KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA

Image
KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA Kawltu chu tuthlawh tihna a ni a. Kawltuchawi chu tuthlawh kenga hlo thlo thin te tihna a ni ber ang chu.  1. A hla changkhatnaah chuan an thenrual, lawmte nena hlo an thlawh dan a tarlang a.  An lo, an buh hmun chu ramngaw tha tak ang maiin buh chuan a ti hring mawi em em mai a. Chu hmunah chuan lawmte nen hlim takin hlo an thlo thin a. Rihmim thing rah sava vahui ten hlim taka an tlan ang maiin a inchan a. An hlo thlo tang ri te chu thiam takin an rum nghiai e tiin, an hmabak, an thlawh bak chu thlo zel turin tan an khawh zel a. A changin a sir lamah an han tawlha, hlo thlawh dana an chet vel dan te chu tarlang zelin. Nausen nu leh paten an lawm loh chung pawha hlim taka an nui hak hak mai te inchan zelin, hlo thlawh pah chuan a then an lo zai a. Hlim taka lawmte nena hlo an thlawh thin dan chu changkhatnaah hian min hrilh a ni.  2. A hla chang hnihnaah chuan lawmte nena an hlim thin dan. Tu dang an ngaih lohzia min tarlansak leh thung a.  Khua

LAMANGA NU LAWM VS HLAWH RAWIH NI? - Rohminga Ralte


LAMANGA NU LAWM VS HLAWH RAWIH NI?

(Han sawi ve tawh hrim hrim the ang)

-          Rohminga Ralte

 

Kum tinin Nikir thla ni 21 a lo thlen hian, ‘Lalmanga nu lawm rawih ni tih leh Lalmanga nu hlawh rawih ni’ chungchanga inhnialna hi Social media lamah hmuh tur a awm ziah a. A inhnialtute hi an ṭan hmun lamah kawh takin an ṭang ve ve ziah a. An inhnialna aṭang hian a khawi lam ve ve mah an inhmin ngai lem lo niin a lang a. Kum tin inhnialna atthlak a nihna tur pawh a awm thei tawh hial awm e. Sawi dan inpawmsak chuang si loa inhnial ziah mai hi.


A khawi nge dika dik lo zawk tih sawi ka tum ve chiah lo a. A mi mal ang chuan he ṭawngkauchheh hi a dik ve veah ka pawm mai a. A hahdam thlak ber mai. Thlalehah ‘Vawkhniahzawn thla leh Vawkhniakzawn thla’ chungchangah hniah leh hniak chungchanga inhnialna pawh a awm leh ngei mai thei?


Ṭawng chungchang hi sawi dawn chuan a hun lai mil anga ngaihtuahna sen ve a ngaih ṭhin avangin, kan hriat ve phak aṭangin “chutiang chuan tih a ni” tih ringawt hi chu ṭanchhan rintlak ber chu a ni lem lo. Ṭawng hi a hun lai mil zelin a inherrem ve fo si a. Hmana ṭawngkauchheh an hman ṭhin kha, khua leh tlang dung a hran ang zelin sawi dan te a lo danglam ve hret hret ṭhin si a.


Lalmanga nu hlawh rawih ni tiha hlawh rawih chungchang hi mi tam takin kan hriatthiam loh leh a dik thei loa kan ngaih chhan chu an hun lai kan zuk ngaihtuah tel ṭhin loh avang niin a lang. Ṭiau thlangah hian Mizorama lalte zingah Sailo an lian berin, an chanchin hi hmuh tur pawh a tam ber a. Sailo lal dan kawngkal vek anga ngaihtuahna hman leh thil sawi vek mai hi a awl phah reng a ni.


Lalmanga nu kha Ṭiau chhak lama lal a ni a. An hun lai khan Fathang leh lal chhiah hrang hrang kha a la awm lo a nih mai hmel? Fathang leh chhiah hrang hrang hi Ṭiau ralah eng zata tam nge a awm ka hre mai lo a. Mahse, Ṭiau thlang lamah chuan Zahmuaka fate Sailo ho lal an nih aṭang khan hman ṭan a nih mai hmel a. Lal tura an insawmnaah khan lal dinhmun tur anga an inremsiamna kha a ni si a. Chutih rualin lal zawng zawngin an hmang lo a nih hmel bawk a.

 

Lianchhiari pa Khawvelthanga kha Dungtlang lal a ni a. Mahse, lo an nei ṭhin tih chu a fanu chanchin aṭangin kan hmu a.  “Lianchhiari pa loah chuan bung lian tawk ṭawi deuh mai hi a awm a. Hnawk a ti hle mai a, “He bung mi thlaksak ngam hi chu awm se Lianchhiari ka neihtir mai tur” a ti a”.


A thlak ngam an awm phawt chuan Lianchhiari pawh khan lawma a neih hreh loh thu a sawi a. An khaw tlangval zinga bung zar thlak ngam an zawn ṭum chuan, tlangvalho chuan Chawngfianga chauhin a thlak ngam tur thu an lo sawi zel a. Tichuan, Chawngfianga kha Lainchhiarin an loa thingzar thlak turin a sawm ta a nih kha. (heta ṭang hian an inngaizawng chho ta tak tak pawh a nih hmel)


He tah hian enga tinge lalin lo an neih? tih zawhna a awm thei ta a. A chhan bul tak hre lo mah ila, lal chhiah chi hrang hrang ang chi kha Lianchhiari pate hian an la hmang lo a nih ngei a rinawm.


Tichuan, Lalmanga nute lamah kir leh ta ila. Hlawh a ruaia, ‘hlawh rawih’ chu a Mizo ṭawng kal hmang lo ti te kan awm zel bawk nen. A Mizo ṭawng kal hmang loa kan hriat chhan hi, an hun lai kan zuk chhut tel tawh loh vang a ni ngei ang. Kan hriat phak khawvel aṭangin tehna kan siam ringawt mai zel a, thil hi a dikhlel ta hu ṭhin a ni.


Lalmanga nute hun lai khan hlawhfa leh inhlawhfa ṭhin an la awm a rinawm loh. An ei leh bar inrelbawlna kha sapin subsistence economy an tih ang chi, sum leh pai tel loa inrelbawlna a la nih ngei a rinawm. Inlawm an nih loh chuan kaichhan an insawm mai ṭhin a rinawm a.


Lalmanga nu kha lal hmeithai a ni ve ran mai si a. A khaw mipui te lak aṭanga a hlawh chu an tha kha a nih hmel, lal chhiah chi hrang hrang a la awm lo a nih hmel a. Tichuan, an khaw mipuite tha a rawih chu, a hlawh (chhiah/tax) a lak ni a ni ta mai awm e. Lawm turin ruai dawn ta se, a lo kha a zo hman dawn lo, a chhan chu a khaw mipui tam tak lawm let khan a hmanhlel ngei dawn tih hi chhut tel ve ta ila. Tichuan, Lalmanga nu chuan hlawh nge lawm chu a rawih tak tih hi kan chhuizawn thiam maiin a rinawm.

 

Mahse, ṭawng hi mihringte ang thoin a ṭhanga, a inher rem ve hret hret zel ṭhin a ni. Ṭiau thlang lamah Sailo lal te hnuaiah kan changkang ve zel a. Inlawm ringawta hun hman hunte kha a liam ve zel a, tunah tak phei chuan hman lai anga inlawm ṭhin kha Mizoramah ngei pawh hman lai anga uar leh kalpui nasat chu a nih tak lo tih kan hre vek ang.


Mihring kan pung ve zel a, sum leh pai, tangka hmanga inrelbawlna (cash economy) kan hman chhoh aṭang phei kha chuan, inlawm ringawta hun hman hi a theih ta loh tih a chiang reng mai. Tichuan, sum leh pai hlawh turin, mite loa inhlawh emaw hlawhfa emaw atan a nei deuh chuan rawih an ching chho ta ti ila, dawt a ni lo’ng chu. Chung ho chuan lawm ruai tawh lovin hlawhfa an ruai tia sawi a ngai ta a (hlawh ruai tawh lovin). Hlawhfa an hmelhriat hma kha chuan hlawh ni lovin hlawhfa kha rawih ngawt a theih loh hmel tlat mai, kan ṭawngah pawh hlawhfa tih thumal tak hi a la awmin a rinawm loh. Tichuan ‘Lalmanga nu hlawh rawih ni’ tih chu a Mizo ṭawng kalphung lohna a awm ta lo a ni.


Mahse, sawi tawh angin, hun inher zelah inlawm leh kaichhan ringawta hun hman a theih loh chinah, hlawhfa chu rawih a nih tak hmel a. Tin, Lalmanga nute hun lai angin thil a awm tawh lo a, Sailo lalte pawn lo an neih tawh ngai loh avangin, an tan chuan lawm emaw hlawh emaw rawih a ngai ta lo a. Fathang leh chhiah chi hrang hrang kha an hlawh ta zawk nen. Hlawh rawih ṭawngkau chheh chu a taka hman a nih tak loh nen, ṭawng thi a ni chho ta mai awm e. Mipui vantlangin inlawm an lo uar bawk nen, Lalmanag nu bikin a hlawh rawih ṭhin chu lawm rawih tih ṭawngkauchhehin a thlak chho ta a ni mai awm e. Heti hian he ṭawngkauchheh hi chu pawm kawp chu a nuam ta mai a ni.


Nula hmelṭha deuh chu ‘lum hluma hlawh hreh lo tlangval an tam ṭhin’”!

 


 ZO TUNGCHAW

Comments

Popular posts from this blog

KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA

LALṬANPUIA TOCHHAWNG CHANCHIN TLANGPUI - Rohmingthanga Ralte

RÛN MAWI LEH A PHUAHTU VALZOTE CHANCHIN TLANGPUI SAWI ZAUNA - Rohmingthanga Ralte