KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA

Image
KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA Kawltu chu tuthlawh tihna a ni a. Kawltuchawi chu tuthlawh kenga hlo thlo thin te tihna a ni ber ang chu.  1. A hla changkhatnaah chuan an thenrual, lawmte nena hlo an thlawh dan a tarlang a.  An lo, an buh hmun chu ramngaw tha tak ang maiin buh chuan a ti hring mawi em em mai a. Chu hmunah chuan lawmte nen hlim takin hlo an thlo thin a. Rihmim thing rah sava vahui ten hlim taka an tlan ang maiin a inchan a. An hlo thlo tang ri te chu thiam takin an rum nghiai e tiin, an hmabak, an thlawh bak chu thlo zel turin tan an khawh zel a. A changin a sir lamah an han tawlha, hlo thlawh dana an chet vel dan te chu tarlang zelin. Nausen nu leh paten an lawm loh chung pawha hlim taka an nui hak hak mai te inchan zelin, hlo thlawh pah chuan a then an lo zai a. Hlim taka lawmte nena hlo an thlawh thin dan chu changkhatnaah hian min hrilh a ni.  2. A hla chang hnihnaah chuan lawmte nena an hlim thin dan. Tu dang an ngaih lohzia min tarlansak leh thung a.  Khua

1933 DAN LEK TALH TUM LO SE - Keihawla Sailo


1933 DAN LEK TALH TUM LO SE
Keihawla Sailo
M.9436142327

Kum 1933 Dan kha kan tunlai titiah hian, lek lar bera hman chi a ni dawn em ni? Sawrkar hna atanga ka chawlh hma pawha ka engto lian ber chu, ka pension atang khan lehkhabu atangin, thiam tawk tawkin ka lo tar lang ve tawh thin a. History zirtu ka nihna angin, tlem tal chu han thai lang ve leh hlek ila.

Kum 1875 atanga British hovin min la hneh hma atang reng pawh khan, British rorelna hnuhma, anmahni nena kan inlaichinna hnuhma a lang tawh a. Kha kha a hnu zelah pawh Dan leklam ber pakhat a ni a. Tunlai hian mi thenkhatin chu chu 1933 Dan khan tidanglam vek angin an ngai ve leh ta mauh mai a. Scheduled District Act of 1874 te pawh kha an changchawi ru deuh em ni chu aw a tih theih a. Govt. of India Act 1935 Article 311 (1) kan tana Dan hlutawm ber, British-India hnuaia pawha awm lo, khawvel ram khawii hnuai maha pawha awm lo, kha kan ni si a. Kha khan 1933 Dan tesep kha a hnawl daih tawh tih 1937-ah kan hre nawn leh awn awn alawm le!

Scheduled District Act of 1874 leh 1933 Dan, an nihna ang anga leklam rem vek lote chu pawtthiatin, Court of Buckingham Palace chuan March ni 18, 1937-ah Foreign Jurisdiction Act of 1890 dungzuiin min lo chinfel sak leh dim diam tawh reng alawm maw le! He 1937 Dan thar hian 1875-a kan chanvo kha tidanglam lovin, a vawngnung zui zel zawk a ni. He Buckingham Palace thupek hi, British hun lai kha chuan thiatna a awm map lo. A thiattu ber chu, Independent India Constitution, January ni 26, 1950-a hman kha a ni lek fang. Hei pawh hi International Court/Politic-ah chuan inchai ngial ngai chi a la ni fo. Court-ah chuan hunbi tiam chin a awm thin a, International Politik-ah erawh a awm lo.

Kan hria em aw? Kan pute chuan Silchar khu, ‘Hringchar,’ an ti thin. Zu kal reng reng chu an lo man thin a, chuvangin, ‘Hringchar’ an ti a. Chutihlai chuan Kachari ho an awm thin. Chu chu Silchar an tizui ta niin an sawi.

Bagha pawh khu, Ralte Lal, Bawnga lalna khua a ni a. Vai hovin, an lam thiam ve lova, ‘Bhaga’ an ti mai a, a hming a pu hlen leh ta mai a ni.

Darmanagarh pawh khu, Ralte Lal, Darmanga lalna khua a ni a, Vai hovin an lam thiam ve lova, ‘Darmanagarh’ tih a ni zui ta zel a ni. Mizote chuan an khaw hming chu an lal hming chawiin an sawi mai thin.

‘Haranga’ Hei pawh hi Mizo hming, Hranga khua, a lalna khua bawk a ni. Vaiho an rawn awm zui ta zel a, an lam dan ang angin a khaw hmingin a pu ta zel a ni.

Dholai khua pawh hi, Ralte Lal, Dawla lalna khua bawk a ni. Awmhmun khuar hmasatute hming chawi si, an awm zui zel loh avanga hming lamsual zui zel a nih chu.

Kalahar lui pawh hi, a kamah Pahanga khua a awm a, Dholai bul lawka awm a ni a. Chu lui kaina chu, ‘Pahanga Kai,’ an ti thin a. ‘Pahang’ chu Bengali tawngin ‘kala’ a ni a, ‘kai’ chu Bengali tawngin ‘hor’ a ni a. Tichuan, Pahanga Kai chu ‘Kalahar’ tih a ni zui ta a ni. He lui bul chiahah hian BRTF kawng laitute pawhin Mizoram panna mel lung phun 1-na, ‘O’ (Zero Point) an hmang thin. Dholai hi a lian zawkin, a lar zawk a, Pahanga Kai emaw Kalahar-ah chuan in pawh a awm meuh loh hun a awm a. Chuvangin he lui kai emaw Dholai chu ramriah ngaiin, Aizawl atanga Shillong lama Sorkar hnathawk zin reng rengte chuan an kan hun darkar kha T.A. Bill-ah an tihlan a ngai kher kher thin a ni. A chhan chu, T.A. Bill-ah khan D.A. lak theih zat a inang lo tlat a. Chawhma leh chawhnua Bill theih zat tur (rate) a hranga ziak a ngai tlat. Chu lo rengah pawh, khawvel ramri chin tarlanna tilangtu a nih a ngai tlat. International ramri kan hun darkar kha ziah lan a ngai tlat thin.

Chu chuan khawvel/international ramri chin a tichiang em em a, tuna Vairengte bul hi T.A.Bill-a tarlan nan, ramriah kan hmang ngai lo. Khawvel ramri pelh hnu chuan D.A. rate a sang tlat. Chiang zawka hre duh chuan, Pu Zozinga, Judicial Officer (Rtd.) Tuikual North zawt se. Heng hun hi 1947-72 vel thlenga hman thin a ni, a aia rei pawh a ni ta ve ang.

MNF leh India Sorkar inbenbelna thuchang (Memorandum of Settlement, ‘Peace Accord’ tih a ni lo) khan British hun laia kan chanvo kha a tidanglam thei dawn em ni? Anni chuan inbiakremna thuchang an siam a, ramri thuah chuan an sawi ang ang kha a nih zelna tur a awm lem kher dawn em ni? India Constitution chhut 12-na Article 1 (3)© hi, a hnuaia a hrilhfiah dan chuan, International Law dungzui ngai tlatin a sawi si zawng a nih hi!!

Kan History zirtute hi chuan, U.T. chhemi kan neih hnuin, State chhemi nei leh ta kan nihna hi an hre kiau asin! Kan tlangmi nihpuite hi chu, Governor nihna pawh chelh ve phak an ni deuh vek tawh asin maw le! British hun atang tal kha chuan kan History hi Mizoram University-a M.A. (History) zirlaite hi chuan zir ve mawlh teh u. Mahni History hre uk si lova Doctorate Degree nihna chan hi a zahthlak deuh lam mah mah i ti ve deuh aih lo maw? Shillong-a St. Edmund’s College Prof. Chatterjee-a chuan, ‘History hian mi fing, kum 1000 lai dam angah min siam,’ zu ti thin a!!

Mizo Lalte chuan lungawi lovin, Gauhati High Court-ah an chungchang thu an thlen a. Kum 20 ral hnuah High Court chuan, ‘Sorkarin lo ngaihtuah rawh se. Chuta an lungawi loh fo chuan kalna tur remchangah an kal leh thei ang,’ a la ti fan a. Tunah hian Supreme Court-ah an thu a la inchiah reng a. Lolam takin lo titawp pawh ni se, kal zelna tur an hai lovin a rinawm ngawt mai.

Mi tanfung vuan lovin, kan dikna mualah hian cheng tlat ila chuan inbiakrema, sawi fel theih loh tur a awm map lo. Chipchiar zawka hriat i duh phawt chuan, ‘Golden History of Lushai Hills’ kha lo chhiar ve mah teh.

Comments

Popular posts from this blog

KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA

LALṬANPUIA TOCHHAWNG CHANCHIN TLANGPUI - Rohmingthanga Ralte

RÛN MAWI LEH A PHUAHTU VALZOTE CHANCHIN TLANGPUI SAWI ZAUNA - Rohmingthanga Ralte