KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA

Image
KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA Kawltu chu tuthlawh tihna a ni a. Kawltuchawi chu tuthlawh kenga hlo thlo thin te tihna a ni ber ang chu.  1. A hla changkhatnaah chuan an thenrual, lawmte nena hlo an thlawh dan a tarlang a.  An lo, an buh hmun chu ramngaw tha tak ang maiin buh chuan a ti hring mawi em em mai a. Chu hmunah chuan lawmte nen hlim takin hlo an thlo thin a. Rihmim thing rah sava vahui ten hlim taka an tlan ang maiin a inchan a. An hlo thlo tang ri te chu thiam takin an rum nghiai e tiin, an hmabak, an thlawh bak chu thlo zel turin tan an khawh zel a. A changin a sir lamah an han tawlha, hlo thlawh dana an chet vel dan te chu tarlang zelin. Nausen nu leh paten an lawm loh chung pawha hlim taka an nui hak hak mai te inchan zelin, hlo thlawh pah chuan a then an lo zai a. Hlim taka lawmte nena hlo an thlawh thin dan chu changkhatnaah hian min hrilh a ni.  2. A hla chang hnihnaah chuan lawmte nena an hlim thin dan. Tu dang an ngaih lohzia min tarlansak leh thung a.  Khua

LALṬANPUIA TOCHHAWNG CHANCHIN TLANGPUI - Rohmingthanga Ralte




LALṬANPUIA TOCHHAWNG CHANCHIN TLANGPUI

Rohmingthanga Ralte

Assistant Profesor

Dept.of Mizo, GANC.

 

THUHMA:

He hla ‘Pialral Rammawi’ Lalṭanpuia Tochhawng phuah hi,  kumin 2021 aṭang hian MZU hnuaia B.A 3rd semester MIL Mizo zirlaiah telh thar a ni a. Zirlaiten kan chhawr ṭangkai theih turin, tihiana sawi zauna leh  zir zauna kan han siam leh a. Tuna, heta kan sawi chin chauh hi a dikna leh a hla thuchheh vela thil awm chauh a ni lo tih hi lo hria ila, kan mit tihvar nan tak tak chauh, a tlangpui leh kan hla zir te, hriat leh zir a nawm zawk nan kan tiang hian kan rawwn buatsaih a ni a. Thui deuh leh technical deuh pawn a sawi theih ang. Mahse, kan ngaihtla ṭha peih ṭhin si lo a. A tawi thei ang ber leh kan hriatthiam tho tur siin kan rawn buatsaih a ni, uluk takin min lo ngaihthlak sak ula, in lo hman ṭangkai ngei theihna turin.

Pian leh Murna:

Hla phuahtu chanchin, pian leh murna ang chi te hi Exam zawhnaah chuan a chhuak ngai lem lo a. Mahse, kan hla zir tur kan hriat chian nan leh hriatna zau zawk kan neih theih nan, eng emaw chen, an hla te kan luhchilh hmaa, a phuahtute chanchin hriat ve hi a ṭha si a.

Lalṭanpuia Tochhawng (Ṭanpuia/ṬPA tia an koh ṭhin) kha, September ni 15, kum 1961 khan Thankhuma (L) leh Hrangziki te inkarah Kawrthah khua, tuna  Mamit District nitaah a khuan a lo pianga, an fa u ber dawttu niin. An unau hi 7 niin hmeichhia pali (4) leh mipa pathum (3) an ni a. A nu Hrangziki hian kum 2015 thleng kha chuan a la dampuiin, Kawrthah-ah Inpui a nghak nghe nghe ṭhin a ni.


Chhungkaw Chanchin:


Ṭpa hian February ni 20, 1985 khan Lawmnapari d/o Rokunga (L) nen inneiin fapa 4 an nei a ni. A thih ni thlengin Chawnpui Veng, Aizawla anmahni inah an khawsa a ni. Fa mipa hlir 4 a nei a.


Eizawnna leh Hna lam:


Lalṭanpuia hian hmun hrang hrangah lehkha a zir kual hnuin, nupui a neih hnuah Aizawl College aṭangin kum 1986 khan BA a zo a. BA a passed hnu hian sorkar hna a thawk ṭan a, sorkar hna department hrang hrangah a thawh kual hnuin, Economics and Statistics
Department-ah a boral ni thleng khan a thawk a, a boral hma lawk khan Inspector-ah a kaisang nghe nghe a ni.


Zo-Rimawi Khawvel Lamah:


Lalṭanpuia hi naupangte a nih lai aṭanga mi tumruh leh, a thil tih tawhna lamah chuan hlawhtlin ngei tuma bei ṭhin mi a ni a, Zoram khawvelin a hmelhriatna ber rimawi lamah hian naupangte a nih lai aṭangin a tui ṭan a. Rimawi tum te hian hun tam tak a hmang ṭhin a, mi lungleng thei tak niin, a tleirawl lai hunte pawh lungleng taka zai nan leh hla phuah nan a hmang nasa hle. An khua Kawrthah atanga Matric a pass hnuah Aizawl lamah College a kal a, Lallianmawia Pachuau te nen inkawp chhoin an inzui nasa hle a ni. Lallianmawia Pachuau khan Lalṭanpuia hla hi 10 vel lai a cassette-ah sak sak nghe nghe a, lar pawh a lar hlawm hle nghe nghe a ni.


Lallianmawia Pachuau khan a hla a sak lar nual hnu khan, ani pawn B.A a zo ve ta a (BA a passed hma a mipui hriat hlawh khawpa zai a duh lo a), amah ngeiin ama hla phuah te a lo sa chho ve ṭan a. Ni 15 October, 1986 khan AIR, Aizawl-ah hla a thun ṭan a, heta tang hian Zoram mipui hriat a hlawh ṭan ta a ni.


Lalṭanpuia Tochhawng hian Cassette Album 3 a siam a, Chung te chu :

1.      Ka hmangaih ka rawn zawng che,

2.      Hmangaihna ka ngen a ni (1989 August) tih leh

3.      Zoram khawvar hun nghakin (1992) tih album a siam leh a, A album pahnihna ‘Hmangaihna ka ngen a ni’ tih album kha Zoram khawvel hriata a rawn lar chhuahna a lo ni ta a ni.


‘Hmangaihna ka ngen a ni’ tih album a hla Hmangaihna ka ngen a ni, Mampui ka duh berche a, Ka lo haw thuai dawn, tih leh Jenny a tel ve lo tih hlate chuan Zoram rimawi khawvel a deng chhuak chiang hle a. Heng hlate bakah hian a hla phuah leh amah ngeiin a sak “Miten an hmu ve lo”, “Min hruai ve ang che” tih hla te leh a aihnahphahpui ṭhin Lallianmawia Pachuau a sunna hla ‘Hmangaih LM’ tih hlate chuan hriat an hlawh hle a ni. ‘I hriat loh ka hlau ṭhin’ tih leh ‘Ka duat ngawt ang che’ tih hla khan Zoram rimawi khawvel a deng chhuak hneh hle.


Lalṭanpuia hian a hlaphuah leh a sak zingah chuan ‘Miten an hmu ve lo’ tih hla hi a duh ber a, ‘Mampui ka duh ber che a’ tih hla hi mawi a ti ber thung.


Lalṭanpuia khan Hla 50 vel phuahin, hla 26 chu Radio-ah a thun (record) a, Lalṭanpuia Tochhawng hla phuahte hi - Pathian fakna lam hla, khawhar hla, Lengzem hla  leh Hla lenglawng te an ni hlawm a. A hla phuahte hi a hit hlawm hle. A zaithiam leh hlaphuah thiam avangin Lelte Award pawh a lo dawng nual tawh a ni. Mizoram pum huap Zai intihsiakna (Solo Competition)-ah pawh lawmman pakhatna ṭum hnih lai a lo la ve tawh bawk a ni.


A Hun Hnuhnung:


Kum 2015, November ni 1 tlaia a lengchhuak haw lam chu, an In panna kawngah a chesual a, a chetsual lai hmutute’n an theih anga rangin 7th Day Adventist Hospital-ah an hruai chho nghal a. A theih ang angin a hliam hi buaipuiin Oxygen-te an pe a, a hliam a nat deuh avangin Aizawl Civil Hospital-ah hruai chhoh leh a ni a. Doctor leh Nurse-ten theih tawp chhuaha an buaipui chungin tlai lam Dar 6:10 khan a hliam tuar lovin a thi ta a ni.

 

PIALRAL RAMMAWI – Lalṭanpuia Tochawng


Pialral rammawi hla Lalṭanpuia phuah hi a hla phuah hmasak pawl a mi a ni a. Kum 1979-a pawl Sarih (7) a zirlaia a phuah a ni. Lalṭanpuia leh Lallianmawia kha mi inang sa inang an tih ang chi, duh zawng leh lunglen zawngte in ang em em mai leh inkawmngeih tak an ni a. He a hla phuah pawh hi Lallianmawia khan a album Duatlai Atea cassette, kum 1986 kum tawp lama a siamah khan a thun a nghe nghe a. Lallianmawia khan a larpui em avangin, Lallianmawia phuah emaw ti pawh an awm chawk zel a ni.


Lallianmawian a cassette-a a thun chu a rawn lar tak tak hma khan Lalianmawia kha a lo thi hman tawh si a. Mi ṭhenkhat phei chuan amah leh amah a lo insak chhan a nih hi an tihial ṭhin a ni.


            He hla kan zir turin a sawi a tum leh tarlan a tum tlangpui chu tawi te chuan, “He khawvela thihna avanga inṭhenna lo awm ṭhin hi a lungchhiat thlak em em a. Nakinah thih hnu piah lamah bak kan inhmukhawm thei tawh dawn si lo a. Thih hnu piah lama lenrual duh leh ngaih em em te nena intawhkhawm leh inhmuhkhawm leh vat a chakzia tarlanna hla a tih theih ang chu”.  A changtin kan sawi zauna aṭangin kan rawn sawi fiah chho pah ang.


            A hla changkhatnaah chuan he hla phuahtu hian a ṭhiante, a lenrualte ho chu, in ngaihtuah ve ngai em, he kan khawvel inher vel dan leh mihring nun te hi. He dam chhung tawi teah hian, hlim ni tawng ṭhin mah ila, lungngaih hun a lo her chhuak leh a. Dam chhung khawsak lungkham buaiin mi tin kan buai em em mai si a. Hlim ni kan tawn ve chhun te lah hian rei a daih ṭhin si lo. Heng hringnun inher dan te hi chhut neuh neuh chuan lung hi a awi thei mawlh lo a ni, tiin mihring nun inher kual, buai dan vel a rawn tar lang a. A hla Lallianmawian radioa a thun hi lo ngaithla pah ila:


1. Lenrual zawngte u, in dawn ve ṭhin em?

Lei hringnun damlai lungngaih buaina,

Hlim ni awm chhun te hi a va rei lo em,

Ka dawn changin lung reng a awi lo.


 A hla thunawnah chuan he hla phuahtu duhthusam hi kan hmu a. A duhthusam chu he khawvela mihring nunte hi a tawp huna, pialral rammawi, vanrama ṭhen tak ṭhiante, lungduh ngaih em em te nena intawhkhawm leh a, inhmuhkhawm leh nan he khawvel hi chhuahsan leh kalsan a chakzia kan hmu a. Hla thu har leh ulh em em hman a la nei lem lo a, a tluang ṭhain a mam pawh a mam ṭha viau awm e.


Lei hringnun pel a, len hun tur,

Ka ngahkhlel em mai, pialral rammawi chu,

Thleng ila, aw chu hmun ngei chu.


A hla chang hnihnaah chuan Mizo sakhaw hlui lama pi pute rindan hmanga a duhthusamna kan hmu leh a. Pi leh pute Kristian an nih hma kha chuan hawilopar, lunglohtui te kha thih hnu piah lama an hmuh leh thihna khawvel lama an tawn ṭhin a nih dan te kan hre vek ang a. Kristianna sakhaw lo luh hma kha chuan mitthi te kha pialral, mitthi khaw kal kawng an zawhnaah khan hring lam khawvel ngaiin, an lung a leng em em ṭhin a nih kha. Mahse, hawilopar an tawn a, lunglohtui an in tak hnuah chuan hring khawvel an ngaihna zawng zawng te chu a bo ta vek ṭhin tih kan hria ang a. Chung pi pute sakhaw hlui rin dante chu rawn tarlangin, thih hnu piah lamah chuan leihringnun ngaihtuah tawh loha awm theihna, hawilopar tawnin, lunglohtui te kan in ang a. Mihringte khawvel chuan min pawt lungleng tawh hek lo ang a. Ṭhenrual duh kan ṭhen tak te nen khan kan la intawkkhawm leh dawn si a tiin a rawn zaipui a.

    

    Hawilopar tawna lunglohtui dawnin,

Lei hringnun reng hi dawn zai rel lovin,

Ṭhen hnu lungduh zawngte nen chuan,

Awi maw kan intawk khawm leh ang.


A hla chang tawp berah chuan mitthi angin an dah chin, an inchan vel thung ta a. Chutah chuan zawhna siamin. Kei hi lo thi tain, hawilopar leh lunglohtui te chu lo in in, lo tawn ve ta ila. Khawvela ka ṭhian leh lenrual zawngte khan engtin nge min ngaih ang aw? Engtin nge min lo sawi ang a, ka chanchinte an lo sawi ve nasa ang em titen an ngaihtuah kual vel a. Chutah, thih hnu piah lamah lungrual leh thurual tak ṭhenrual te nena intawhkhawma, inhmuhkhawm vat vat a chakzia chu sawi lehin, a ṭhiante ho te chu an chak ve em tiin zawhna a siam zui leh ta a ni.


Engtin min ngai maw, ka lenrual zawngte,

Hawilopar tawna lunglohtui dawn chu,

In nghakhlel ve maw ka lenrual zawngten,

Aw ka nghakhlel em mai kei zawng.


Aw le, he hla in a sawi tum tlangpui chu ṭawng tluang pangngai zawkin tikhan kan sawi zo a ni leh ta mai a. He hla hi pawl Lalṭanpuian, sarih lek a zirlaia a phuahah chuan a nep lo khawp mai. Tin, he hlaa a themthiamna lo lang chu, pi pute sakhaw hlui rin dan kaikawpin thihna leh thihna piahlam khawvel te a rawn tar lang a. Mizo kan nih chhung chu pi pute sakhaw hlui lama rin dan te kha, eng emaw chen kan hriat ve ngei hi a ngaiin, a pawimawh em em a ni tih hria ila. Thu leh hla ṭha tak hnar te pawh a ni ṭhin. Pialral tia, Kristian nih hnua an rawn sawi hian, pi pute pialral ni tawh lovin, Kristian te vanram a ni tih hria ila, Vanram sawina, tehkhinna (metaphor) ṭha takin thu leh hla thiamte hian an rawn hmang ṭhin reng a ni. Lunglohtui, hawilopar leh mitthi khaw kal kawnga an tawn ṭhin chungchang te pawh hi kan hriat chian loh chuan hre chiang tura zir thar leh te pawh a ṭha khawp ang. Tun ṭumah hi chuan kan sawi tel rih lo mai ang e, a sei dawn si a. 


 A video en duh tan, link hi click mai tur


ZO TUNGCHAW

Comments

Popular posts from this blog

KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA

RÛN MAWI LEH A PHUAHTU VALZOTE CHANCHIN TLANGPUI SAWI ZAUNA - Rohmingthanga Ralte