KA PU CHU HMUN I PAN LEH DAWN HUN CHUAN…! (Lalṭanpuia Tochhong Shangri-la) - Rohmingthanga Ralte

KA PU CHU HMUN I PAN LEH DAWN HUN CHUAN…!

(Lalṭanpuia Tochhawng Shangri-la)

Rohmingthanga Ralte

Asst. Professor, GANC.

(Tukina ka la mut laiin, ṭhenawmten an zai tir riai riai ka hria a. Ka thawhhlim aṭangin a rauin min pawlzui a, ka thiam ang leh lunglenna phawk chhuak turin tihian ka ziak ta ngawt a. Ka lung hi a tileng viau a nih hi! Tin, vawiin lamah, sample te randoma an test naah kan negative hlauh nen. Vawiin chu lunglenna leh lawmna nen hun kan hmang a nih hi. I peih leh lo chhiar la, I lunglenna a phawk chhuak a nih chuan ka rilru ang pu mi i ni mai)

       Kum rei fe chu a ral ve ta reng mai. World bank kawng a la tlang lo a, Aizawl aṭanga chhim lama zin tur chuan Aizawl hmar lamah Tuiriala tlan thlak phawtin Serchhip Lunglei roadah, a kawng thui theih dan ang berin kan tlan ngar ngar ṭhin a ngai a nih kha.

Lawngtlai, Chhimtuipui (Kawlchaw), Saiha han tih ringawtte hi kum 2000 hma lam kha chuan kan sawi rik dan aṭang ringawt pawn a hla nghal vawng vawng hle ṭhin. Hostelah khan chhim lam aṭanga lo kal, lehkhazirpui kan nei nual ṭhin a. Sikul kan chhuahsan tak hnu khan, anni ho nen hian, tun thlengin hmaihmaa inhmuh leh tih ni tak tak hi a awm thei ta lo reng a nih hi!

Kum 2003 nge 2004 kha ni ta ni? (hriatrengna aia hriat loh rengna a ṭhat zawk hi chuan thil hi a buai nuai mai ṭhin). A vawi khat nan chhim lama kalna hun remchang kan hmu ve ta hlauh a. Rilruah chuan, chuan ngai loh, dai ngai loh ram lama kal tur kan nih avangin, rilru a phurh surh mai a. Saiha pa, a hun laia MDC, pa ṭawng duh deuh mai khan Taxi in min hmang phei kha a ni a.

Chung hun lai pawh chu, Aizawl Lunglei road pangngaia kal a ngaih ṭhin lai tho kha  a ni a. Kawng a thui thama, hahdam deuha kan tlan theih nan, motor inkhalh chhawk turin, ka nuphalpa ni ta, Mama nen kan pu min hruaina tur lamah chuan kan tlan ta vang vang a nih kha. Kha mi ṭum khan Aizawl hi zing dar 6-7 velah kan chhuahsan a, Saiha kan thlenin khua a la thim lo, fur lai a ni nghe nghe a. Aizawl aṭanga Saiha, Lunglei road hlat lam hi tuna Google Map-a a lan dan chuan KM 378 a ni a. Thleng hma kan inti hle, a chawhrualin darkar khatah 50 km/h ang velin Maruti 800 khan kan tlan a nih hmel a, Mizoram zin kawng angah chuan hetiang anga tlan par par theih chuan tlan hi a hlawk duh hle, dinna zeuh zeuhna te a awm lo thei ṭhin si lo a.

Kha mi ṭum kha, ‘Pelh’ chawhmeh ka hriatna hmasa ber a ni a, kan pu min hruaitu chuan chhim lama an chawhmeh tui leh chhuan em em a nih thu hahipin a sawi a, khang lai khan Mizoram hmar lamah chuan he chawhmeh hi kan la hmelhriat vak lo nghe nghe. Mahse, a baiin hotelah kan hmeh a, a tui kha ka van ti lo tak, bai hi ka ngaina lo sa nen. Chutih rualin Mizorama hotel tuina ber tia a sawi, Ṭawipui hotel erawh kha chu an siam tui ngang mai. A tuk chawlhnia kan haw phei leh lam pawn, an chhungkaw zingah tukṭhuan kan ei haw leh nghe nghe a. An vawksa rep kha a tui kher a sin. He mi ni lo, mi hruaia Saiha leh Lawngtlai ka tlan ṭuma, ka motor tluan loh dan pawh hi sawi fe tham a awm. Ka zin hmasak berin khaw en laiin kan thleng kha a ni a, a hnua nunau ho daha ka kal leh chuan mutthluk palh hlauin Kawlchaw-ah zing dar 4 velah motora ka mu ta tawp kha a ni a. A va inang lo tak! He lam chu duhtawk phawt ang.

Kha mi ka zin hmasak ṭum khan a lawm an khaw luh dawnah, Saiha lam aṭanga luhin, ‘Khaw sakhming mawi ber Chawntlangpui’ tih an tar ka hmuha, ka hriatreng tak chu. An tarna bulah khan kawng kham zawngin tui kha a luang her her nghe nghe, fur lai a ni kan tih kha aw. Khaw hming mawi ber an tih tak chhan hi ka hre lo a, zawh tur lah an awm hek lo, an khua kha kan chhun pelh a, haw lamah kan zing pelh leh a. Mahse, Lalṭanpuia Tochhong hla avang hian a nih ka ring ta rum rum. Ani khan a hla ‘Min hruai ve ang che’  tih chang tawp berah khan,

Chhimhlei tual nuamah sawn vangkhawpui sakhming mawi,

Chawntlangpui leh sihtlangpui a awm a, tih leh

 Vangkhawpui sakhming mawi, kumtluangin vul reng rawh, tiin he khua hi a hlaah khan a lo chawi a nih kha.

 

KHAW HMING CHAWI HLA PAHNIH:

            Khaw mal hming chawia hla phuah hi engzat nge awm ka hre mai lo a, a tam viau mai thei a. Mahse, mi tam takin an hriat erawh a tam lo a nih hi! Ka hriat ve pahnih te erawh hi chu an lar hle nih hi. A Phuahtu lah Lalṭanpuia ve ve an ni a. A phuahtu pakhat zawk Sialsuk Lalṭanpuia te khuaah hian mi pakhat, ‘chal kawl deuh’ hi a awm a. Ka ṭhianpa ka tih ve ṭhin a ni a. Ani hian an khaw hla, ‘Aw Sialkhawpui’ thluk rema lam chiah hi a thiam ni maw? Tlem lai deuh khan Rungdil bulah sangha kan han man a. AC/DC hla hot ṭang et awt kan play pawn, a chheihpui zel tho mai a.

            Ani hian an khaw hla ai chuan Lalṭanpuia Tochhong hla hi a tana a pawimawh zawk zia leh a duh zawk a ṭulzia hi a hre mawlh si lo. A chhan chu an khuaah hmangaih a hmu lo a, a ngaihsak hek lo a. Hmangaihna ti riangvaitu, tihlu lotu a nih phah mek si a. Tu pu nge, tu pu mah tih mai mai tura, a len tar hi ka hlauhpui ve em a ni. Chuvang chuan hmangaihna dai ngai lohna hmuna hruai hi ka batah ka ngai ta deuh a. Hruai ngei pawh ka la tum a. Sihtlangpuiah Sih nau ang a nuih nil eh Chawntlangpuiah Chawnpui par iang tleitiri chhai ni a la thleng mahna? “Aw Sialkhawpui ka pianna hmun, ka seilenna tlang lei luai” tiha a inawih reng hi chuan hmangaihna kawngah hmasawnna a hmu ngai dawn si lo. “Kan lenlai enchim loh parte i am dun ang” tih te phei hi chu a var pawh pha lo hrim hrim, Partei nei ve hek lo le!

 

MDC PAHNIH TE:

            Kan pu, Saiha MDC ni ṭhinin min hruai aṭang kum tam fe hnuah Lalṭanpuian hmangaihna a aupui nasatzia te hi kan hrethiam ve ta chauh chu a ni si a. Hrangchalkawn aṭanga han her liam phei leh vuah vuah mai hi chuan kan tum ram Saiha la hnaih loh dan hre ru kar chung siin, rilru hi a engthawl thei mawlh lo a. Mahse, tunah hian kal leh ta ngat ila, Chawntlangpui leh Sihtlangpui khua te vang ringawt pawh hian ka va phur dawn em! Kan puin min hruai ṭum khan hengte hi lo hre tawh ni ila aw, kan thil thlir dan leh khaw hawi te a dang daih tur lah ni a, heng thu leh hla lam ni lo, a kal kawnga khaw hming leh a phuahchhan te kha min hrlih chipchiar viau hlawm a. Ṭhualṭhu khaw hming put chhan te erawh a duhaswm loh hle.

            Khawchhak lam han fan khian lung hi a leng ruih zel mai a. Chhim lam pang kal erawh chuan eng rilru nge kan put ka hrethiam lo. Mahse, tunah tunah ngei hian va luai phei leh ta ila, rilrua he hla hi sak phei vawng vawng duh tawk mai lovin, car tapeah ring thum dup dupin han ngaithla phei ila, he hla phuahtu rilru chhungril tak hi kan pawh phain ka inring. Sawrkar hna avang te, eizawnna avang te hian mahni khaw hmun pangngaiah a awm theih lo fo a. Mahni hna thawhna hmuna nuam titaka awm thei te hi mi vannei an ni fo a. Sawrkar pawn an hnemhnanpui fo si. Aikal pawh la chuang lo a, mahni thawhna hmun ni lo, mahni khaw lama sande sikul kaikim thei te hi an awm nawk ṭhin si a.

            Saihaa min hmangtu kha a hun laia MDC a ni kan tih tawh kha. Chutin, he hla lo pianchhuahna pawh hi MDC ṭhin tho, Pu Manghnuna a ni nghe nghe a. He hla aṭanga a lan dan hi chuan mi ṭha leh mi dik tak a nih hmel a. “Aw chutah chuan Pu Hnunan diknain ro a rel a, Hmangaihnain duatten a enkawl ṭhin” tih lai tlar hian Pu Hnuna nun ram chu a tar lang chiang viau awm e.

 

LALṬANPUIA LEH HMANGAIHNA:

             Lalṭanpuia kha he khuaah, (khawi zawkah nge ka hre lo) hian hnathawkin a awm ṭhin a ni sawi a ni a. He khuaa lanu leng te hi an felin an ngaihzawn awm hle a ni ang. A hlaah hian a chawi vul thiam em mai a. Ni hmangaihna leh diknain ro a relna hmun hi chu hmun hrehawm a awm thei lo ang. Pu Hnuna chanchin hi kan umzui zel lo ang. He hla aṭanga a lan dan hi kan duhtawk mai ang. Tichuan, he hla hi kan duh angin zalen takin kan letchhuak (interpretation) ve thung ang dawn a ni. A hla chang khatnaah chuan:

Chhimhlei tual nuamah sawn vangkhawpui sakhming mawi,

Chawntlangpui leh sihtlangpui a awm a.

Aw chutah chuan Pu Hnunan diknain ro a rel a,

Hmangaihnain duatten a enkawl ṭhin.

           A lema kan lo dah hi en ila, he khaw pahnih hi khawthleng nuam lo tak chu a ni lo tih kan hmu thei ang. Mizorama lui lian ber Chhimtuipui pawh awlsam tein an thleng thla zung zung thei dawn tih a chiang a. Khaw inhnaihte an ni tih kan hmu a, an nula leh tlangvalte pawh an inlen pawh fo ngeiin a rinawm a. Thikthu leh mahni khaw nula te hauh bik hlur avangin tualthu chhia pawh an nei ngai lovin a rinawm a? Chumi piah lamah an aiawha an thlan Pu Hnuna chuan dik leh ṭha zetin, hmangaihna nen a bial mi te chu a enkawlin, an tan a ding ṭhin tih a lang zui bawk a. Hmangaihna leh rinawmna te a par no dun hlep hlep mai dawn a ni tak si a aw!

        A hla thunawnah chuan hmangaihna ropuizia, rinawmna feizia chu uar leh hmangaihna leh hmangaihtu hlutzia thiam tak maiin a rawn zaipui ta a:

Hmangaihna a dai ngai lo,

Rinawmna a ngai reng.

Hlimna par ang a vul.

Aw! Kei pawh chutah chuan,

Hmangaihtu leh hmangaih,

Ka zawng ve duh a ni.

Kei ve thelul hi chuan hmangaihna leh hmangaihtu hi he khawvel damchhung atan hian ka nei tawh a. A dang zawn belh leh ka mamawh tawh lo a. Mahse, rinawmna leh hlimna te erawh hmangaihna piah lamah hian neih reng chu mihring kan nih chhunga kan mamawh a ni si a.

Ka pu chu hmun I fan leh dawn chuanin,

Aw keipawh min hruai ve ang che.

Sialsuka ka ṭhianpa ka tih kha, a pu chu ni lo mah ila, he hmunah hian kan pu MDC ten min lo hruai tawh avangin, kal leh tik ni a awm chuan ka la hruai ve ngei ang a. A tan hmangaihna leh hmangaihtu kan la zawng khawp ang. Hlimna par vul hi hmuh a nuam si a.

           A hla changhnihnaah chuan Pu Hnuna kalsanin, an khua leh a chhunga leng te a rawn umzui ta a. Chu khuaah chuan, khawvel nun chu par ang a lo tlan tawh a ni mahna le, patling a pumpain chu khua han ngaih ngawih ngawih mai chu, a chhan tur dang vak a awm lo. Ni, ngaih tlak leh thlakhlelh tlakin chu khua te chu an awm a ni mai a. Vangkhawpui tleitiri te lungawi tak mai han rim leh han chhai chu, a aia nuam tur dang khawvelah eng nge awm chuang ang le?

        Hmangaihna hi zawng a lo ropuiin a lo hlu em mai, kan Pathian lehkhabu thianghlimah pawh thuhriltu khan heti hian a lo aupui daih tawh a nih kha:

“Mihring ṭawngte leh vântirhkoh ṭawngtein thu sawi thei mah ila, hmangaihna ka neih si loh chuan, dâr ri ang emaw, dârbenthek ri ang emaw chauh ka ni ang. Thu hril theihna neiin, thu ril zawng zawng leh hriat tûr zawng zawng hre vek mah ila, tlâng sawn theihna khawpa rinna nasa nei mah ila, hmangaihna ka neih si loh chuan eng mah ka ni lo vang” (1 Korinth 13).

Hmangaihna tuipui hi a taka hmuh theih nise, a chen mai duh tawk loa, liluha, pil paha hak bawrh bawrh duh hi kan tam khawp ang le. Hmangaihna hlutna leh ropuizia hre em emtu hrifangte hi kan inhmangaih hlei thei ṭhin lo mai pawh a. Amah Lalṭanpuia tak pawh kha hmangaihna lipuia a chen dan leh a lo chhek per nasat ṭhinzia chu a hla dangah pawh kan hmu ṭhin a, he hlaah pawh hian a mawi tawk fang chuan a hak ve nual a nih hi:

Aw Chawntlangpui leh Sihtlangpui lung min lentu,

Chuan ila an vangkhawpui tleitiri,

Suihlung ka rualpui ang a, hlimtea laitual lengin,

Hmangaihna tuipuiah kan pil dun tur.

        Khaw sakhming mawia ka ṭhianpa ka hruai hunah chuan, an khaw nula hmelṭha ber kan rim ngam lo a nih pawn, an khaw nula fel ber chu kan rim ngam tur a ni. Ti ti phung kan han vawrh ang a, he hla Lalṭanpuian an khaw tana a lo phuah leh an khaw vanneihzia te uar takin kan sawi ang a. Nula mitmei hmu nghal mai lo pawh ni ila, hniak kan hnutchhiah tawh dawn avangin, kan kal leh hunah kan hniah chu chhuizui lehin hmangaihna lipui lama luh a chakawmzia ten kan ti ti kan thlak thei tawh mah na le? Kan hlawhtling ta hlauh a nih chuan, ka ṭhianpa kha eng khaw sawi set set lovin, duh leh hmangaihna lipuia tla hlum law law turin ka theh thla ang a. A hma hun tur chu a kutah ka dah tawh ang. A lo la inhaichhuak thiam lo a nih chuan ka tuithlar zui tawh bawk ang.

            He khaw sakhming mawi te pahnih ka tlan pelhna hi kum 17 vel kal ta kha a ni tawh a. He hla ka ngaihthlak thar leh hma hian, an khaw luh dawna ‘Khaw sakhming mawi ber Chawntlangpui’ an tih chhan tur hi ka dap ka dap ṭhin a. Ka hre thei mawlh si lo. Mahse, tunah chuan i he lovin, a chhan dik tak tur chu ka hre taah ka inngai a, ka lawm veng veng mai. Hmana chhun pelh satlia lo deuh ang khan, ka ṭhianpa tan ranngo va zawn leh te chu ka chak zek zek hle.

           Kum tam a liam tak hnu hian, he khaw pahnih hian an ropuina leh an nihphung te hi an lo hloh daih tawh em, ka hre lo. Lo la hloh miah lo se, hlaa chawi satliah mai ni lo, mi tam takin an khua an hriat phahna a nih ang ngei khan, Pu Hnuna chekawi te hi lo la awm zel thei se tih hi duhthusam a ni. He hla phuahtu duhthusam (Sahngri-la) ang hian hmangaihnain suihlung lo la rual zel teh se:

Vangkhawpui sakhming mawi, kumtluangin vul rawh aw;

I chhunga leng lungduh zalengte Hmangaihnain suihlung rual se,

Beiseina leh rinawmna, dikna te an thuam mawi ber lo ni se.

            Mihringte chenhona karah hian beiseina, rinawmna leh dikna te hi thil pawimawh ber ber an ni fo a, anni reng bawk ang a. Mahse, heng thil ṭha leh ropui nunpui hi kan thei ṭhin si lo a nih hi. Mi rinawm hi mi dik an ni fo a, mi dik pawh mi rinawm lo an awm ngai lo. Kan dik tawk loh vang leh kan rinawm tawk ṭhin loh avangin, chhungkua aṭanga khawtlang, ram rorelna thlengin kan duh leh beisei ang thil ṭha kan hmuh theih loh phah fo a. Amah Pu Hnuna ang a, dikna leh rinawmnaa thuam, hmangaihna nena khawtlang mipuite dawm ṭhin vek hi ni thei ta ila, kan ram pawh hian hma a sawnin, Zoram hi Zoram nuam Chhawrhpial run dik tak a ni mai tur a nia leh!

“Tichuan, hêng thil pathum - rinna te, beiseina te leh hmangaihna te hi a awm reng dâwn, hêngahte hian a ropui ber chu hmangaihna hi a ni.” (1 korinth 13)

 

He hla an sak thar leh hi an thiam vawng vawng teh a sin!

https://www.youtube.com/watch?v=7N65rLiTflM

 

Sihtlangpui

Chawntlangpui

ZO TUNGCHAW