A khuhhawnna : Thla a lo sik a, tlangsam a lo par
a, kut hmawrin zenthler a ngainat riau chinah tawh chuan, mual tih theih
deuh chin apiangah romei a lo zâm paw reih a. Kham-pangper rem lo laiah
bawngpupar an lo vul chêk a, zing ni chhuak leh tlai ni tla turte chuan
nun hi a zavaia khawrh fai leuh tum niawm hrimin mi an run a. Bethlehem
bawng in rim a han nam chem chem chinah tawh chuan khawvel hi tawp hnai
mai tawh tur ang mai hian a lunglenthlak zo vek tawh thin.
Motor.. engtin?
Silchar mai pawh a la hlat em em lai, 'Shillong khu ke-in ni eng zah
kal nge ni ang?' an tih mai mai lai khan 'Mizo motor' han tih ngawt
maite chu, ngaihnatawm ta hliah hliah tur hi a ni a. Jeep-te lungleng, a
hma lama ke spare chhawng vâ mai kha a tlan boh boh a. A 'bumber' ah a
herh nunna tur a kaw phei deuh pam a, a khalhtupa thutna sirah engtik
lai paw'n chartin bung a awm ang a, a hnungah petrol bur a awm ngei bawk
ang. A front seat-ah mi panga vel an thu bawr luih ang a, a hnungah
mihring leh bungrua an inhnawh khat tûn ang a, barrel chunga mi pahnih
khat tal chu an fû deuh vâng thin ang.
Kum 1950 a ni a. Kum khat chauhin kum 60 a la tling lo a ni. Kha kum
59 liam taah khan F.Rokima chuan Jowai tlang atangin Zotlang (Lunglei) a
han thlir a, boruak mel sâng tam danah a thinlung chu Zo thlifimin a
chhem thaw heuh heuh a. A mitthlaah zan thla êng hnuaia thlanvawng tuk
tingtang a kuahpuite hmel an lo lang a. ATS-a hnam hrang hrangte hmel
chu maimitchhinsanin, a naupan lai thiante nena rahtlan leh tuitlan an
kam lai nun thianghlim takte chu a suangtuah a. A ngaihzawn ngam loh
tuemaw hmel ngainatawm tak te; an Kohhran Upa hmel chuar tup tawh leh an
khaw ar sual huai chenin a mitthlaah chuan an lang ta ve ang.
An zirlai an zo tawh a, lungkham zui tur a awm tawh lo. A hmabak chu
Mizoram lam pan tur motor melh chauh a ni tawh a. Haw-na tur chu
tlachawp motor a ni mai.
Lungkham viau mah se, ticket-a seat no. in awmzia a la nei lo va,
inbiakremna leh bungraw phurh dan azir, tih chu a haw theih dan tur
awmchhun a ni a. Kawng chhiaah buhfai bag vawi eng zah nge an unload ang
a, an load that leh ang? Chi bag leh khawnvartui barrel tian vum thur
chungah mihring eng zat nge che hleithei lova inhnawhkhawm leh ang?
Vairengte dai-ah vai sipaiin silai cheng an lo kau ri rap rap ang a,
Lungdai check gate-ah engtia rei nge an lo chelh ang? Zoram thlasik khaw
vawt vin tûk hnuaiah kawrlum mang lovin an tlan thaw vuai vuai ang a,
vaivutin namen lovin a bawh paw luai ang a, an khaw luhna apiangah
naupangin an chuanna motor chu an ûm dul dul ang a, zenthler-ah chithlum
mum an hum ru reuh reuh ngei bawk ang a.... Chu'ng zawng zawng chu a
mitthlaah a hmu lawk thei vek - mahse Zoram thlasik khawvel chuan a ko a
ni!
Suangtuah ram
Kum hi a tam leh tlema teh a ni lo va, hun hi a rei leh tawia teh a
ni hek lo. Miin a hun leh nun, a mihrinna tuiral thak khawpa a lo dai
chiau tawh nun tuifim chu eng tehkhawng atang mah hian a hlutna
tehchhuahsak tum chi a ni ngai lo.
Kum 1950 pawh ni se, kum 2009 pawh ni se, eng'e a danglamna? ATS pawh
ni se, ATC pawh ni se, eng'e a danglamna? University pawh ni se,
Pre-Primary pawh ni se, mihring nuna sana chek ri inmil lo thiau mai chu
chhiarkawp leh science thiamna hmanga chawhrual tum chi a ni lo. He'ng
teh hleihtheih loh nun zawng zawng hi kum tawpah a rualin mihring nunah a
rawn inlehburh ruih ruih a; lunglen leh khawharna-in chhungrilah lal an
han hrawt zui zat bawk a. Chutiang hunah chuan lenrual hluite an lo
thar leh thin!
Kum tam thla tam a vei ta. Zirlai an han zo va, mahni seh seh mualah,
mahni khua khuaah, mahni ram ramah... kumpui lingleta sikul khata tual
lo chai za tawhho chu an inthen darh sang sang a, chutih laia F.Rokima
ngaihtuahna chu 'Mizoram' a ni.
A mitthlaah chuan kawmthlang huan leh veng mawng lam theihai kunga
naupang pipu suih uai then dêrh dêrh te; tlai lama vawk riltam ngêk
rawng rawng leh ral hla deuha ui bauh ri that that kara nu-in an fate
khawlai leng an ko haw ri chel chul te; hmeichhe naupang tuichawi tur
tuikhur lama inzui liam chawn chawn te; mipa naupang rual ramvak tur
khawdai lama chiar phei nak nak te an rawn inlan chhawk zut zut a. Chuta
karah, a kum tin danin Bethlehem lam hawi zawngin a'n lungleng zui ngei
mai bawk ang a!
Ka haw dawn
A taksa awmna hmun ni mah se, a chenna hmun chu far kung leh kuhva
ding thelh seng sungte lalna ram a ni lo. Mizoram a thlen hma hawtin a
rilru chu Mizoramah a awm tawh a; haw-na tur motor a hmuh hma hawtin
Lunglei tlangdung leh ruam te chu a mitthlaah an lo lang zut zut a.
Kawng kam thing leh hnim te chuan an lo bûk khum lei lei tawh a, haw lo
thei a ni tawh lo!
A tan chuan an In chu khawvela In ropui ber a ni a, Buckingham Palace
a ngai lo. Champs Elyses kawtthler hmingthang ai chuan Upa Tâwka te In
pêng bawng kawngtum chuan a lung a len zawk a. Great Wall of China te ai
chuan thenawmte huanpal awng deuh hrit hret paw'n lung a dum zawk a.
Naupan lai nun a lo leihbuak tawhna hmun leh Zirtirh Bu a lo keu tanna
hmuna kir leh tur a, "Ka haw tawh dawn..." tih tawngkam a han hmang thei
ta ngawt maite chu aw...
A haw huna In a thlen hun tur leh, an khaw kawtchhuah hmel lo lang
iar tur te chuan a lung a tilêng lawk a. Lenna hual ruk leh kawm loh tur
china a ngaihte pawh a han thliar der chhin a, engkim mai chuan 'Lo haw
rawh' tiin an ko a ni. Mizoram leilung a rap dawn a nih a, Mizo naupang
hnap tla per pur leh kut chât khir bêm bûm te; bawng ram tla haw lam
leh engkim mai a hmuh leh theihna tur a nih dawn phawt chuan, eng anga
hrehawm paw'n motor-ah inhnawh khawm ngai mah se - a haw tur a ni!
Urlawk hlimawm lo!
A suangtuah lawk ang ngeiin Phaiphei-ah Mizoram lam hawi zawngin an
rawn insawh chho ta bap bap a. Ralkhatah Vairengte tlang a lo inkham
reih a, van râng chhumte chu awmze neih tum chuang lo hian, a ngaih la
tawk chauh hian an inkhawh kham riak a. Hun rei tak chhung a lo tem tawh
loh, Zothlifim chuan a rawn chhem thaw heuh heuh a, thlasik thli vawt
chuan an kawrte chu a chhem hlip vâwk vâwk a; vawt mah se, a va nuam si
em!
Mizoram tlang mual inkhawh kawkalh nuaih mai, ngaw hmun dai duk leh
kawngkama kawlthei kung lo mal din ngauh mai te; râp In leh a kawta
buhban lo deng mawlh mawlh te chu ram hla tak atanga a ngaih ram,
Mizoram ngei kha a ni. A ngaih rama a han chuangkai leh ta chu, silfai
zawh hlim ang mai hian a taksate chu thiang ta vûk hian a hria a, a
thlarau chuan lenrual a ko a, a mitthlaah chuan a chhungte hmel leh
'tuemaw' hmelte pawh a lo lang tak iar iar a!
Motor zawng chawp chung zelin he Zoram tlang dung zawng zawng tih
theih deuhthaw tur hi a tlan pel tawh a, an 'chhim khaw zopui' hmel chu
ralah a lo lang iar a, chutih lai chuan eng thil tak chu ngaihtuah ang
maw?
Jowai tlang atanga a mitthla tawh leh, ralkhat atanga a han thlir mai
pawh a, "Ka nu..." tih chhuahna tham hial khawpa a ngainat khuaah chuan
a han tlan lut ta vet vet mai. Mahse chu khua chu... a lo suangtuah
thin an 'chhim khaw zopui' kha a ni ta hlek si lo!
Mal ngawih ngawihin ram hlaah a hun leh nun a hmang a, an khuaah
chuan 'rualduhte' nen khawhar awmze hre lêk lovin nunchan an zir ziai
ziai ang chu, tiin a lo insuangtuah lungleng tawh hial zawk a. Mahse
chu'ng a suangtuahna zawng zawng chu thawklehkhatah hlimthla angin a ral
duak a, khawvel hi a ruak zo vek a; leilung hian mi chuang sa chuangah a
chhuah mek ni hian a inhre ta! Khawvel chu a suangtuah loh ang hlir a
lo ni tawh a. Ral hla tak atanga a lo mitthla lawk angin eng nun mah a
hmu ta lo. A kalsan hmaa a hmuh, tlang leh ruamte, thlanmual leh tuikhur
te chu an nih ang ngaiin an lo la awm thiap a. Mahse chu'ngte chuan
lunglen an tizual thlawn mai mai si....
“Lâm ang ka lo lêt leh ta e,
Kha chen sam ang then hnuin;
Hei hi maw, kan chhim khaw zopui?
Tukloh ramngaw ang dai e.
Rualduhte'n hrailêng an awi e,
Tlai khua pawh a ngui zo ta!
Chul hnu nun hlui dawn kir chângin,
Rual duh ngai ka lo tap e,"
a han ti a! Tlai ni tla tur eng suar suar hnuaiah, a thlakhlelh em em
thin thiante nen tingtang kuahin, "Kumsul liam hnu, kan nun ngaih lai
tho leh thin..." ti a, chhing diar diara zai tur an awm ta lo!
|henkhatin nau an pua a, thenkhatin nau an hr^i a; an In, thiante nena
an rik luih luihna hmunte chu a reh ruai a, khawlaia inkaihkuah rial
riala khawvel dung a lo chhirpui tawhte lah chu, thlan khurah a then an
lo liam hman tawh a...
"Duhthu ai ang ka sam thin a,
Mual za kâra len laiin;
Hei hi maw kan rûn in ngei kha?
Chhung kim dar ang kan lênna.
|uanrel lova tual kan chaina,
Awmhar rûn an chang zo ta!
Lungduhte famrolungmualah,
Min ngai lo te'n an liam si!"
Nia, khawvelah hian a leng ve tawh lo! Ani chuan a thinlung awmna
khawvel a pan a, a thinlung awmna khawvel erawh chuan a lo kawm duh tawh
si lo... Piallei chu zau mah se, khawvel chu a va zim si em!
Hei hi maw 'mas?
Hmanah chuan 'mas nghakhlelin, ni leh thla hi an lo chhiar tlauh
tlauh tawh a. Sahâr khu veng veng karah thiante nen thingfak thutin,
zaikhawm thingpui turte chu meikhu karah mittui tla phungin an lo lum
tawh thin a. Kawi tin thler tin an lo suartluan tawh thin a, nui iar iar
chungin ngaw chhungah te chuan thiante nen an lo 'mas tawh thin a;
khawvel dang reng reng ngai lovin an chenkhawmna In nghing lawih lawih
khawpte khan an lo zai ve chiam tawh thin a ni lo'm ni? Mahse tunah
chuan eng an ti zo ta nge -
"Aw van Lal pian ni champhate,
A lo her chhuak leh thin a;
Zalêngin hrâng lu ang lawm e,
Lêng dang reng an ngai si lo.
Hmanah chuan lenrual duhte nen,
Tlai khua pawh kan vâr thin a;
Tunah erawh ruala lêngte'n,
Rûn an rem ta, hrai duh nen..."
Chu zawng chu maw!? Ni e, chu zawng chu a tih theih a ni ta! A
thinlungah chuan 'hmanlai' khan thu tam tak a rawn sawi thar leh a, a
mitthlaah chuan 'nunhlui' mual liam tate kha nimin lawka thil thleng ang
maiin an rawn inlan pawlh nawk nawk a. 'Mas lawma mite an zik huai
huaina karah chuan 'amah chauh' ni turin kalsan a han ni a, engtin nge
thiante tel lo chuan urlawk zanah mahni chauhte chuan a han tlaivar
theih tawh tehlul ang ni?
Aw khawvel...!
Hun te an liam a, hnah hluite an til a. Pangpar te an chuai a,
mihring kan liam a, hlim lai ni te pawh koh kir theih tawh ngai loh
turin hlate khuaah an liam zo thin.
Thlalak hlui en leh rikngawtin mi a awmtlei zo tawh lo va, ni tla tur
mal thlir rikngawtin awmzia a nei zo tawh hek lo va, thlasik zing ni
chhuak inphan diar diar thinte hian thawnthu tam tak, chul tawh hnute
kha a rawn her chhuahpui leh thin si!
Thurualpui hleih theih tawh loh turin i thian thate'n chhungkua lo
din rup tawh sela; tute leikapui emawa tingtang hrui kim lo nen pawha
lunglen i lo sirsawnpui tawhte khan mual han liamsan ta che sela; kawng
dungah mahniin han tei ruk ruk la, i hawina lam apiangah thiante leh
thiantha aia tha lehzual tuemaw nena hun in lo hman dun tawhna te kha a
ngai te te-in lo la awm thiap sela... E khai! leilungah hian nun hlui
kha chhar chhuah leh theih mai inbeiseiin, kawngsira hnim lo chawr
satliah maite pawh chu i thlir vawng vawng ang a, maimawm rila hnahthel
ro inkhai vir tep tep thinte chu dinchilh meuha i thlir veng veng duh
hunte pawh a lo la thleng ta ve ang.
|ingtang i'n chuh ang a, zai i'n tum ang a, i sirah i thiante an thu
bial tawh dawn lo. Hla a lo kal zut zut ang a, sak tur ahleih i hre
chuang dawn si lo! In hla sak than em em maite kha thiante tel lovin,
mahni chauhin sak i'n tum ang a; in tih thin angin tingtang hrui in vai
ri hrawih ang a, tingtang rik rual chiaha kut beng thawm kha awm tawh
dawn hek lo le, zan Thlasik Kawng pe un mai hnuaiah hlim taka in lo rem
thin hlate chuan a la vel ang che ang a; i thinlunga mittui a sûr mek
lai chuan tingtang perh tleng tlengin, i khawharna chu nangmah bawkin
hnem han tum sateh thin mah la, ka thian, F. Rokima ang bawkin -
"Huiva lenthiamah chang ila,
Hlim lai ni ka tawng mahna?
Perhkhuang tingtang ri mai pawh hian
Suihlung a tilêng em mai!
Aw khaw'nge maw in awm tâk le,
Zai vâwra suihlungrualpui?
Nang zawng nun hlui, mual liam ta la:
Dam takin aw, mangtha le!” i tih ve mai a la ngai dawn asin!
Ni e, nun hluite chuan mual an liam ang a; in nun, in hun leh in
engkim mai kha leilungah hian a her chhuak leh tawh ngai reng reng dawn
lo va. Zana nungcha hram chiah chiah karah, zan dai tla leh thinlung
ngui nghiai chungin i khum i pan ang a; i muhil thei chuang dawn si lo!
Khum atangin thiante nena in lo kiu pui thin, i hla hmelhriat em em mai -
"Bethlehem mual tlaitla engah..." tih hlate chu tu an nih i hriat hleih
lohte'na an sak that that ri i'n hria ang a, i lunglen an chawk tho
thar leh ang a:
"Nang zawng nun hlui, mual liam ta la: Dam takin aw, mangtha le!" ti
mawlh mawlh mah la, chu mangthana thinlung chuan 'mut tui' a ti let ve
dawn hauh si lo che a...
Comments
Post a Comment