F. Rokima Hlate
Thuamtea Khawlhring (June 2007)
F.Rokima hi kum 1927 October 15-ah Zotlang Lungleiah a lo piang a. A pa chu Chhingbawnga a ni a, a nu chu Vawmbawihi a ni. A pa thih hnuah lehkha zir zawm turin Adventist Training School (ATS) Jowai ami chu kum 1946-ah a pan ve rawih a, rethei tak leh harsa tak chungin lehkha a zir a ni. Pathianin amah khawngaihtu a pe a, American nu, pasal nei lai, fa nei thei lo chuan amah leh Khasi nu pakhat chu a fa anga enin an zirna senso a tum sak vek a ni. Kum 1946-1950 chhung ATS Jowai-ah hian High School a kal a, Matric a pass hnuin Mizoramah a lo haw leh a, Pu J.Buana fa hming koh J.Lalbiaki nen 1951-ah an innei ta a ni. ATS-ah hian, a hnua Pastor ni ta Saikhuma leh Pu JC Rohnuna (L) Electric veng, Lunglei amite nen an kal ho thin a ni.
Pa hmeltha tak, ngo sar ver vawr a ni a, a tlangval lai chuan a to hle awm e.Kum 1951 atangin sawrkar hna a thawk tan a, Agriculture Deptt-ah Demonstrator hna a vuan a, kum 1987-ah SDAO-in a pension ta a ni. Fa panga a nei a, an upat dan indawtin - Zosangzuali, F.Zothanpuii (zaithiam), Lalramliana, Lallianchhunga leh Lalngaihawma te an ni. Tunah hian Pi J.Lalbiaki hian Lunglei Venglaia an inpui chu a la nghak zel a, F.Rokima erawh chuan kum 1991 April 28 khan chatuan ram a lo pan tawh a ni.
F.Rokima hi mi zaidam tak, thian kawm thiam, a fate thlenga kawmngeih vek a ni a. Saptawng thiam tak leh inchei fai tak a ni thin. Pa taima tak, awm mai mai thiam lo a ni. A hun hnuhnung lama Damdawi Ina a awm lai pawhin damlo dangte thosilen zarna tha lo te a siam that sak vek a, thisen chaw pekna hrui hi a zai phel a, thosilen kaih nan a hman sak hlawm a ni. Thisen chaw pekna bur pawh thil hrang hrang atan a hmang tangkai thiam hle. Chumi tuma thisen chaw pekna bawm ruak hmanga tho vuakna a siam chu tun thlengin a fanu Pi Sangzuali’n a la kawl tha reng a ni .
Khatia Lungleiah sawrkar hna a han thawh tan hnu khan Saihaah sawn a ni a, kum 1956 leh 1957 chhung Saihaah an awm. Kolasib kawng Mualvumah kum 1958-59 chhung a awm leh a, kum 1960-ah Chaltlang, Aizawlah an pem. Kum 1966-ah ram a lo buai ta a, amah pawh eng thil emaw vangin an man ve a, Lung Inah tan tir a ni. Pa ber tel lovin a nupui fanaute chu rambuai tlansanin kum 1967 kum tirah Shillong lamah an tlanchhe ve. A pu zawn J.Buana’n Assam Chief Minister Chaliha a lo hmelhriatna azarah Tezpur Lung In atangin 1967-ah chhuah a ni.Kum 1971-ah Lungleiah an lo lut leh ta a, Venglaiah an khawsa. A eizawnna hna pawh rambuai avang chuan a chan ve a, politics khel vein Congress Party-ah a hruaitu tepawh a ni ve thin. Rambuai avanga harsatna leh manganna tawkte chu a khawngaih em em a, a theih ang angin a tanpui thin. Lungleia an in pawh chu India sipai leh ramhnuai sipai lam pawhin an tlawh zing hle a niawm e. A fanu upaber Sangzuali chuan “Hetih hun lai hi chuan kan ri luih luih reng mai a ni. Kan rethei bawk si a, a hrehawm ang reng khawp mai” a ti.
Thil sual ti lo ta na chu kum 1974-ah a hnaah a lut leh ta a, Tlabung leh Tuipang velah pawh a awm kual zak zak a ni. Hetia Lungleia an lo pem luh leh hnu, kum 1971 atang hi chuan Lunglei chu an chhuah san ngai ta lo a ni. Ram leh hnam hmangaih mi leh vei mi a nih angin a hna atanga a chawlh hnuah pawh politics khelh tum ran a ni a, mahse Asthma natna a neih tak avangin politics-ah chuan a lut ta lo a ni.
F.Rokima te hun lai, kum 1920-1960 vel hi Zoram nawm hun lai tak a niawm e. A tlangval lai, ATS atanga a rawn zir chhuah kum hi 1950 a ni a, kum 23 mi vel a ni a; hmeltha bawk si, vairam sikul thaa lehkha zir, lehkhathiam bawk si chu a to hle ang tih a rin theih a, amah pawhin an vanglai hi nuam a ti ve hle ang tih a rin theih a ni. Chutiang boruak thiang tak mai leh zalen tak mai hnuaiah chuan an vanglai an han hmang ta a ni a, hla hi piang zawih zawih awm reng pawh a ni e! Nula tlangval an hlimin an nun a zalen a; sual rawng kai si lovin thianghlim takin an inkawm dual dual a, he hun hi Mizo lengzem hla tha tam tak a lo chhuah hun a ni reng a ni.
F.Rokima chanchin lo zir chiang tawhtu F.Lalthanliana chuan F.Rokima hian hla 23 a phuah niin a sawi a (Seminar Paper Lawrkhawm, published by MAL Jt.Hqrs Lunglei, phek 79), mahse keini chuan a hlaphuah 21 chiah kan hmu thei a ni. Tuntumah hian heng hla 21 hi kan zir chiang dawn a, heng hla atang hian F.Rokima lan dan pawh kan thlir bawk ang. A hlaphuahte, a phuah kum leh a phuahna hmunte han tarlang ila - (1). Zoram nuam (1949, ATS) (2). Lamang ka lo let e (1950, Zotlang) (3). Lamlian hla (1951, Zotlang) (4). Chhimtlang Zaikung (1951, Zotlang) (5). Zotlang Lily (1952, Zotlang) (6). Kan lenlai (1955, Zotlang) (7). A tawi lua e(1956, Zotlang) (8). Zoram ngaih hla (1967, Shillong) (9). Ngaih lungruni (1951, Zotlang) (10). Chhawrthlapui (1952, Zotlang) (11). Hmangaihna vanduai (1951-52, Zotlang) (12). I dawn kim lo a ni ang e(1952, Zotlang) (13). Dee Dee (1952, Zotlang) (14). Phu loh Thahmingliani (1954, Shillong) (15). Tuanna tlang a dang (1952, Aithur) (16). Nuih ni a awm tawh lo’ng (1953, Zotlang) (17). Tawn loh tur di (1954, Zotlang) (18). Elti hmeltha (1953, Zotlang) (19). Cho har di (1964) (20). Lenlai tha Zokhumi (1964 vel) (21). Zoram mawitu (1968, Shillong).
F.Rokima hian kum 22 mi a nih kum, 1949 atangin hla a phuah tan a, a hlaphuah hmasaber chu ‘Zoram Nuam’ tih hla hi a ni -
Seifa laitual dar ang lenna
Tawng lova tlai ni len chu
Tawnmang a chang, suihlung ka vai
Awmkhua a har thin em mai
tiin a thinlung luahtu, a ram ngaia a lunglenna chu ATS hmuna far thing ding thelh suau mai hnuaiah a han chham chhuak ta phawt mai a ni. A thunawnah chuan -
Suihlung ka vai, luaithli ka nul
Tlang tin bawmtu romei a zam leh ta!
Khua hmun run hmuna
Kan lenlaite’n
Tah khua an ti sei em mai!
a ti ta rawih rawih mai a ni. Hmanlai chuan inkalpawhna a la that loh bakah ram kan la daidar zau lova, Jowai te hi Lunglei atang chuan a hla em em mai a; tlangvala pumpa, a ram ngaia a tap thin pawh hi a mawh love!
A lunglenna chu a mumang mai nise zingah han thangharh hlawl mai se, a mutna chu Zoram chhung ngei lo ni bawk se a duh em em a -
Tawnmang lungmawl chang thei tak se
Zingtianah hai ang thangin
Kan Zoram nuam ka lawmna ber
Dar ang ka tawng mai tur a!
tiin a chham chhuak leh ta a ni. He Rokima lunglenna thlarau, hmanah pawh mi thinlunga lo thawk tawh thin khan tunlai thleng hian hna a la thawk zel a; ramdanga awm leh lehkhazirte chuan he kan Zoram ngai hian lunglen hla an la sa bang thei lo a ni.
Mi ram leh khuate chu mawiin nuam hle mahse a mi chengte pawh hausain khawsa thei hlawm hle mahse Mizo tlangval Rokima chuan Aigupta sabel leh maimawpuan ai chuan an khuaa maurap in chul rip rep leh a kawt leika tlangsanga nu herawt ri riai riai te, chhiarkhuan arpa khuang al al te leh tlainema an intawllen thinna an khaw lungdawh te chu a thlahlel zawk a, a tan a hlu zawk daih a. Mi ngaiha thil mawl leh ho te te chu a hrereng a, a mitthlaah a cham reng a, a theihnghilh ngai lo.
Zaleng an tam, khua zawng an mawi
Khuavel par tlana lengin
Mahse ka dawn suihlung rukah
Ka nghilh ngai lo Zoram nuam
tiin a ram a ngaih zia leh a thlakhlelh zia chu thiam takin zaiah a chawi ta a ni. Mi rama in leh lo ropui tak takte ai chuan an khaw feh kawng sira khiangbuk te chuan a lung a len zawk a, buh tul zum sang mai kara lawmnu nui ri tepawh a bengah a cham reng thin. Thuk tak atanga rawn irh chhuak chu lunghlenna chuan ram hmangaihna thinlung a sawi harh a. Chu ram hmangaihna mit atanga han thlir chuan zo tlangsang tuallaia ui leh ar chenin an ngaihawm zova, a tlang leh mualte chuan ngaihno an bei hliah hliah a, a lui tui leh thlifim lengvel zawng zawngte chu ramdangin an neih ve loh chunglam voh bik a ni tawh thin.
An hun lai han thlirin lengzem hla emaw phuah chhuak hmasa lova F.Rokima’n ram ngaih hla a phuah hmasaber tlat mai hi a chhinchhiah tlak hle. A thinlung chhungril atanga thuk taka ram vei mi leh hmangaih mi a ni tih a lailang chiang hle. He hla hi ATS Jowai-a a phuah lai hian a bulah a thian hlaphuahthiam Saikhuma a awm reng bawk a, a thluk hi Saikhuma siam a ni nghe nghe a ni. Hlaphuahtu tam tak hi chuan lengzem hla an phuah hmasakber duh viau laiin, pawl kaw zir lai kum 22 val Rokima’n ram ngaih hla a phuah hmasaber tlat mai hian a buk a ti rit hle.
Kum 1950-ah a zirlaite zovin engthawl tak leh phur takin Mizoram a rawn chuang chhuak a. ‘Chhim khaw zopui’ a tih thin Lunglei Zotlang a rawn thleng a, lunglenna hlirin a lo hmuak ta si! Kum reilote pawh kum rei tak a nihna hmun, phai rama a lehkha zirna hmuna a lunglenna lo inkhawl khawm tawh te leh a pianpui rilruin a ken tel lunglenna tau pui chu a teh ta huk mai a -
Lam ang ka lo let leh ta e
Kha chen sam ang then hnuin
Hei hi maw kan chhim khaw zopui
Tuk loh ram ngaw ang dai e.
Rualduhte’n hraileng an awi a
Tlai tla pawh a ngui zo ta!
Chul hnu nunhlui han dawn changin
Rualduh ngai ka lo tap e
a ti chhuak ta hial mai a ni. Khawpui hulum atanga thingtlang khaw reh riai maia han let leh zet chu lunglenna hlir a lo ni ta! He hla atang hian F.Rokima chu F.Rokima a ni tan ta a ni. ‘Zoram nuam’ tihah khan F.Rokima ni turin a inpuahchah a, a hla pahnihnaah hian a hmel chu fiah takin kan hmu ta a ni.
A chang dawt leh hi han chhiar teh, hla pahnih a phuahna chauh a nih rin har khawpin a dak nalh a, thinlai a fan ngaih mai a ni -
Duhthu ai ang ka sam thin a
Mual za kara lenlaiin
Hei hi maw kan run in ngei kha?
Chhungkim dar ang kan lenna
Tuan rel lova tual kan chaina
Awmhar run a chang zo ta!
Lungduhte fam rolung muala
Min ngai lo te’n an liamna.
Duhthusam nen hmathlir ropui tak nei chungin phur takin a rawn haw a, chu damchhung khawsak ngaihtuahna rilru sang tak mai chu lunglenna thlarauvin a han pawlh no ta hi a nep lo teh e maw? He thu leh hla khawvelah hian hei lo liama inbeihna ropui hi a awm dawn emni? F.Rokima thinlungah hma khaw relna leh lunglenna a inbuan a, lunglennain hnehna hlado a chham ta a ni! Mihring lam danah a beta pawh chu kumkhuaa beh theih a ni lova, hlaphuahthiam dangte ang bawkin a damchhungin he thil pahnih hi a thinlungah a inchai ta thial thial reng mai a ni.
He hla atang hian Rokima chuan lunglenna thlarau chu a thlah phal ta lova, a damchhung atan a in sal beh tir ta law law tih kan hmu thei. Ni, Rokima’n a kawng a thlang fel tawh a, a hawi kir tawh lovang. Mahse, hringnun khawvela cheng a nih miau avangin ei leh bar tur bakah chenna in te, silh leh fen te a mawmawh a, chu chu a ngaihtuah tel lo thei lo a ni chauh mai. A nunah hian chungnung deuh zawk zawng a awm alawm! Awm lo nise, chhangchhepa a nih hnu thlengin tingtang hrui ruk nen nula leh tlangval zingah tlaitla eng leh chhawrthlaeng lawmin zai a vawr fo lo tawp ang.
‘Lamang ka lo let e’ tih hla hi ATS Jowai atanga Lunglei Zotlang a hawn kum, 1950-a a phuah a ni a. Kum 60 dawn a liam hnu hian a hlu dawn chauh a, a mawina kan la kheh chhuah dawn chauh a ni. Chu chu a ni, hlaphuahthiamte ziarang chu!
A Hla Ziarang (Form and Style) : Hla hi engtia zir chian tur nge niang tih hi ngaihtuah ngun a ngai hle. A dikna leh a thuchah lam kan zawng vak vak thin hi literature zir dan tha a ni em tih ngaihtuah a ngai. Hla chu chiang tak leh dik tak, thuchah ken tha tak nei a ni tur a ni kher em? Hla chu hla a nihna ang ngei hian no hlep hlep se, chiang lo riai se, a dikna hi awm kher lo se a tha zawk niin a lang. Thuchah a ken leh ken loh a pawimawh ber lovang. Eng mawina nge a puanhnuaia eng fin thuril nge a zeh ruk tih te erawh chu phawrh chhuah kan tum thin tur a ni ang. Mizo hla, tuna kan zir tur ang chi hi chu thluk nei a nih avangin fimkhur a ngai lehzual niin a lang. Hla lar leh a thluk kan hriat sa ang chite hi chu a thluk hian ngaihtuahna a hruaikawi duh hle mai a, fimkhur a tul khawp mai.
Form : Mizo hlaphuahtu dangte ang bawkin F.Rokima hian a form lamah chuan hman bik a nei hran lova, a rilrua a thawh dan ang zelin hla a phuah niin a lang. ‘F.Rokima stanza’ han tih ang tur chi a awm lem lo. Mizo hlaphuahtu dang ang bawkin a form hi a ngaipawimawh hran lova, a lunglenna kha zalen takin a puang chhuak a ni ber. Mizo hlaa thluk nei ho hian zawm tlan tur form pangngai tak a nei hran lo niin a lang a, Rokima hi kan dem thei lovang. Mahni duh ang anga phuah chhuah hi kan tihdan phung ni berin a lang.
Mizo hla thluk nei chiah chuan chang khata tlar li awm, a thunawn nei, a chang zat bituk awm lo hi kan phuah dan lar ber a niawm e. Chutiang hla pawh chu a then chang thum, a then hang li, a then chu chang ruk lai tepawh a ni thei. Chutiang ‘form’ chu Rokima pawhin a hman lar ber a ni. Mizo hla thluk nei chiah chuan tlar tina a thumal hman zat tur bituk a awm hran lova, lam rik sang leh hniam inkarthlak mawi taka zeh pawlh chiat ang chi kha a awm meuh lo. Tlar tawp thumal lam rik dan awmze neia duan a awm lem lova, hla pakhat sei zawng tur bituk fel sa zawm ngei ngei ngai a awm hran lo bawk. Mizo hlaphuahtu dangte ang bawkin F.Rokima hian a thlarau thawh dan ang zelin thumal pawh hi a hmang a, tlar khatah thumal 4-12 a hmang ber. A tlar tam lam emaw, a thunawn a neih leh neih loh emaw pawh a phuahtu thu thu a ni. Amaherawhchu, thluk nei a nih avang hian chang tina thumalte chu a inzat zel a ngai a, a thluk rik dan mil tur zawn thiam a ngai bawk.
Artistic beauty emaw, tlar tawp thumal lam rik dan inang emaw kha a ngaipawimawh lem lova a lan lai hian ‘Lamang ka lo let e’ tih hla chang hnihnaah chuan, a tlar hnihna tawpna tih lohah chuan ‘a’ vek a hmang a, a mawi hle. Nula hmeltha ding kawisawi ang maiin tlarhnihnaah hian a tawlhthlu lui niin a ngaih theih. Hetiang zawnga a phuahtu themthiamna lantirna hi F.Rokima hlaah hian kan hmu tam lova, a thluk lungkuai tur zawnga siam erawh chu a thiam hle. A thluk mil tur hian hla thu pawh a her rem thin niin a lang. Sak ti nuam turin hla tlar tawpah hian vowel a dah hram hram thin a, lohtheihlohnaah chuan ‘n’ leh ‘ng’ a hmang deuh ber bawk. R, m, h leh l hi pakhat theuh emaw chu a hmang bawk awm e. Hla sawmhnih chuang phuaha a tlar tawp thumal vowel vuah hram hram theih hi a hniam lo ngawt mai.
F.Rokima hian hla chang khata tlar li awm hi hla 14 a phuah a, pasarih chu chang 3 chi a ni a, a dang pasarih chu chang li nei chi a ni. Thunawn nei lo hla paruk a phuah a, chang khatah tlar 8, tlar 7, tlar 6, tlar 5 leh tlar 4 te a hmang. Chang khata tlar 5 awm chi hi pahnih a phuah. Chang khata tlar 6 awm chi, thunawn nei pakhat a phuah bawk.
Style : A form lamah chuan Mizo hlaphuahtu dangte ang bawka danglamna nei lem lo a nih laiin a style lamah thung chuan a danglam bikna hmuh tur a awm nual mai. A pawimawh dan indawt ni kher lovin a mal te tein i lo thlir teh ang.
1. Tawngkam pangngai hman a ching : An hun laia hlaphuahtu dangin an uar vak loh tawngkam tluang (prose) pangngai hman a ching hle. Hei hi a themthiam loh vang ni lovin a duh reng vang zawk niin a lang. A hla 21 kan zir chianah hian chutiang tawngkam chu 25 vel zet kan hmu a ni. Amaherawhchu, tunlai anga tawngkam in rem mang lo bilh lui nawk nawk a ni hauh lova, hrereng chunga a tih luih niin a lang. Hetiang tawngkam tluang pangngai a hman avang hian a hla kha a that loh phah chuang lova, thiam taka hmangin, a sawi tur tih fiah nan a zep lui thin niin a ngaih theih. Hlaah hian poetical words ni lo, tawngkam pangngai (prose) hi hman awih a ni lo tih dan nghet tak a awm hran lova, Mizo chuan poetical word bik kan neih avangin chutiang chu hman tlanglawn ber a ni a; hlaah hian poetical word leh tawngkam pangngai hi a inpawlh mawi a ngai a, chu chu tih dan phung pangngai pawh a ni. A chang chuan, tawngkam pangngai nia lang pawh hi, a hmanna azirin hlaah chuan a no hnep thei a, a hla thu ve hliah hliah thei tho bawk a ni.
“Ka rinhlelh ang ngei i lo ni hmelthai”
“I fiamthu maw biahthudi kha min hrilh le?”
(Tawn loh tur di)
“Ka hmelma nia ka hmangaih che”
(Dee Dee)
“A hnai ta lo teh e, dawt mai kan chan tir”
(I dawn kim lo a ni ang e)
“Kan khaw tleitir zawng laitual kan mawi e”
(Zotlang Lily)
“Siali tuichawi an lo hmuak”
(Lamlian hla)
Hetiang chi hi kan hmu nual mai. Mahse, he tui fim hi a pawlh nu pha lo. Hei hi a thiam loh vang leh a hriat loh vang ni lovin, a style a ni zawk.
(2). Personal symbol leh hyperbole : Mizo hlaphuahtute hian lengzem hlaah chuan nulate hi an ko duatin an ko mawi thei hle a, ainawni, senhripari, rose-pari tihvelte hi nula koh hmehbelhna metaphor lar tak tak an ni a, a dang pawh a la awm nual ang. F.Rokima erawh chuan a duhthawh hle a, mi fate metaphor-a an lungawi lai hian a nula koh duatnate hi metaphor huang pawnlam mah niin a lang a, personal symbol a hmang kan ti thei ang chu. ‘Zoram mawitu’ tih te, ‘Zokhumi’ th te, ‘Phuloh Thahmingliani’ tih te leh ‘Lalrimenthang’ tih te hi a nula koh hmehbel duh dan a ni a, a hlawm a lian thei hle. A tan chuan tu u emaw kha ‘ainawni’ a ni satliah mai lova, ‘Zokhumi’ emaw ‘Zoram mawitu’ emaw a ni bik tlat a ni. Chu chu Rokima style chu a ni.
Nula koh duatna symbol a hmante hian hyperbole rim a nam hial a, hyperbole hman lamah pawh hian a duai lo khawp mai -
Hei, a va lo mak ngai em!
Sakhmel pawh ka hriat ngai loh
‘Ti ema lung ti awi leiah
An lo la piang ngai lo!!
(Phuloh Thahmingliani)
a han ti chhuak pawp mai a, a valh a zauvin a sum a lian hle mai. An sap pachal Burns-a’n -
To see her is to love her
And love but her for ever
a tih ai hian a u mah lo maw?
A ni, Rokima hi hyperbole hman lamah hian Zofate zingah a ber a kai hial awm mang e -
Hremhmun pawh nang nen ka lo ti
Mahse, luah lai a rem si lo!
(Dee Dee)
Hyperbole hman thiamah na na na zawng, Wordsworth-a tepawh a lakah chuan an nawi nak mai -
Earth has nothing to show more fair
an ti ve leih leih chauh a ni!
I chhandamtu’n he khawvel tan
A nunna a phal a
Keipawh i tan chuan ka ui lo
Leia ka neih zawng pawh Dee Dee
(Dee Dee)
tia thiam taka hyperbole hmangtu hi F.Rokima a ni a, hu chu a style chhuanawm tak pakhat chu a ni. Hla dangah pawh hyperbole hi kan hmu fo a ni.
(3). Hla thu a chheh dan : F.Rokima hian hla thu chheh dan (phuah dan) danglam bik deuh a nei a, i han bih chiang deuh teh ang -
Suihlung ka vai, luaithli ka nul
Tlang tin bawmtu romei a zam leh ta
Khua hmun run hmuna
Kan lenlaite’n
Tah khua an ti sei em mai!
(Zoram nuam)
He hla thunawn kan tarlan hi ngun takin en ila, Rokima hi mi thu chheh loh zawnga thu chheh thiam, mi thlir loh zawnga thil thlir thiam a nihna kan hmu thei ang. Zoram chhungah hlimtaka a chhungte leh thiante nen an inkawm thin lai te kha a ngai em em a ni reng si a, ‘tah khua an ti sei em mai’ a ti daih mai.
Khua hmun run hmuna
Kan lenlai te
Keizawng ka ngai thin em mai
tih ang chi hi a mi nawlpui hawi dan a nih laiin, an hlimlai kha emaw a ngaiha a lunglen tih laiin a tah an ti chhuak daih mai! Chu chu a ni Rokima style chu! Sawi tum in ang reng kha thlirna tlang dang atangin a thlir a, a rawn sawi chhuah dan a dang ta a ni mai a, a themtlaw vang ni lovin a thiam ril vang a ni zawk!A tah an tih chhuah avang khan a ngai ta lo tihna a ni lova, a ngaih lutuk vang zawkin a tah an ti chhuak a ni!!
Rualduhte’n hrailen an awi a
Tlai tla pawh a ngui zo ta!
A thiante’n nupui pasal an neih zawk tak avanga ni tla tur kha hnim ta ruai a ni mai lova, thil inpersan tak anga lang a thiante leh tlai ni tla tur, tlar hnih lekah a sawifiahna awm hlekl lovin a han hmerkawp chat mai a, chu chu Rokima style a ni. He thil pahnih inpersan tak anga lang hi Rokima rilruah chuan lak hran rual loha inkawp nghet a ni a, chumi zu hmuhpui thiam tan chuan a thlum dep dep a ni! A thiante nen hlim taka an lo awih liam thin tlai ni nem duai mai kha, vairam atanga a lo hawna a thiante’n nupui pasal an neih zawh san tak hnuah chuan amah chauhin luingleng takin a thlir a, a ngui zo ta a ni! He hla tlar hnih lek inkarah hian thawnthu ngaihnawm a va inzep hnem em!
Aw, ka ngai thin em mai
Nunhlui ka dawn changin
A her liam ta kawla tur ni nen
Mahse vangkhua nau ang ti nuitu chu
Kan ni e Chhimtlang Zaikung
Thu in zawm lo niawmtak chheh dun tlat si hi Rokima hian a ching hle. A chunga kan tarlan pawh hi, tlar hmasa pathum leh tlar hnuhnung pahnih hi inzawmna nei miah lo anga ngaih theih a ni. An nunhlui kha a ral tawh a, a liam tawh. Chumi rual chiah chuan an khaw tinuamtu leh ti hlimtu chu anmahni an ni tho si. Hman leh tun kha a lang lo laiah a pawh zawm a, sawi fiah vek chi pawh a ni lo; hla hi chu a chana chan chi a ni!
Duh thu ai ang ka sam thin a
Mual za kara lenlaiin
Hei hi maw kan run in ngei kha
Chhung kim darang kan lenna?
A tlar hmasa pahnih leh a hnuhnung pahnih hi inpersan tak leh inzawm lo tur niawmtakin a lang. Khaw lam hla taka a awm laia a duhthusam kha min hrilh dawn emaw tih laiin a duhthusam chu a sawi zui miah si lo! Chu chu Rokima tihdan chu a ni.
Huiva lenthiamah chang ila
Hlimlaini ka tawng mahna
Perhkhuang tingtang ri mai pawh hian
Suihlung a ti leng em mai!
Aw, khawiahnge in awm tak le?
Zai vawra suihlung rual zawng?
Nang zawng nunhlui mual liam ta la
Damtakin aw, mangtha le
Hlaphuahthiam dangte ang bawkin sava (vahui)-ah chan a duh a, mahse ‘thlawkin ka leng ang’ a ti zui miah lo! Thangmami lam ang maiin a dir eih eih a, hma lam a pan zel dawn emaw tih laiin a hnungtawlh leh derh derh a, a mawi em em si! Chu chu Rokima style chu a ni!
Hengte pawh hi i han en leh teh ang -
“I tum leng tu hi nge lo ni?”
(Ngaih lungrun)
“Rual kan chhing lem kan ti lo”
(Chhimtlang Zaikungi)
“Hmelmate diriam ka tan ve a’n”
(Elti hmeltha)
“Aw, thinlai min hliamtu mah ka tan ni la”
“I dawnin thiam i bil lo’ng e”
(Chhawrthlapui)
“Hawilopar em i thliah lung her leh turin?”
(Hmangaihna vanduai)
A tawngkam letling deuh anga lang si dik thliam sia hman hi Rokima style langsar tak pakhat chu a ni. “Hawilopar em i thliah lung her leh turin?” han tih te chu PS Chawngthu-in “Hnutiang chhawn tal hianin aw lo hawi la” a tih nen tlang khata leng a ni a, oxymoron huang chhung ami an ni.Hla hi grammer dan anga teh dik theih kan tum thin hi hla zir dan tur niin a lang lo.
(4). A hla hawi zawng : F.Rokima hlate hi hlawm hnihah a then phawk theih a - (a) Hla Lenglawng leh (b) Lengzem Hla tiin. Hla lenglawng huangah hian peng hrang hrang a la awm leh a - (1) Ram hmangaihna hla (2) Thian ngaih hla (3) Khawtlang ngaih hla. Hla thu har pui pui leh un pui pui a hmang meuh lova, han chhiara hriatthiam theih mai a ni tlangpui.
Lengzem hla hi 13 lai a phuah a, a hla phuah pumpuiah hian ‘hmangaih’ tih lam tawngkam hi vawi 20 lai a hmang a ni. Hla lenglawng 8 a phuah zingah ram ngaih hla pahnih - ‘Zoram nuam’ leh “Zoram ngaih hla”; thian ngaih hla pthum - ‘Chhimtlang Zaikung’, Zotlang Lily, leh ‘Kan Lenlai’; khawtlang ngaih hla pahnih - ‘Lamang ka lo let e’, ‘Lamlian hla’; mitthi sunna hla pakhat ‘A tawi lua e’ tih te hi a tel a ni. Thian ngaih hla leh khawtlang ngaih hla hi then hran hleihtheih loh khawpa inhnaih a ni a, kan han then hran luih na chhan chu F.Rokima hi - (1). Ram hmangaih mi (2). Mahni khawtual ngai mi (3) Thian ngai mi a ni tih a hlaphuah atang hian a lan chian em vang a ni. ‘Vangkhua’ tih lam hawi tawngkam hi vawi 20 tho a hmang a, lenrual/thiante tih tawngkam hi vawi 13 lai a hmang bawk a ni.
‘Zoram ngaih hla’ hi kum 1967-ah Tezpur jail atanga a chhuah hnu lawkah Shillong-a a phuah a ni . ‘Zoram Mawitu’ tih hi an nu Pi J.Lalbiaki a phuahna a ni a, kum 1968-ah Shillong-a a phuah a ni. ‘Phuloh Thahmingliani’ tih hi, MZP-te’n AIR Shillong-ah hla an thun dawna an phuah tir a ni a, 1954-a a phuah a ni. ‘Tuanna tlang a dang’ tih hla hi kum 1952-ah Aithura a phuah a ni. A thluk hi Tuichang kama tho chaih pahnih inchhaih thlawk ri leh suar inhlap ri atanga a siam a ni bawk.
Tichuan, a hla atanga kan hmuh danin F.Rokima hi mi lungleng, zai ngaina mi a ni a. An lenlainite chuan no nghil nghiala di pawh lo chhai ve tawh thinin thiante leh khawtlang ngai mi, mahni ram leh hnam hmangaihtu a ni.
-------------------
Thu laknate :-
1. F.Rokima fa hming koh Pi Zosangzuali leh a ziaktu inkawmna, Dt.17.07.07 ah, Venglaia an Inah.
2. F.Rokima thian Pu JC Rohnuna (L) Electricveng Lunglei ami kutziak hlabu.
3. F. Rokima hlate (a kut ziak).
4. Lenghnem : Mizo hla thlankhawm. Published by MZI Lunglei, 2003.
5. Dutta, Kalyan Nath, “Rhetoric & Prosody” Shribumi Publishing Company, Calcutta
6. Lalthangliana B., “Mizo Literature” Printed at RTM Press Chhinga veng Aizawl, 1993.
7. Khawlhring, Thuamtea, “Zothlifim” Published By MPB Aizawl, 2001
8. Lalthanliana F., “F.Rokima leh a hlate” Seminar Paper Lawrkhawm, Published by MAL Jt.Hqrs Lunglei 2001.
……………………………………………………………………………….
Comments
Post a Comment