KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA

Image
KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA Kawltu chu tuthlawh tihna a ni a. Kawltuchawi chu tuthlawh kenga hlo thlo thin te tihna a ni ber ang chu.  1. A hla changkhatnaah chuan an thenrual, lawmte nena hlo an thlawh dan a tarlang a.  An lo, an buh hmun chu ramngaw tha tak ang maiin buh chuan a ti hring mawi em em mai a. Chu hmunah chuan lawmte nen hlim takin hlo an thlo thin a. Rihmim thing rah sava vahui ten hlim taka an tlan ang maiin a inchan a. An hlo thlo tang ri te chu thiam takin an rum nghiai e tiin, an hmabak, an thlawh bak chu thlo zel turin tan an khawh zel a. A changin a sir lamah an han tawlha, hlo thlawh dana an chet vel dan te chu tarlang zelin. Nausen nu leh paten an lawm loh chung pawha hlim taka an nui hak hak mai te inchan zelin, hlo thlawh pah chuan a then an lo zai a. Hlim taka lawmte nena hlo an thlawh thin dan chu changkhatnaah hian min hrilh a ni.  2. A hla chang hnihnaah chuan lawmte nena an hlim thin dan. Tu dang an ngaih lohzia min tarlansak leh thung a.  Khua

NAZI MISUAL 7 SOUTH AMERICA A TLANCHHIA TE (THE 7 NOTORIOUS NAZIS WHO ESCAPED TO SOUTH AMERICA) - Rohmingthanga Ralte

NAZI MISUAL 7 SOUTH AMERICA A TLANCHHIA TE

(THE 7 NOTORIOUS NAZIS WHO ESCAPED TO SOUTH AMERICA)

Rohminga Ralte 

            

Indopui II-naa Gernman ho, ṭangrual lamin an tuk zal hnu khan, Europe khawmualpui, Hitlera’n lalram pathumna (third reich) din a tumna kawnga mi rawngra ho, an sipai lal, la dam an man si loh te tan khan a chep tawh em em mai a. Nazi sipai, Nazi party-a nihna sang nei leh an ṭanrualpui sang tam tak chuan tlanbo a, bihrukna tur an zawng nasa hle a. Tichuan, Atlantic tuipui kanin South America lamah raltlan anga luhna zawngin, Argentina, Chile leh Brazil lamah te mi thar angin nun bul thar ṭan tumin an tlanchhe ta hum hum mai a nih kha.           


            Argentina bik hian German kha a rukin a lo ṭan viau ṭhin a ni ang, indo lai pawh khan German mi tam tak ten awm nan an hmang nasa hle a. Kum 1945 hnua lam phei kha chuan an President Juan Peron khan Facist thuthlung kha vuanin, German intelligent officer leh an diplomats te, Spanish  leh Italian lawngchawlhna kal tlanga an bik bo theihna turin phur takin ruahmanna a siampui a nih kha. Tin, Vatican, Rome lama Nazi raltlan, catholic refugee te kha ṭanpuina a pe ṭhin a, a ṭhen chu a ruk taka a tih laiin, a ṭhen erawh langsar tak pawn a ṭanpui ṭhin a nih kha.   


            Chutianga Nazi mi leh sa te lo ṭanpui ṭhin a nih avang chuan South America lam chu sual thupbo nan a rem chang tih hriain, Nazi party leh a thurualpui, Indopui tan tirh leh indopui laia, mahni mihringpuite chunga rawngra taka che ṭhinte ho tan chuan duhthusam ram a nih phah ta reng a ni a. German lama sual turu buru pui pui lo khawih ṭhin chuan South America lamah khan bikbo hlen tumin an tlanchhe ta vawng vawng a nih kha. Hitlera lal ram pathumna (third reich) din a tumnaa sual tawrawt deuh deuh te chu, an chanchin tlem in tarlang teh ang.


1.      ADOLF EICHMAN:

 


He pa hmingthan chhan hi, a chhe zawng leh a nun rawng lutuk vang a ni a. “The Most Wanted Nazi” tih hial a ni. Eichman-a hi Hitlera architechture niin, ‘Final solution’ (a hlawp hlawpa Juda te urhlumna) Europe-a Juda te urhlumna tura thutlukna siamtu a ni bawk. Eichmana hi SS-ah lieutenant colonel (SS = Schutzstaffelin = Protection squad) niin, Juda maktaduai 6 te, Nazi ho thihna campa thah tura lakkhawmnaa an thluak bur ber a ni a. Europea Juda te zawn chhuah hna, man khawm hna, phurkhawmna kawngah a remruatna hi hman niin. Thihna camp Autchwitz, Treblinka leh thihna camp dang Poland rama German luah china thawn liam zung zungtu pawh a ni.   

Mahse, indopui an lo tawp meuh kha chuan, a lu chunga a meiling chhek khawl chuan a kang ve ṭan ta a. Mite nunna zah sak hauh lotu chuan a nunna chu a hlut leh em em mai si a, a sahimna tur zawngin a buai ve ta thung a ni. South America lama tlan bo dan tur zawngin, hma a la ve ta a. Indopui a zawh khan a pawi khawih nasatzia kha thup rual ni hek lo le, Austria ram lamah an biru phawt a. Genoa, Italya Franciscan monk te ṭanpuinain Argentina lama kal theihna tur visa an ngaihtuahpuia, Red Cross passport dik lo an siam bawk a.  Chung hmang chuan kum 1950 khan lawngin Argentina khawpui Buenos Aires lam chu a thurualpui Ricardo clement nen an pan ta ni. Tichuan, Buenos Aires ah chuan an nupui leh a fa pa li te nen bul ṭan tharin, Mercedes-Benz motor siamna lamah te a thawk ta a. Mahse, sual leh sual lian tak khawihtute hi chuan vanneih chin hi an nei ve ṭhin a. Man chhuah a ni leh ta tho a ni.  

            Juda hnam, an mi leh sa ten indopui II-naa, kha ti taka nghaisak leh tihduhdah an tuar avang khan Indopui zawh aṭang khan Israel ram leh Juda miten nasa takin ṭan an la ve ta a. An chipui maktaduai 6 thattute chu eng hunah pawh man chhuah chu an tum ber a ni ve ta thung a. An spy pawl ropui Mossad ho chuan indopui zawh aṭanga an man hma chu ni khat te pawh Eichmana chu zawn loh lai an nei ta lo a. Indopui zawh hnu kum 15 hnuah, Daring Operation an tih hmangin kum 1960, May ni 11 khan an man ta nghe nghe a ni. He ta Mossad hoin an man dan hi film lamah pawh hmuhnawm takin en tur a awm a. Eichmana hi chiu ruiin El Al Flight tlawhna khalhtu anga thuamin. Argentina aṭang hian an ru chhuak a ni.  Tichuan, Israel court lamah a chungthu an rel taa, Juda tam takte thihna leh concentration campa innghaisakna nasa tak avang ten thiam loh chan tir a ni a. A chungchang hi thla 4 te meuh Jerusalem lam court ah khel a ni a. Tichuan, Israel court-in a tih ngai miah loh leh awm chhun ‘thi tura thutlukna’ (death sentence) chu a chungah a tla ta a, kum 1962, May ni 31 khan khaihlum a ni ta a ni.  

 

2.      JOSEF MENGELE:

 

A hming chhe than dan chu “Angel of Death” (Thihna vantirkoh) tia a hming lem vuah a ni a. Eichmana dawttu niin Nazi ho zawngtu ten an zawn nasat em em bawk chu a ni. Amah hi medical doctor niin, Auswitchz campa ‘Macabre experiment’ an tih hmangin mi tangte nunna hmanga enchhinna a kalpuitu a ni a. He SS officer Mengele hi indopui ṭan a nih khan khawchhak lam ral hmatawngah Soviet ho lo dang kir tur zinga dah a ni a, huaisen lawmman tangkapui Iron Cross pawh a dawng nghe nghe a. Hliampui a tawrh hnuah, chu lai hmuna awm leh tur chuan a fit tawk tawh lo tiin Auswitchz camp rapthlak lama sawn a ni a. Chutah chuan mi tangte hmangin, nau phir pian tir dan enchhinna kalpuiin, phir hmangin medical experiment a ti nasa a. Chuvang chuan naupang tam tak hreawm taka siamin, an nunna hial a laksak ṭhin a ni.

            Ani pawh hi indopui an lo zawh meuh khan a lu chunga a meiling chhekkhawl chuan a kang ve ṭan a. German ram chhungah chuan kum 3 chuang chu a biru bo thei a. Mahse, a biru kumkhua thei dawn lo tih chu a hrechiang hle. Kum 1949 khan Catholic Clergy te puihnain Argentina chu Italy kaltlangin a pan ta a ni. Argentinaah chuan khawl dawr te neiin, kum 1958 chuan Uruguay-ah ama hming dik tak chuan nupuite an nei leh a. Buenos Aires khawpui daifemah te chengin, mahse Eichmana an man thu a hriat hnu khan a bibo ta a, a hmasa berah Paraguay lamah kalin, a hnuah Brazil lamah te a tlanchhe kual leh a ni.  

            Nazi peltute chuan ṭhangkhat lian chuang an lo zawn tawh a ni bawk chu West Germany chuan Argentina sawrkar hnena Doctora chu an ram lama thawnlet turin dilna a siam a. A pawi khawih chu politics lam thil niin, a chungthu chu an rama rel a ngai a ni an ti a. Mahse, Brazil tuipui kamah, kum 1979 khan tuia a chen laiin a stroke a, tuiah chuan a tlahlum zui ta a ni. Mahse, amah ngei a ni tih chu kum 1985 khan forensic hmanga test hnuah hriatchhuah a ni ta chauh a ni.

 

3.      WALTER RAUFF:

 

He SS officer chepa lar ve dan thung hi chu Mobile gas chamber siamna leh hmanna tur kawnga mawhphurtu pakhat niin, a kutah hian Juda 100,000 vel indopui II-naah khan urhlum an ni. United Kingdom spy MI5 ten an chhui dan chuan, Rauff-a hi motor lian (truck) Gas chambera siam danglamnaa hma latu niin, truck chuan mi 60 vel phur theiin, an mi man te an phurkhawm laiin, an tlan pahin an urhlum mai ṭhin a ni. Khawngaihna leh lainatna tel miah loa Judate leh tualchhunga an mahni lo dotute a urhlum ṭhin dan hi a hming than pui hle a ni.

            Ṭangrual sipai te khan Rauff-a hi indopui zawh hlim khan an man a. Mahse Ameirca ten, indonaa an mi man te an dahkhawmna (PoW) aṭangin a tlanchhuak a, Italy lama convent pakhatah a biru zui ta a.  Kum 1948 khan Syria tan military adviser hna thawkin, he mi hnu hian Italy lamah kir lehin, Ecuador lamah a biru leh ta a, kum 1949 khan ama hming pangngai hian Chile lamah a khawsa zui leh ta a ni.

             Rauff-a hi kum 1958 aṭanga 1962 chhung kha West Germany spy-ah a la ṭang zui tho a. Chile ah hian King Crab factory-ah manager hna a vuan a. A awmna chin hi German aṭanga a pension lehkha, a address thara an lo thawn aṭanga hriat chhuah a ni a. Kum 1962 khan man a ni a, mahse a kum lehah chhuah zalen leh a ni. Chile sawrkar hian West German-in an ram lama thawnkira tura a tihna chu a dodal zui a. Kum 1984 khan thiin, a vuinaa kal German leh Chilean te chuan a thlah nan “Heil Hitler” tiin an au rual nghe nghe.

 

4.      FRANZ STANGL:

 

Thihna var (White Death) tiin he pa hi a hming lem vuah a ni. A chhan pawh mi tangte a nghaisaknaah thawmhnaw var a hain, vuakna hruihrual a hum reng ṭhin a. Austria-a piang niin, Aktion T-4 (dam lo leh rual ban lo te thahna programme) an tiha hma latu a ni. A hnu lamah Poland rama German awp chhunga Sorbibor leh Treblinka thihna camp-ah commandant in a awm a. Sorbibora a awm lai, Treblinka lama a insawn hma hian Juda mi 100,000 chuang a that ngei nia hriat a ni a, Treblinka lamah hian Juda 900,000 vel a that leh bawk a, he camp hi Nazi ho in Juda te an thah tamna hmun pahnihna a ni nghe nghe. 

Indopui a zawh khan American sipaiin an man a, mahse Italy a Austrian tan in aṭang hian kum 1947 khan a tlanchhuak a. A hnampui Bishop Alois Hudala khawngaihna zar zovin Stangl hi Red Cross passport hmangin Syria lama kalin, a hnu kum 1951-ah Brazil lamah a kal leh ta a ni.

Brazil Sao Paulo-ah Volkswagen factory hnuaiah a hming pangngaiin hna a thawk a, kum 1967 Simon Wiesenthal-an chhuichhuakin, man leh a ni a. Simona hi Haulocust aṭanga dam khawchhuak a ni nghe nghe a, Nazi man hna thawktu hriat hlawh tak a ni nghe nghe. German lamah a chungthu rel tura thawnlet niin, mi 900,000 thihnaa mawhphurtuah thiam loh chantirin, dam chhung lung in tang tura tih a ni a. Lungphu chawlin kum 1971 khana thi ta a ni.


5.      JOSEF SWAMMBERGER:

 

Austrian Nazi niin, SS commandant a ni a. Indopui II-na laia Nazi ho labor camp pathum, Juda ho bik dahkhawmna leh Poland rama German awp chhunga camp te enkawltu a ni.  German Shepherd ui mihring te bei tura zirtir thiam tak niin, kum 1942-ah Rozwadow camp, intihluihna hmanga hna inthawh tirna camp a lo thleng a. A kutah hian mi tang za chuang thiin, a ṭhen te chu amah ngeiin a kaphlum ṭhin.

Kum 1943-a Przemyśl campa, a ruala mi 500 thahnaah a mawh latu a ni a. Ama kut aṭang hian mi 35 chu he campah hian kahhlum an ni bawk a, an hnung lam aṭangin an nghawngah a kap ṭhin a ni. Auschwitz lama mi tang te thawn hna thawktu a ni bawk a. Kum 1944 khan Mielec Juda khawpui an tiha Juda te thenfai hna thawktu a ni bawk. A kalkawngah chuan ruang a darh nuai ṭhin tiin Simon Wiesenthal chuan a sawi nghe nghe a ni.

Kum  1945-ah Austria-ah man a ni a, kum 1948-ah Italy tannin aṭanga tlan chhuakin, thla khat hnuah Argentina a thleng a. He tah hian a hming pawh thlak loin zalen takin a cheng a, Argentina khua leh tui nihna pawh a nei nghe nghe a ni.

Kum 1973 khan West Germany chuan an rama thawnlet turin Argentina sawrkar a ngen a. Mahse, a tlanbo zui ta daih a, German sawrkarin a awmna hrilh thei hnenah Dollar 300,000 a phal hnu chuan, kum 1978 khan Argentina official ten an man leh ta a ni. Kum 1990-ah Germanah a chungthu rel ṭan a ni a. Thuhretu chuan. Josef-a hian mi tang te chu meipuia thehluh ṭhin thu te, Juda ho an thah te phum khawmna hmun bula, mi ṭhingṭhi lai a thah ṭhin dan te, naupang lu bang vuak nana a hman ṭhin dan te an sawi a. Hetiang a tih ṭhin chhan hi a silaimu a ui vang a ni an ti. Kum 1992 khan thiam loh chantir niin, dam chhung tang tura a chungthu rel a ni a. Kum 2004 khan kum 92 mi niin a thi ve ta a ni.

 

6.      ERICH PRIEBKE:

 

SS commander niin, Gestapo (Nazi Police) member a ni bawk a. Kum 1944-a Rome Ardeatine puka thil rapthlak tak tihnaah khan a tel a. Nazi ho chuan mi 334 chu he tah hian an talh a, a chhan pawh an mi leh sa 33 chu Italy-a anmahni lo dodaltuten an lo thah vang a ni a. Erich-a hian Italian mi pahnih a thah thu chu a pawm rualin, thupek a zawm mai thu a sawi thung a. Tin, Roman Juda 2000 Auschwitz campa thawnna tura hming sign tu a ni bawk a ni.

Kum 1964, kum thar hma niin British ho mi tang dahkawmna hmun aṭangin a tlanchhuak a. Thirhling nei chu a vengtute zu ruih laiin a tlanchhuah theih nan a tan chhum a ni. Bishop Alois Hudal ṭanpuinain, Red Cross passport lem hmangin kum 1948 khan Argentina lamah a tlanchhe thla a. Idyllic tlangrama San Carlos de Bariloche-ah khawsain, ha tah hian a hming pangngaiin German sikulah a thawk ta a ni.

       Kum 1944 khan ABC chanchinthar lakhawmtu Sam Donaldson-an a kawmna a ṭangin a hun hmalama a awmdan chu hriatchhuah a ni a. Italy lamah thawnlet niin, he tah hian thiam loh chantir niin, dam chhung tang tura a chungthu rel a ni. Kum 2013 khan kum 100 mi niin a thi a. A vuinaah hian Facist duh pawl leh duh lo pawl an intibuai nghe nghe a. Argentina lamin an rama phum an phal loh avangin, a ruang chu tuma hriat lohna hmuna phum bo a ni ta a ni.

 

7.      GERHARD BOHNE:

 

Dan hre mi leh SS officer a ni a.  Hitlera lal ram pathumna din tumna kawngah khan, ngawr enkawlna hmunah thawkin. Aktion T4 (rualban lo te thahna) program hlawhtlin theih nana bungraw lakhawmtu a ni. Amah chuan, lainatna nena mi thattu (mercy killer) tiin a insawi a, Aryan thlah bik ho chauh an awm theihna tura awmze nei taka hma latu, rilru leh taksa lama rualbanlo te thattu a ni a. He program ah hian German mi 200,000, tihdam theih loh natna vei te chu tihhlum tel an ni a. SS Bohna agent chu thu dik lo leh eirukna avanga Nazi party aṭanga ban a nih hnu khan, a huho a mi thah enchhinna kha kalpui ṭan a ni ta nghe nghe a

      Kum 1949-ah Argentinaah a tlan lut a, a nihna chu ‘Technician’ tia thupin an ram President Juan Peron a hnuaiah a thawk a.     A hnu chuan hriatchhuah a ni ta tho a.

            Perona rorelna paihthlak a nih khan, Germany lamah a tlan let leh a. Kum 1963 khan Frankfurt court chuan a chungthu a rel a, bail in a chhuah a. Argentina lamah bawk a tlan thla leh a, a hnu kum thumah German lamah man let leh niin, a chungthu rel leh a ni a. Mahse, a hriselna te a lo ṭhat tawh loh avangin, an sezawl chhuah ta mai a. He mi hnu kum 15 chhung chu a la dam zui leh ang lawi a, kum 1981 khan a thi ve ta a ni.

            An sual pawi khawihIN a vuaklet dan hi, a namai lo viau mai. Indopui zawh lama an dam chhung khan thlabar leh hlau reng rengin hun an hmang dawn tih a hriat a. Sual pangngai hi a awm laiin, nunrawnna nena sualna hi chu a vuaklet pawh a na viau a nih hi maw! CHU TEH!

 

 

 Refgerence:

https://www.history.com/news/the-7-most-notorious-nazis-who-escaped-to-south-america




ZO TUNGCHAW

Comments

Popular posts from this blog

KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA

LALṬANPUIA TOCHHAWNG CHANCHIN TLANGPUI - Rohmingthanga Ralte

RÛN MAWI LEH A PHUAHTU VALZOTE CHANCHIN TLANGPUI SAWI ZAUNA - Rohmingthanga Ralte