang sa he hu mai ngai rawh u,

a han ti zui leh a. Awithangpa ve thung chuan Khara chu a hmelṭha lo tih a hre hle mai si a, Chawnpui par te a han intehkhin chu nui sawh deuh takin,

A kim tlang reng a zir si lo,

Sakhmel vul lo chawnpui par intih reng chu

A thang leng hnenah a mawi lo’ng e.

A han ti ve leh a. He ta ṭang hian an inchhang zui deuh ta ṭalh ṭalh a.

Diriallova :      Ka zai virthlileng va chang teh la,

                        Va kal ta la Buangkhaw zo ler lur tlangah,

                        Awithangpa run pui va deng chim rawh.

Awithangpa :   Awithangpa run pui a deng ngam lo,

                        Zaia let la Buangkhawpui virthlileng nen,

                        Diriallo vala va khuainuai rawh.

an inchhan dan hi a nasa tawh hle. |um khat Awithangpa Aizawl kal ṭumin Thakthing tlanga C.I Daia chuan khuang lo chawiin Awithangpa chu a lo chelh a. Diriallova chuan hriain a rawn zawng chhuaka, hmaichhanah ngei hla inphuah turin a cho ta a. Ruangpanderi inah a leng ti hriain a va luh khung ta a, Awithangpa chuan chutia hmai hmaa hla hmanga han intuk chu a lo duh chiah lo naa, Mahse, kan sawi tawh angin Diriallova mi chaldelh nuam ti mi a lo ni si. Hla hnih thum vela an inchhan hnu chuan Diriallova  rilru chu a puam ta hle mai a. A chhe thei ang bera insawt a duh ta mai a.

Awithangpa nu hi tunhmaa vai ti mai ila, Mizo ni lo rimnamna lo nei tawh a ni a, chu lai chu a han tilang duh ta tlat mai a. Zawngin a ngum khak a hmu loa a ṭhiante a nuihzat tih ang deuhin. A nu ngei pawh chu Tuikuk a lo ni ve bawk siin...an han chham zawm leh ta a.

Pianna hrui ang chhui dun ila, ka nuam e,

Thlangah suaksal hringhniangi chawi Awithangpa,

Kan hnam pangkhing rawn kai uang duh suh.

a han tih chuan Awithangpa chu a sa ve ta phat mai a, hla pawh a ngaituah chang tawh lo “I mi tih dan chu heti tur hian a ni maw min rawn zawn teh chai, nanga nu Khawnburi pawh hi tunge maw a nih le? Tuikuk sal kan kaih kha a ni lo em ni?” a han ti ve ta hrawk hrawk mai a. Khara chuan chhang thei bik lo, a ngawi ta reng maia, chutah Awithangpa chuan,

Tu fa hrai nge ka zawha min chhang nuam lo?

Diriallova khawndang hraichawi Bakvawmpu,

A kal tung ur ur e khua lianah.

a han ti a. Tah zet chuan tu a mah an insum thei ta lo. Kut thawha in zawng man mai an lo duh ta ve ve a. An ṭhianten an ṭhelh thei ta hrama, an inṭhen ta a.

Awithangpa chu an khaw lamah a haw ta a, a nu leh ṭhenrual ṭha te a han hrilh a. A nu chuan, “Heti tak maia u leh nau han intuk hi chu a ṭha lo a sin maw aw! A va pawi tak em! Hetia hlaa han inphuah vak mai hi chu a ṭhat loh avnagin upa pawhin ‘zai hi an ko kir a ni ngai e, chuti lo zawng dam reiah pawh a tlak ngai love’ an lo ti a sin” a ti a. Awithangpa chuan a zai chu a kokir ta a:

           

            Ka zai rum vung khuatin fang kha lo kir rawh,

            Dirialloa val i phuar ang vet sawm thumin,

            A uang mai mai ṭhin e khua lianah.

tiin. Aw, he lam hi chu duhtawk mai ila, A zai a kohkir hnu pawn an la intuk zel tho a, a tawpah chuan Diriallova khan a ngam ta lo zawk a. Amah lo ṭantu te pawh an tha a na ve deuh niin a langa, a aiawh ang deuhin hla te an phuah ve leh a. Chawngkhuaa leh Pawiphursiampa te nen pawh khan an han intuk leh deuh ṭalh ṭalh hman a. Mahse thil mak tak chu Awithangpa lo er em em tu te kha an thi hma viau zel mai a. Chawngkhuaa nen a intuk tawpna chhan pawh amah Chawngkhuaa a damrei loh vang a ni a. Diriallova pawh kha a dam rei lo a, Pawiphursiampa a tih mai lah a dam rei ta lo bawka, a chanchin hre zui an awm ta meuh lo a ni. Awithangpa chanchin ziaktu R.Vanlawma chuan, “Upa ho lo sawi hi a dik a ni mai awm mang e. Awithangpa khan a zai a kohkir a, Diriallova khan hla a phuah tam ve hle si. A kohkir tih kan hre si lo, a tih theih rum rum a ni.”

  

4. Capt. Lalrinthanga Sailo a phuahna:

Capt. LR Sailovin a hla ṭhenkhat a bua a siam avangin a lawm em em a, chumi a phuahna chu:

Ka zai remsa ding zel ang che thamral suh,

Tuanthu-ah chang zel ang che lanu leng thar,

Thinlaiah cham zel la vul zel rawh.

Thaikawi ziaṭialah a chuang kim ta,

A siam tak e Captain val sailo ngurin,

Huleng rual naufate lung lawmna.

a hlate lehkhabua hmanga dah a lo ni ta chu a lawm thiam em em mai a, a lawmthu sawi ve na a ni. Tichuan Capt.LR Sailo chu Director of Supply hna Jorhata a chelh laiin, December ni 8, 1958 khana thi ta thut mai a. Ani hi a pa aṭanga a lo hmelhriat tawh a nih avangin a ui em em mai a. A sunna hla a phuah a...(M.A Mizo-a zir thin)

            Thiamthang ri zai aw a thang vel e,

Thlafam sun nan lian lal an ṭuanna

Khartung sawn lai zawng chu an chawl e.

tiin tlar thum zaiin chang sawm thleng a phuah a ni. Missioanry hmasa R.Dala (Ralzadala) nen khan an inngaina hle a. A missionary-na hmuna a thih tak thut khan Awithangpa khan a tuarin a ui hle a.

Ka duhtak Dala,

Ka ding leh vei i ni,

Khawnge i awm?

Lungngaih aw rawl chhuahin,

I hming ka ko chiama,

Hmar thimpui tlang leiah,

Ṭapin zai tin ka chhiar.

R.Dala kha Maubuang khaw ho khan an ui lehzuala, a chhan pawh ‘Bawi chhuah’ theihna turah khan an lo ṭang ho nasa a. Kum 1911-ah Maubuang lal Khawvelthanga kha Mizorama, lushai lal zinga ‘Bawi chhuah zalentu’ hmasa ber a lo nih ta nghe nghe.

1.      Awithangpa leh MZP:

MZP hun hmsa lamah khian MZP chanchinbu kha Mizo zinga thu leh hla thiamte thu leh hla ziahna ṭhin a ni a. Siamkima leh Thanpuii pa (J.Malsawma) te pawh editor an ni ṭhin. Tin, Mizo thu leh hla vawn ṭhat leh chawisan kha an thil tum pakhat pawh a ni ṭhin a. Chumi atan chuan ‘Thu leh Hla kutpui’ an buatsaih ṭhin a.

MZP in 1959 kuma hla kutpui an han siam pawh khan kohna satliah mai chuan kal pawh a chak lova, Pu J.Malsawma buaipui velin Jeep-in an zuk hruai ta a, chuta a han chuan meuh chuan a hruaitute chuan tih tak takin an ngaisang a ni tih a thinllungah a lo lut ta a, hla lama lunglenna kha a lo tho chhuak leh ta a, motora an han chuanpui tak hnu meuh chuan” (Vanlawma 83). 

MZP chang rel a sual ngai lo,

Khawmal lawngleng motor runah Awithangpa,

Senmei laitha-in mi hruai vung vung.

tiin thiam tak maiin jeepa an hruai dan chu a chhamchhuak ta a ni. He hla ‘MZP chang rel a sual ngai lo’ tih hi mi ṭhenkhatin pawl dang sawi nan, chumi pawl tana phuah emaw ti hi an awm fo a. Mahse, a ni lo a ni. Tin, tunlaia kan hman chhoh dan te pawh a context a hrang ta deuh a. Mahse, a pawina  awm lem lo. History pawh hi an re-write ṭhin. Lehchhuah dan thar (new interpretation) a awm khan, thu leh hlain a hausak phah ṭhin.

2.      Tlangkawmna:

A hla phuah hi miin ṭha an ti a. Hun rei tak hnuah ziaka awm hauh lo, a hla te ziaka vawn ṭhat tuma hmalak a nih laia mi rilruah a hla tam tak alo la cham reng leh heti zat ziaka vawn ṭhat tur a lo la awm hi a mak hle a. Hei tak hi Awithangpa ropuina pakhat a ni.

Awithangpa khan thu leh hla khawvelah, khawvel chi hnih a hmachhawn a. A hmasa zawk chu hmanlaia an chin dan hmanga hla phuah a ni a, a pahnihna chu tunlai hla kalhmnga hla phuah a ni. A vanduai kan ti dawn nge  ni, a hun hi a tlai hret. Thu leh hla khawvel thar kalhmang khan a hla phuah dan hi a rawn chhilh chhoh ta a. A thu leh hla te a lar viaunain, tunlai hla kal hmang ang hi la chhuak lo ta se, hei aia nasa hian a lar lehzualin a rinawm. Sakhaw thar khan hla phuah dan kal hmang tam tak kha a ti danglam a. Hmanlai hla kal hmang anga phuah chu sual lamah te khan an ngai deuh ti tih a. Mi hmasa Rev.Liangkhaia pawh khan kan ti sual a ni, Mizoin hla thu mawi leh ṭha tak tak kan neih ho hmang khan sakhaw thar hla phuah kha kan ngam lo kha tiin tlai khawhnuah a sawi nghe nghe. Awithangpa pawh khan, Sap hla thluk rin chhan ang chi khan hla chu a phuah ve hmana, mahse kha lam kha a lo thiam vak lo a ni ang. A tlar thum zai te ang em chhuan a lar chhuak ta ve lo. Krismas hla, kum thar hla, Salvation Army tan te khan hla chu a phuah ve hman tho a ni.

A hringnun zin kawng kha a vanduaiin, a hun tawp lama hmutu Thanpuii pa chuan, ‘A fa duhtak te, a nupui te a lo chan taka avangin, kan inkawm \um chuan a ti ti reng rengte chu mitthi lam ngaia lungleng em em, lungchhe tak, inti pachang lo phei se chuan a mualpho ang a’ a ti hial. Hringnun, vanglaini an liam mai tur te kha a ui em em mai a:

Kan lenlai nghilnghial a leng ka chuai,

Hai ang tar leh sakhmel chul tur Lalawithangpa’n

Ka dawn khawl lung reng a awi thei lo.

a vanglaini liama, tar an ni tur te chu thiam takin a phuah chhuak thiam a. An lo tar tak tak tak hnu khan chu chu rawn chhui lehin

Ka vullai leh vanglai a chuai zo ta,

Chhimhlei thuah riat piallei karah Awithangpa,

Ka lo thamral tur hi a pawi ngei mai.

tiin. Damhauhva’n

“Hnutiang hmatiang ka dawn changin,

Dar tui ang ka luangral tur hi lung a awi lo ve”

a tih te nen khan ruam khata tla za leh hringnun mawina leh hlutna kha an lo hmu thiamin an lo auchhuah pui thiam bik mang e.

A tawp ber nan, a nupui, a ma sawi dan takah, an pitar a uina hla hi atan kaihlek deuhin amah uina thu atan han chham ve ila.

Puini chu lem ang zuk der teh la,

Nang chu Awithangpa, lam ang lo let leh ang che,

Phul zingah ar ang zu ngam lo la.

Lalawithangpa chanchin leh a hla phuah dan tam tak hi sawi tur a awm a. Mahse, a vaia sawi vek sen a ni lo a. Tun tumah hian, a chanchin leh hla ṭhenkhat a ngaihnawm tur ang deuh te kan pet lawr den den chauh a ni e.

Works Cited

Khiangte, Laltluangliana, Mizo Hla leh Chhamhlate. L.T.L Publication, 2009.

Malsawma, J. Vanglai. Lengchhawn Press, 1995.

Sailo, Capt L.R, Awithangpa Zai. Zoram Printing Press Aijal, 1996.

Vanlawma, R. Awithangpa.  Lengchhawn Press, 1989.

(He paper hi MZP Thu leh Hla kutpui khuhhawnna, ni 14.9.2018-a MZP auditorium-a chhiarchhuah a ni.)