KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA

Image
KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA Kawltu chu tuthlawh tihna a ni a. Kawltuchawi chu tuthlawh kenga hlo thlo thin te tihna a ni ber ang chu.  1. A hla changkhatnaah chuan an thenrual, lawmte nena hlo an thlawh dan a tarlang a.  An lo, an buh hmun chu ramngaw tha tak ang maiin buh chuan a ti hring mawi em em mai a. Chu hmunah chuan lawmte nen hlim takin hlo an thlo thin a. Rihmim thing rah sava vahui ten hlim taka an tlan ang maiin a inchan a. An hlo thlo tang ri te chu thiam takin an rum nghiai e tiin, an hmabak, an thlawh bak chu thlo zel turin tan an khawh zel a. A changin a sir lamah an han tawlha, hlo thlawh dana an chet vel dan te chu tarlang zelin. Nausen nu leh paten an lawm loh chung pawha hlim taka an nui hak hak mai te inchan zelin, hlo thlawh pah chuan a then an lo zai a. Hlim taka lawmte nena hlo an thlawh thin dan chu changkhatnaah hian min hrilh a ni.  2. A hla chang hnihnaah chuan lawmte nena an hlim thin dan. Tu dang an ngaih lohzia min tarlansak leh thung a.  Khua

Schindler-Juden an tih chu - Rohmingthanga Ralte



SCHINDLER-JUDEN AN TIH CHU!
- Rohmingthanga Ralte

The Schindler list tiin leh Schindler Jews (Schindler-a Judate) tiin sawi a ni bawk a.

FILM LEH A BEHBAWM

Indopui pahnihna hun lai, German hovin Juda ho suat hna an thawh tak tak lai khan, Oskar Schindler-a chu, German mi vek Juda mi tam tak lo humhimtu a ni ve mek a. A chanchin hi filma siam niin, Sidney Sheinberg-an, 'Schindler's Ark' lehkhabu a review chu, Steven Spielberg-a thawnin, heta ṭang hian film-a siam dan tur a rawn piang ta a.

Thil thleng tak tak behchhan a siam a ni a. Kraków, Poland-ah ni 72 chhung kum 1993 khan shooting neiin, black and white film-a siam a ni. Black and white-a an siam hian chhan a nei a. Chu chu a hun lai boruak rapthlakzia leh ippikzia a tarlanna a ni. Tin, he filmah hian a Spielberg-a hian ‘Theme & Symbolism’ thiam takin a tarlang tel bawk a. Chu chu, black and white film-ah khan, naupang pakhat lo lanna bik chu a ti colour zeuh a. A kawrchung sen nena a chetla lai vel thla chu lain. Chu a kawr sen hak chuan ‘Judate tana beiseina a la awm vezia a tar lang a’. A hnuah chu naupang chu thiin tawlailirah hmuh a ni leh a. Chu chuan, ‘Judate thisen’ a entir ve thung ang a sawi a ni a. Judate khan concentration camp aṭang khan engti kawng mahin, German ho doleta, hneh theihna an nei lo a. Mahse, an hneh let ve theih dan kawngkhat an mahni hoin, infuih nana an hman fo chu, ‘Kha camp rapthlak leh ṭihbaiawm aṭanga dam khawchhuah kha’ a ni.

A film siam nan hian Dollar Maktaduai 22 an hmang a, an hmuhchhuah erawh a bin 14 vel niin! Maktaduai 322 an hmuchhuak daih thung.

JUDA-TE THAWNTHU RAPTHLAK LEH LAWMAWM SI CHU!

Hitlera khan Indopui pahnihna a chawh chhuah ruala, a thulaimu ni nghal chu 'Anti Semitism' (juda huatna leh tihduhdahna) a ni a. Hnam leh chi inthliar hranna leh inthlitfimna, Aryan thlah ho chungnung bera dah chu a duh dan a ni. Chumi hna a thawhna kawnga a kutthlak tuartu nasa ber chu Judate an ni. Auswitchz, concentration camp-a, Gas chamber-a urhlum dan reltuah erawh Hitler-a hi a tel lo thung a. A kid pahnih Adolf Eichmann-a leh Reinhard Heydrich-ah (The Butcher of Prague) te hmalaknain, kum 1942 Wannsee Conference-ah rel a ni a. Judate tana ṭawngkam rapthlak ber, ‘Final Solution, liquidated’ tih chu heta ṭang hian, a taka hman a ni ta. He lam pawh hi ngaihnawm tham a la awm. A hranga la hrut leh atan. Einchman-a, Mossad Spy hovin, Argentina aṭanga Israel rama a chungthu rel tura, kum 1960-a an ruk chhuah leh dante hi a nep lo hle.

Khang hun lai khan Judate kha khawvel hmun tin dapin an awm kual nasa a. Mahni ram bil nei lo an ni a. Europe-ah, ram hrang hrangah an tam hle. Hitler-a khan Indopui pakhatnaa an tlawm chhanah Juda ho kha a puh tlat a. Chu puhna finfiahna awm lo chu a hnampuite rilruah a tuh nghet ṭha hle.

Indopui pahnihna-a Poland Judate German hovin an mana, an dahkhawmna, Ghetto chu a tawt hle tawh a (Auswitchz/concentration camp an thlenpui vaih chuan letleh tur an awm tawh ngai loh kha!). Chutih lai chuan, German thisen kai Czechoslovakia lama cheng Oskar Schindler-a chu Krakow-ah, kum 1939 khan a sumdawnna a lo ṭan ve mek a.; A sumdawnna kawngah Juda ho chu a hman ṭangkai dan a zawng ta a. A mi chhawr 1750 zinga mi 1000 chu Juda ho an ni hial reng a ni. An hlawhte chu hnam dang aiin a lo tlawm a. Kraków-Płaszów (Nazi concentration/labour camp) kianga, a factory-ah chuan a chhawr ṭhin a. Juda ho hi a hrangin hlawh a pe chiah lo mai thei a. Hei vang hian a sumdawnna pawh a hlawk phah hle a, German pawisa maktaduai 4 vel chu a hlep pha nghe nghe. Ani mai ni lo, a hun laia German sumdawng lian ho, Volkswagen, Bayer, and IG Farben, te pawn Juda ho avangin hlep ṭha eltiang an nei vek a ni.

THAMNA THIL NEN:

A tih hmasak ngai chu a hai lem lo. German sipai (SS emaw Wehrmarcht an tih ho), rawngra leh koham pui puite chu a tham ṭan ta a. Juda mite a factory lama a lak chhuah theih nasat poh leh German ho concentration camp aṭangin a chhanchhuak tam a ni mai dawn tih a hria a. Gas-a urhlum mai tur chu a theih tawpin ṭanpui hna a thawk ta a ni. Amah kha Nazi party mi leh sa a lo ni nen, a tan kawng pawh thui takin a inhawng sa kha a vanneihpui hle.

Tichuan, Juda pa accounting thiam tak Itzakh Stern-a nen Juda a chhawr tur ho hming chu an chhu chhuak ta a. Sterna hian black market lamah tawn hriat a lo ngah bawk a, Schindlera pawn a ṭangkaipui hle. An factory-ah chuan ei rawngbawlna bungbel (enamelware) lam chu an siam chhuak ta a. Chutiang lama thiamna pawh nei lem lo, musician leh pheikhawk siamte thleng chuan a theih dan danin a khawm ta hmiah hmiah a. Juda ho tana a hun lai ṭawngkam mawi em em mai leh damna tling pha chu, ‘Essential worker’ tih a ni awm e.

Plaszow labour camp lama, an hnathawhte an zawh ṭan tawh avang leh German ho indopuia an tlawm ṭan tawh avangin, Juda mi tam tak chu Auswitchz concentration camp lama phurh liam tawh turin an hotupa Amon Goth a chuan thuchhuah a siam ta rup mai a. Juda ho a tam thei ang ber an him theih nan Schindlera chuan Goth-a hnenah, Sub-camp siam phalna a dil ta a, thamna sum pawh a seng hnem kher mai. Chu mai chu duh tawk lovin,. Czech lama a silaimu siamna hmun lama Juda ho sawn chhuah chu a dil leh ta zel a. Tichuan, Juda mi 850 lai chu a factory lam Brunnlitz-ah chuan a sawn thei ta a. Juda mite tana sum a sen nasat em avangin hian German ho indonaa an tlawm khan Schindlera pawh chu tlachhiaiin, a bankrupt phah ta hial a ni. German pawisain 4 millions vel chu a Judate tan hmang zo vek anga hriat a ni. A Juda chhanchhuah zat dik tak hi hmuh tur avang nain, mi 1000 vel anga ngaih a ni.

JUDA TEN ṬANPUI LET

Schindler-a kha Nazi party mi leh sa a nih avangin, Russian Red Army ho lakah a tawmbo a ngai a. West Germany lamah kalin, sum leh pai ṭanpuina Juda relief organization aṭangin a dawng a. Mahse, chu hmuna awm reng chu a him si lo a. US lama kal a tuma, mahse Nazi party mi leh sa a nih avangin an lo phal lo a. Tichuan, Nazi sipai officer lian tam tak tlanbona hmun Buenos Aires, Argentina lamah chuan, a hnena la cheng Juda mi eng emaw zat nen na kal ve ta.

A nupui nen sumdawnna an han bei leh nain, sum lamah a nei mang tawh lo nen an tihlei thei lo a, kum 1958 chuan a bankrupt leh ta a. Tichuan, a nupui chu Argentina lamah kal sanin, German lamah tha thara bul han ṭan leh a tum a. A Juda chhanchhuahte khan an theihnghilh bik loa, tichuan ṭanpuina tam tham tak chu an pe let ve mahse kum 1963 chuan a bankrupt leh ta a ni. Mahse, indopui laia a thil ṭha tih avangin, Juda ho chuan ‘Righteous Among The Nation Award’ an hlan ta a. October ni 9, kum 1974 chuan a thi ve ta a ni. A thih hma hian a ruang chu Jerusalema phum a duh thu leh, ‘he hmunah hian ka fate an awm a’ (a Juda chhanchhuahte a sawina) tiin a sawi lawk a,. A duhthusam ang ngei chuan Zion tlang, Jerusalemah a ruang chu phum a ni ta nghe nghe.

Hetih rual hian Schindler-a nupui kha a fakawmin, an pa tan a rinawmin a dawh thei hle. Schindlera kha lehlamah chuan nula mi zet, nawm chen nuam tizet mi a lo ni ve a. Nupui nei reng chung khan hmeichhe dang a kawp nasa em em a. Mahse, an nu nen chuan an inṭhen chuang miah lo a. A thih hnu kum 40-ah, an nuin a thlan chunga a thusawi hian an nu Emili-i ropuizia a tilang awm e. A thusawi chu, “A tawpah chuan kan intawng leh ta a. . . mahse I hnen aṭang hian chhanna erawh ka dawng ngai si lo. Engvanga kei hi min hnuchhawn nge I nih tih hi ka hre thei si lo. Mahse, kum upatna leh thihna te hian nupa kan nihna hi a thlak danglam thei chuang si lo a, Pathian hmaa chhechhama kan tiam a ni tlat si. Chuvangin, kei chuan engkima engkimah ka ngaidam vek che a sin” tiin. An nu hi October ni 5, kum 2001 khan a thi ve thung a ni.


ZO TUNGCHAW

Comments

Popular posts from this blog

KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA

LALṬANPUIA TOCHHAWNG CHANCHIN TLANGPUI - Rohmingthanga Ralte

RÛN MAWI LEH A PHUAHTU VALZOTE CHANCHIN TLANGPUI SAWI ZAUNA - Rohmingthanga Ralte