VAIRENGTE … HMANA KAN KHUA-2
Rohmingthanga Ralte
Asst. Professor, GANC
(Inkhungte hi kan ning tlang viau tawh a ni mai thei mahse, a duty zawkte pawn an nin thu an la sawi loh hi a…!)
Vairengte lam kha han sawi zawm leh teh ang. Champhai aṭanga pa te hna avanga kan awm thlakna a ni a. Kan pem thlak kawng ka la hriatreng chu Champhai bul tuipui leiah khian TMB ve ve kha, lei zawh hmasak an inchuh a. An intawklawi! An inhau!
Khang lai kum kha, Lallianmawia Pachuau Album ''Jenny a tel ve lo'' lar vang lai kha a ni a. Vairengteah khan danglam deuh khan an sa thin a:
''Matei birthday lawmnaah Jenny a tel ve lo'' tih kha duhtawk mai lovin... ''la aw...'' tiin uang deuhin an sak zawm ṭhin a. Ka huain, ka ngei thei hle. 😊
Vairengteah khan hla ṭhing deuh sak uar deuh kan neih chu:
''Ka nu Bilkhawthlira pasal i neih chuan,
Mawngkaw pawhzih mi rawn hawn ang che''.
Vairengte kan chhuahsan hnuin...
''Vairengte nula, ha re kawna,
Kan chhung aw teng teng''
tih hla awmze awm lo kha an lo uar leh a. Naupanga thukhawchang Vairengtea kan awm ṭhin avang khan ka haw thei viau.
Kum 6 hnu vela chhang nei chauh kan ni nen. Sual luhlul ve ṭung reng mai kha ka nia. Sikul kal rual kha Champhai lamah te khan sikul ka kal duh mai lo a, sikul kal kha chu nu te hlata awmna a nia, ka peih lo hle ṭhin. Ṭumkhat chu in aṭanga sikul thleng kha ka nu'n min vua a. A bak chu tirh kha ka ngai zui ta ngai lo. Darlawnah khan kan high sikul kalna kha k.m 4 vel zeta thui a ni ang. Chawhnua thil dang tih a ngaih hian ka haw hi ka kal peih leh lo phah fo. Kea han kal ngat ngat zel chu a nuam huah lo. Daia vah kha nuam kan ti zawk nen. Sikul bang, chhungte hrilh loa, chakai meichher kan chhit tlaivar tak daih avangin hauh te kha kan tawk ve fo.
Vairengte CIJW school, sipai sikul kan tih mai ṭhinah khan, chhuna an chhang sem ei chu zirlai naupang pakhat chuan a thihpui hlauh mai a. Kha vang khan sipai sikul kha mi tam takin an hlauh phah a, an thinhrik mek lai a ni a. Ka luh ve na awm tak, kha chhiatna avanga ka lut ve thei ta lo kha, tun hnu hian ka ui ṭhin. Sikul ṭha chhuak kha kan ni ve mai tur. (Ṭhatea of Bematualea'n Primary sikul chhuahna ṭha leh ṭha lovin nghawng a neih thuizia a sawi hriat tak fo hnu phei hi chuan 😆).
Vairengte kha khua a lum em avang khan nun dan hi Mizoram hmun dangte nen a inang lo deuh ṭhin. Tin, ramria awmte hi chuan thluak hi an hmang tam deuh a ni ang (ram ri hmun dang khuate pawh). Phakar dan thiam tak tak pawh hi an awm ṭhin. Vai ke bul anga insiam na zawng hian kut an rawn dawh ngam ngai meuh lo. Kan lo finfiah kher zel si a. Vairengte mi khan vai ho hi an hlauh ka hre ngai lo a. Vairam pawh kha mahni khawtual ang maiin an ngai zel niin ka hria. Ka nau chiah Silchar Gunggoor hospitalah apiang a, kan kal ṭhinna lamah 'Ṭhiani te lane' an tihte kha ka hmu ve fo a. A hunlai erawhin a awmzia ka hre vak lem lo. Tu te ṭhiani te tak ni ang maw ka ti rilru ṭhin? 😂
A hunlai khawvela Vairengte khawpum altu pahnih chu 'Kani' (a hming tak pawh ka hre lo) leh Ṭanliana an ni a. Mahni nih loh dana awm kha nuam an ti ve ve a. Kani chu mipa a nia, Theichhungsen awm hun lai kha a 'V' (period) lai a ni ve ṭhin.
Ṭanliana khan huat em em a nei a. Thau sa ṭha ṭung chi a nia, hmaizah leh vai cassettee hi a keng ngei ngei a, tape awmna a piangah a cassettee ken chu a play a, a ti vak zel. A huat em em chu ''Mam put...'' tih kha a ni. Tih tawh chuan mi a um ngei ngei. Ina a awm lai pawh nise a rawn kawh chhuak zawk zel. China Varak kawlh zet an nei a. Kan hlau thei hle, chawna an peh kha chu na ve tak a nia.
Vairengtea an ṭawngkam uar ṭhin pakhat chu, ''Vai bawng sakei seh, Mizo in a sa ei'' tih kha a ni. Vai ho phakar kan tih ang hian vai ho pawn Vairengte kha phakar an ti ve ṭhin a ni ang? An sawi dan ve pakhat chu, ''Vairengte-ah te in kala, an lo bum mai tur che u a sin'' an tia lawm.
Nia, phakar dan (phakarity) ka hriat ve pakhat chu, Aitlang vaiho leh kutdawh hi buhfai lei tur leh min dilin an rawn kal fo a. Buhfai kha dut no in kan hralh thin a. Dut no mawng kha a chhunglamah kan chhu pawng lut a. A changin a mawng lam te khan kan teh saka, a mawng lam no khat te kha no pangngai khat angte’n kan chhiar sak ṭhin. 😝 Bengali hovin ''Meng leh meng chu inbum hlum ṭhak'' pawi an tih loh kha. Sual vang pawh a ni lo, game chi khat a ni ve tlat, a hun lai kha chuan.
Lailapur leh Bagha velah vawkchaw tur dawl kan zuk zai ṭhin a. Vai ho hian vawk an vulh ve pawh ka hre vak ngai lo. Dawl kha an in bul velah a tam thei hle. Bakhik hungte phei chu hung khat khan buara kha a khah mai ṭhin a. Mahse, vai ho an fing ve zel a. A hnu lamah chuan an hralh ta zel a. Tunah chuan Silchar thleng rawkin dawl an lo va zai ṭhin tawh nghe nghe!
Pa Khara hovin phaiah sava kan veh ṭhin a. Sava kha a tam em em a, Pa Khara khan a vawikhat airguna a tin tawh chu a hlah meuh lo a. Keini ho chuan kan perh thla mang ngai lem law. ''Perhthlak hmui ziah'' tihte pawh ṭawng thi a chang ve thei ta reng mai. Kum 1992-a YMA in nungcha humhalh a puan aṭang kha chuan a dan pawh a dang ta deuh a ni awm e.
Vai ho khan sava hi chu an humhalh ve ṭhin ti ila, an ti na ngai lo a. Thehlei leh Chepa lam chi erawh an in bul vela an thlai leh thei eitu an ni a. An ngai thei lo hle, hla deuha kan sava veh lai min hmuh pawn, min perh tir turin min lo koh vang vang peih. Perhthlak sak chuan umkhal leh sakhithei tui tak te kha lawh an phal ṭhin. Vairam lama Serlui hi kan vak thleng ngun hle. Mizoram lam Serlui erawh ka la kal lo.
Pa Khara kha MPRO runner a nia. Lehkha sem nan thirsakawr a dawng a. A khalh thiam hlei thei lo naa, a kalna tur thleng, a hla emaw a hnai emaw, a nawr thleng ve ṭhak ṭhak zel mai. Taimak thlak ve khawp mai.
Vai ho hian an leilet khuahna an siam thar, lei chhunpawn rah hi an haw hle. Kan sava veh vak vel hian kan rap deuh ziah a, min um deuh ziah bawk a. Khulai Cachar muslim ho khu phaia tlang pawng deuhah khuan an inphum mai ṭhin a, Mizo te angin thuk takah an inphum ngai lem lo a, thlan pawh vur vak lovin, a chungah te mau te khamin leiin an chhilh mai ṭhin a ni awm e. Ṭumkhat Pu Mawitea sava veh pawh chung tlangpawngah chuan a lut chho a. Chunglam ena kal ta reng chu, an thlan pakhatah a tla luta, a chhuak leh rang teh niin a sawi.
Khang hun lai kha han ti ve chiam ila. Mizoram thingtlang lamah TV programme hmuhnawm a la tlem hle. Mac Gyver kha Nilaini zanah a chhuak ṭhin a. Mi tin nghah fak a ni a. A chhuah hun laia electric a thim chuan, ''Khumliana bawk'' tu pawh mai khan an ti ṭhin. Pu Khumliana kha electric lineman a ni ang. Electric a thim apiangin tute mai pawn an mawhpuh vek zel mai, ‘Khumliana bawk’ an ti thla zen zel kha chu a ning ve thei ngawt ang. A aia lal leh thunei kha an tam dawn nen. 😝
Khasi veng khasi awm ho khu hlawm khatin tam ve takin an awmkhawm ṭhin a. Bilkhawthlir khaw lam, Chhimluang ramah khuan panhnah leh kuhva huan an nei a. An han phur ngat ngat zel peih a, an taima hle. An pitar ha nei tawh lo pawn, kuhva rah no, a kawr la hring hi, sumah an deng sawma, an ei peih reng mai. Kuhva hi a tui a ni ang e.(kum 10 zet ka ei loh hnuin, chinai tel lovin ka ei thar leh ta). Ṭumkhat chu an feh haw khan Sakei note an hawn a ni awm a. Sakei puiin zanah a rawn zawng a, a la tute in a hel an tia, a tukah an dah leh niin an sawi. An lakna leh in inkar hi km 20 chu a tlingin ka ring. Chawlhni apiangin Lailapurah an tlan thla ṭhin a. An inkhawm ve dawn kan ti mai a. Lailapur luh dawn veilama cinema hallah khuan cinema an zuk enziah ṭhin. Khasi tawng thiam a ram pawh kan nei ta lo, ''Dah bai is tut ka dih bem'' tih bak chu 😝. Sakei sawi takah chuan Mickey-a khan a sava channaah Keite in rawn zuana, a zuang lai chu a perh an tia, huai kha kan han ti rem rem khawpah!
Vairengteah khan tunhmaa ruaitheh nan changel khaw tam takin an hman ṭhin lai khan, Hnahthial hnah kha ruai hlui atan an hmang zawk tlat ṭhin. Masi hnah tur kha Aitlang lamah kan la ṭhin a, sipai nun lemchan zirna hun a ni. Hnahthial lak, zial tumtel kha rawksai atan a remchang hle a, aidu kungin silai lem kan siam a. Kan inzui duah duah ṭhin. Khaw hrana kan awm hnuin ruai hlui atana changel kan lak tirhin lak dan ka thiam mai loh phah. Hnahthial sawngbawl kha a lo nuam fe mai.
Vairengtea thil nuam em em mai chu lehkhachaih chaih kha a ni. Kan awm hian an uar vanglai a reh tawh zawk a. Main road checkgate lam ho khu Kawngthar veng an ni a. Kan inzaipui ṭhin, kan rival te an ni. Khawlla kha a tlem berah hlum sawm vel kha la bur khatah kan hlum khawm a. Sagu leh bulb rawt dip kan chhum pawlha chu chuan la kan zut hriama a. Zut bawl loh a har hle, a bawl chu inzai hunah a tang duh a, a dâk zawkah tan a awl ṭhin. Maida a zut chu la a mawih duh kan tia, kan duh vak lo. Midum pangpar hnah pawh la zut nan an hmang ṭhin, sagu lei pha lo kha, sagu khaini bur khat kha duli a nia. Lehkhachaih siamna lehkha mawi kha phek khat duli a nia. Pi Lalduhi dawrah kan lei ṭhin. Duli man khan lehkhachaih pahnih a chhuak thei a. Mei nei chu naupang chumchiap chaih tawk a ni. Thla leh mei nei lo kha inzai nan chuan a che rang a. Sawisak a nuam bawk a. Inzai dawn tak tak ṭum chuan lehkhachaih spare panga, paruk vel kha mi ṭhenkhat chuan an keng tel ṭhin.
Kawngthar lamin an rawn chaih chho a, keinin kan chaihthlaa, kan inbatin kan inzai ta a. A tu zawk pawh kan chah theih mai theih loh ṭum chuan Bagha chung vel thleng rawk te kan chhuah phei ṭhin a. Lehkha chaih chhuak chu 'a dâk' kan ti ṭhin. Hmu phak loh thleng rak te khan kan inzai ngian ngian ṭhin (khawlla a dul hnak loh chuan kan la dâk bik lo tih kan hria). Lehkhachaih intihsiakah Pa Second-a kha a champion zawh loh avangin, tun thlengin Pa Second-a a nih phah ta. E-o-a mi ang vak lo khan a mei sei deuh kha saikhawlla nen a chaih ṭhin a. Kan at chat lui ṭhin a, a thin a rim thei hle.
HPC hran tan tirh lai kha a nia. Silchar-Aizawl MST Bus-ah time bomb kamin, gate duty police ten bus an check laia puak turin an kam a. An bomb timing kha minute 1 velin a dik lo a, Police checkgate chhak zawk thlen hmain a puak ta (khang lai khan force lam gate chu police gate chhak zawk a mi chiah khu a la awm a. Gate dang hrim hrim pawh a thlang lamah a la awm lo. Mukamkawi thleng ti tihin tunah chuan gate a awm ta). Bomb puah lai hun kha lehkhachaih tur kan siam lai a ni a, bomb puahna aṭang khan kan awmna chu chhoh zawnga dumde ruang chen vel kal a ni a, gate chhak feah kan awm nain, kha bomb puak kha ring tak a ni. Pu Dasa? (Police) Silchar kal haw kha MST busah rawn chuangin, a thih phah ta kha a nia. Hliam vel buaipuinaah, Ka pa'n polythin in thluak a rawn khai liau liau mai chuh a rapawm tenawm ang reng hle. Ṭumkhat kha HPC ho an chhui naah pakhat kha an umna lamah a chesuala a thi a. A ruang kha Police station bula quarter ruakah an dah a. A hrang zui khan kan hre ngeiah. Silchar bula MRp HPC ten an kahhlum, mitthi tho leh tia, khang laia lar tak mai kha, an chanchin kan hriatin Vairengteah khan kuang lo siam lawkin, a cheina tur lehkha mawi te kha kan lei a. Mahse, a thi kha a dam leh ta si. A hming pawh ka hre tawh lo, saron veng police runa awm ṭhin a ni a, a fanu chu ka friendlist-ah awmin class XI-XII kan kal ho nghe nghe a, mahse, a bulah khan ka sawi ngai miah lo.
Pa Zira leh Pu Bijoia kha 303 rifle nen khan Saipum lamah petrolling-in an thawk chhuak ve a. An thau dun em em a. An rawn haw chu an silai kha an rawn paw thleng. Hnawk an ti hle a ni awm e. HPC lam pawh hmu ila kan kap peih lo ang an ti.
Pa Zira khan naupang ho min khawm peih hle. Urlawk zan leh kumhlui thlah zan chuan Bagha lama halpuah tam em em mai an lei khawm kha iptepui ang hawka akin, khawlai kan fang ṭhin. Nuam ve thei rem rem tak a ni, ren baksak loa duhtawka halpuah han hal kha chu...
Duhthusam te kha a ropui vak lem lo. Chhangthawp ur thar kha tlawn khat cheng khat a nia, tui kan ti thei hle. Fura phai leileta tuilian tling champo in, eng phut zel kha Vairengte aṭang khan a lang chiang thei em em a. Thingpui paw rawng ang lek lekin. ''Tuilian khu thingpui nise, khawbawn tlang saw chhangthawp ni se'' tiin duhthu kan sam ṭhin. Khawbawn tlang hi pi pute sai ramchhuahna, Silchar piaha awm a ni a. Hriat loh hlanin vairam tlang khawbawn a lo ni ta mai si... Pu Khemrianga In sitting room lam chu Assam ram, a choka lam Mizoram tih vel kha ramri-ah chuan kan chantawk a ni ta chu a nih hi!
Vairengte khu khaw lian ve tak a ni a. Kan veng lam aṭang khan sipai hmun Helicopter awmna lam hi chu a han hla hle a. Thirsakawr nen lo chuan kan han kal peih meuh lo. Khang lai khan a la kawrawng lo deuh hlek bawk a, a part eng eng emaw te kha an ru nasa ṭhin a. Keini pawh thirhipthei ringawt atchilh lai kha a nia, thirhipthei ruk tumin kan han kal ve fo a. Ṭumkhat erawh sipai in min um a, kan hlau hle!
Tlai khaw hnua Vairengte mi ka hriatte hi kan veng lo lam mite an ni tlangpui a, Vairengtea awm lai khan veng kar a hlaa, kan inhre pha ngai lo, chu chuan Vairengte khaw len ve dan a tichiang awm e.
(Thlalak- Edited) 😝
Comments
Post a Comment