Tuikual South.
Thuhma: Vawk hi ran hnuaihnung tak mah nise Mizo ran vulh zingah a tangkai lo ber chu a ni hauh lovang. Chuti a hnehin a tangkai ber a ni hial zawk awm e. Mizo-ten engtik atang chiahin nge vawk hi kan vulh tan chhuichhuah theih a ni lo va. Amaherawchu kan hnam nunphung (culture) ah hian a bet tlatin kan kristian hmaa kan sakhaw biaknaah hmun pawimawh tak a luah reng thin. Vawk hi tlang mite zingah a lar hle a, India ramah hian tlang mi lo te zingah pawh vawk vulh hmuh tur an awm nual mai. South Indiaa Andhra Pradesh mi, Telegu culture-ah pawh pawimawhna thuk tak a nei. Khawvel mihringte ran vulh zingah hian a upa pawl a ni ve hial ang. Bible-a kan hmuhna hmasa ber chu Leviticus 11:7, 8-ah a ni a. Israel-te hnenah Pathianin khawih lo tur leh a sa ei lo tura a hriattirna a ni. A ke tin kak chhuak mah se, a chaw ei a thial nawn loh avangin Israelte tan sa bawlhhlawh a ni. Mizote hian kan ran vulh hrang hrang te hi ko dan kan nei thliah a: Sial chu hui hui kan ti a; Kel chu Me chi chi kan ti a; Ar chu Chiri chiri kan ti a; Ui chu Chiu hiah kan ti a; Bawng chu an vun rawngin kan ko tlangpui a; Vawk chu Ri teh kan ti.
Vawk leh Khawvel hnam hrang hrang te: Kanan ram luah hmasatuten vawk an vulhin an ei nia hriat a ni a. Grik-ho chuan vawk hi pathian biak nana an hman lar ber a ni a; Lo neituten vawk pathian Adonis (swine god) an be thin. Babylon ho chuan vawk hi pathian chi hrang hrang hnenah biakna atan an hlan thin. Sa serh a ni a, kut ni vangthla thenkhatah chauh a sa an ei thin. Surian ho chuan an pathian Tammuz hnenah an hlan thin a, sa serh pawimawh tak a ni. Juda fir tawh lo kal suala ngaihten vawksa ei leh inthawi nana hmang an awm a ni awm e. Chung mite demna leh diriamna Zawlnei Isaia 65: 4; 66:3, 17-ah te kan hmu. Thuthlung Tharah Lal Isua tehkhin thu sawi pakhatah Fapa tlanboin vawk chaw tak ngial pawh ei a chakzia kan hmu a. Nuaia kaw chhunga ram huaiten vawk kaw chhunga luh an dil thu leh Lal Isuan a phalsak thu kan hmu a, chung vawk te chu dil (Galili)-a an tlak hlum tak vek thu pawh kan hmu.
Vawk sa: Mizovin sa tui kan sam chuan vawk sa hi a ni ber a. Mi thenkhatin a thau an sam laiin thenkhatin a ti leh a thau inpawlh an sam a. Mi thenkhatin a repa antam thlak an sam laiin thenkhatin engmah thlak lohva chhum tawp an sam a. A kaw chhung sam an awm laiin thenkhatin a lu bawl an lo sam bawk a. A eng lai mai pawh hi a sa tui lai a ni vek mai a ni ber. Mi thenkhat sa duh ber chu vawkte chum sa a ni ve tlat bawk a. A no an theh pawhin a chum vanglaia pakhat tal ei chu an sam ber a ni ve thin. Vawk sa eng dang mah pawlh loh pawha sa tuia sawi a ni. Mi thenkhatin tui an tih ber chu a erfu a ni ve thung a. A thau erfu hi eng hunah pawh a ei theih vek chungin Lo vah (Funpui) chawhmeh atan a ni ber a. Chuvangin Vawk talh hun chu thlasik lai Christmas hma deuh emaw a hnu deuh emaw a ni tlangpui. A thau zawng la hrangin a hriak an era, a hriak chu vawng tha-in Lua thih atan leh chawhmeh kan nan te hman a ni thin. Lo vata fehten a erfu chu chhuang lumin an chhun chaw hmeh atan an fun thin. A hlap leh a rilbawh thau te chu an um a, chu chu Saum an ti. Tunlai chuan saum atan hian a thau tha pangngai an hmang ta ber zawk.
Vawk talh leh inlaichinna: Vawk talh hi Mizovin kan ngai ropui em em a. Chhung leh khat khualkhuaa mite pawh vawk kan talh dawn tiin an inchah khawm thin. Tualchhunga chhung leh khatte leh thenrual thate inlam khawmna leh inlaichinna tihnghehna ber pakhat a ni. Fatu turin Makpa te an hmang ber a, tu pa te pawh an tel ve bawk. A talh hun hi tlai vawk chaw pek hun hi a ni ber a. A chhan chu an tual leng lai man a harsat vang a ni awm e. Tlaiah chaw an ei laiin pakhatin a hnung lamah vehin a ke pakhatah a man a, mi dangin lo pui vatin an phet thlu a, a lu chu lung chung remchangah nem betin a vuakna tura siam talhtum thing bawk lian takin an vaw chawrh chawrh thin. Thi mai lo va a chalchang a tal a tal chuan a zakdawhah vitin an kar sawk sawk thin. A veha veha man mai theih a nih loh chuan a chaw einaa a rah turah hruizen valhin an phih awk bawk thin.
A thih hnu chuan a kawchhung an phawrh a; a phing la chhuakin an hampuar a, naupangin ball atan hmangin an pet thin. A kaw chhung an lak chhuah zawh hnu chuan Tui sovin an leih a, a sat rei nan saiipten an tuam thin bawk.
Tichuan a hmul pawh a awl a, a hmul an pawh hi hralh sum atan an dah tha thin. An pawhfai vek hnu chuan a mawng atangin Tul an rawlha a kaah tlang chhovin rawh tura khan kanna atan an hmang thin. A rawhna hi Meichher a ni ber thin a, Meia an hliau chawrh chawrh lai hian tuthlawhin a vunte an lo ziat khawk thin a. A ke tinte an pawt lip thin. Rawh zawh a nih hnu chuan an chan ta thin a ni.
A sa kal: Vawk talh hian a sa ei khawm atana talh satliah a ni lova, kawngro nei a tam em em a. Fanu pasal neiin a dar a la a. A neitupa thian pa ta tur Thian sa beng an han hlep leh a. A beng ringawt chu a sa a tam loh em avangin a sa tlem an thil tel thin. A neitu nu thian pek turin a khabe leh a hmui tan an han siam leh a. Pu sa turin a nghawng belval angin Inch khat zetin an zai kual pap a, chu chu an phel phawk a. A chanve chu mipa pu an pe a, a chanve lehlam chu hmeichhe pu an pe thin. A mawng ping an tih a ril tawpna chu a thi te thuna tawn phuiin a hmin hnuah kawmthlang te an pe thin. Hei hi kawmthlangte chu an vawk ek dawltu an nih avanga an pek a ni. Kawmthlangte hian kawmthlang leh chhawng an neih loh chuan an kawm chhakte an pe ve mai thin.
A talh zan hian chhung leh khat khual khua atanga lo kalte bakah khaw chhunga an chhung leh khat te a kim thei anga inlam khawmin zan dar riat velah ruai theh a ni thin. Naupangin an thian te sa ei turin an ko va, lo mu tawh te pawh inkai thovin, an ni an tlawmngai an lo tang tang tanga, a sawmtuin an pawt lui thin a, mut chhuak chung, phak chapin chawhlui an kil thin a ni.
Mizo inthawinaah Vawk: Vawk hi Mizo te sakhaw biakna hrang hrangah a tel a. Chung an hmana te chu: Khawsikpui leh sual thawina an tih BAWLPUI: Bawlhmunah Vawk leh ar an talh thin. Milim an siam a, a lu chu Vawk rangin an tuam a, a thin an sehtir bawk thin. Hrilawn leh Naupang hri: Hrilawn leh Naupang hri thawi nan Arhluisen leh Vawkte an khaikawp thin. Lu hai na bawk si (Chawngbawl): Lu hai leh Lu na thawi nan Vawkzel an hmang thin. (Vawk zel chu: A nu no la nei lo hi a ni). Vawkzel hi in chungah an la chho va, In chung hmawr zawn Luhkaah dam lo chu mi pahnihin kuahin an dintir a. A lu chungah kho an chhipchhuantir a. Puithiamin vawkzel chu a vit hluma dam lo kho chhipchhuanah chuan a thlak a, a ring a tihnat loh nan a kuahtute chuan kho chu an lo dawmsak thin.
Thla hual: Miin thlaphanna nasa tak an tawhin an thla an hual thin a, thla hualna atan hian ar, vawk leh ui a hman theih vek. Thla hual tih awmzia chu an puala ran talha hlim tak leh thlamuang taka ei khawm a ni.
Vawkpui phurh: Hei hi kawchhe pumna thawina a ni a. Dam lo chuan vawkpui chu a phur tak tak tur a ni a. A theih loh pawhin an lo dawmpui thin.
Khangpuizam (Dawi sut): Hei hi Ngawr leh pumpui na leh natna dam thei lo thawina a ni. Hemi atan hian Ui, Vawk, Kel leh Arhluisen hman theih vek a ni.
Ngawn chawn: Hei hi Renthlei hnam sakhaw biakna a ni a, Vawkpa an talh thin.
Hnuaipui: Hei hi Lusei, Ralte leh hnam thenkhatte sakhaw biakna a ni. Vawkpuia hman tur a ni a. Vawk chu inhnuaia talh tur a ni a, inhnuaia chan tur a ni a, inhnuaia chhum tur a ni a, inhnuaia ei tur a ni bawk. A serh leh a lu chu kawmchar ban thlangah ui-in an hai chhuah theih loh turin thuk takin an phum thin.
Sumchawng: Paihte leh Khelte hnam sakhaw biakna a ni. Vawkte hnute hne laiin an hmang thin.
Nutar: Pawi sakhua a ni ber a, sakei biakna a ni. Nutar hman nan vawkpui an vulh hram hram thin. Sumhmunah an talha sumhmunah bawk an ei thin.
Vawkpa sut nghak: Mizoten Vawk kan sawiin Vawkpa sut nghak tih hi a lar hle a. Mi thenkhat chuan hei hi sakhaw biakna atana vulh bik niin an sawi thin a. Amaherawhchu vawk mal vulh, an vawkpa neih chhun tihna mai a ni. Vawkpa sut nghak talh ni khuaah tih pawh hi vawk talh an ngaihropuizia sawina mai niin a lang.
Sakhaw biakna: Mizo hnam hrang hrangten an sakhaw biakna atana vawk an talh lu chu pawnah an tar thin a. Hnam leh hnam kara buaina a chhuah pawhin an vawk lu tar in vuakthlaksak te an chingin chu chu na an ti em em thin a ni. Mizo te chanchinah pawh Vawk lu Vuakthlak indo kan nei. Vawklu vuakthlak indo atang hian hnam tenau deuhte chuan an sakhaw biakna vawk lu chu pawnah tar ngam lovin sumhmunah an tar ta a ni an ti. Sakhaw biakna atana an talh hian a sa chu Dawi sa tih a ni a. Dawi sa chu a hnam hnama hman a nih avangin hnam dangin an kil ve thiang lo va. Chhungkuaah pawh an monu chu an hnampui a nih loh chuan a ei ve theihna turin chhungkaw pa berin a then nan Ui kha sa eitir ve rawh u a ti a. Tichuan thianga ngaih niin Dawi sa chu a kil ve thei ta a ni. Hei hi movin inthenna a ni tih hriain inhmusitna lamah an ngai ngai lo. Chhawrtui Biakvela chuan “Ka naupan laiin Patawia te chhungin Dawisa kil turin kan thenawm Zahlira te chhung an ko va, ka va zui ve rawk mai a. Nang pawihte kha min lo ti a, ka kal nal nal mai a ti. Dawisa chu hnam dang kil ve theih a ni lo.
Kan Lal Isuan hring a chan lai hunah khan Judaten Gentail-te an hmuhsitzia leh Ui tia an kohzia kan hria a. Sakhaw thilah engmah telna nei lo, Pathian-ah chanvo engmah nei thei lovah an ngai a. Lal Isua meuh pawh khan a mihrinna lam atang chuan Juda hnam a mi a nih miau avang pawh a ni ang chu Kanaan hmeichhiain a fa tidam tura a ngen khan Fate chhang laksaka uite hnena paih chu a mawi lo ve, a ti a nih kha. Mahse a tawpah chuan Lal Isuan Hmeichhia i rin a nasa em mai; i duh ang takin i chungah awm rawh se, (Mathaia 15:27) tiin Dawisa a kiltir ve ta a. Gentail-te chu Judate lakah hnam dang kan nih tlat avangin an Dawisa chu kan kil ve thiang lo. Dawisa kan kil ve theihna turin Lal Isuan kan tan krawsah min tuarsak a. Chu inthawina avang chuan Pathianin Ui (Gentail) te kha sa kha eitir ve rawh u a ti ta a, chuvangin Krista ringtu apiang chu Juda emaw Grik emaw Mizo emaw awm lovin ‘Lal Dawisa’ kil tlang thei kan lo ni ta a ni.
Vawk Chhungkaw ei zawnna tling: Vawk hi sawrkar pawhin sum leh pai lakluhna leh chhungkaw tan eizawnna tling nia a ngaih a ni a. A no theh tura Vawkpui vulh leh a sa zawrh tura vawk vulh chu NLUP trade-ah a thlan theih ve ve a. NLUP awm hmain MNF sawrkar lai pawhin Mizoramah hian Chhungkaw sangkhat lai eizawnna tur atana tling nia hriain Vetty department-in a kalpui mek dan pangngai bakah Vawk vulhna village te pawh ruahman a ni a. Hengah hian khawimaw laiah hlawhtling te chu an awm ngei turah ngai ila, amaherawhchu beisei anga a hlawhtlin tak loh zelna chhan nia lang chu: Sawrkarin Dan hmanga an eizawnna a humhalhsak loh vang ni berin a lang. Vawk a ni emw Ar leh thil dang a ni emaw Dan hmanga ven an nih loh chuan a tichhetu hi an tam em em mai a. Sawrkarin Dan siam a, heng eizawnna atana hmangtute lo chuan District khawpui chin reng rengah vawk vulh awih a ni lo tih dante an siam a nih loh chuan an aia vulh thau thei zawk an tam rih em a ni. Shillong vawksa rep kan lakluhte leh hmun danga lakluh dangte hi Danin khap bawk se la. Vawk vulh Association-in thupek awih lote chu an report thei tawh ang a, tichuan vawkvulhtute tan a lo hlawk tawh ang a; ei zawnna tling tak tak a lo ni tawh mai dawn a ni.
Comments
Post a Comment