KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA

Image
KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA Kawltu chu tuthlawh tihna a ni a. Kawltuchawi chu tuthlawh kenga hlo thlo thin te tihna a ni ber ang chu.  1. A hla changkhatnaah chuan an thenrual, lawmte nena hlo an thlawh dan a tarlang a.  An lo, an buh hmun chu ramngaw tha tak ang maiin buh chuan a ti hring mawi em em mai a. Chu hmunah chuan lawmte nen hlim takin hlo an thlo thin a. Rihmim thing rah sava vahui ten hlim taka an tlan ang maiin a inchan a. An hlo thlo tang ri te chu thiam takin an rum nghiai e tiin, an hmabak, an thlawh bak chu thlo zel turin tan an khawh zel a. A changin a sir lamah an han tawlha, hlo thlawh dana an chet vel dan te chu tarlang zelin. Nausen nu leh paten an lawm loh chung pawha hlim taka an nui hak hak mai te inchan zelin, hlo thlawh pah chuan a then an lo zai a. Hlim taka lawmte nena hlo an thlawh thin dan chu changkhatnaah hian min hrilh a ni.  2. A hla chang hnihnaah chuan lawmte nena an hlim thin dan. Tu dang an ngaih lohzia min tarlansak leh thung a.  Khua

PI HANGI LUNGLEN TLANG - C.Lanunchanga



PI HANGI LUNGLEN TLANG
C. Lalnunchanga 




‘..Tiahtângan zaithiam, rimawi a fâwn vêl,
I siran tlâng lian,
Hmâr tlângan Laipuitlâng, chhimhlei Tlâng-
Nuam tlângten an hual che.’ (Rokunga).


He hla hi kum 1969 vêla a phuah a ni. Kha tih lai khan Aizawl hmâr lam chin chu Laipuitlang a ni a, Chaltlang hi Aizawl khua a ni lo. Ram buai lai kha a ni a, radio-ah curfew an puang âwl lo va, “Aizawl bakah Chaltlang, Durtlang, Zemabawk, Luangmual, Rangvamual...,” ti khân an puang duah thin a. Hêng Chaltlang leh Durtlang khua te Aizawl khawpui chhûnga an rin luhna hi kum 1980 hnu lam a ni.

Tunah chuan Aizawl hmâr lamah Pi Hangi Lunglen Tlâng a to luah a; mahse, a hmingah buai nak a la awm a. ‘PI HAUVI LUNGLEN TLANG’ tih leh ‘PI HANGI LUNGLEN TLANG’ tihah hian inhnialna a la awm ta reng a, mi thenkhat chuan an hman pawlh a, Aizawl chhûnga chêng he tlâng hming hrim hrim hre lo pawh an la tam hle a, Aizawl chhim lam phei chuan an hre meuh lo, ‘Laipuitlâng’ tih ang êm chuan a lâr lo a ni. 
 
A tlâng hming ka hriat tirh, kan naupan lai khân ‘Pi Hângi Lunglen Tlâng’ tiin ka sawi thin a, ka thiante chuan, “Hângi a ni lo, Hauvi a ni,” tiin min hrilh a, chuta tang chuan Pi Hauvi tih hi vawiin thlenga ka hriat zui zêl dân a ni a. Aizawl hmâr lam, Bawngkawn, Ramhlun, Chaltlang tih vêlin kan hriat dân ber pawh ‘Hauvi’ tih hi a ni. Mahse, tunah chuan kan lo hriat thin dân, ‘Pi Hauvi Lunglen Tlang’ tih hi dah thain, ‘Pi Hangi Lunglen Tlang,’ tiin ka rawn sawi ang. A chhan chu ziaktu leh mi tam zâwkin an sawi dân ‘Pi Hangi Lunglen Tlang’ tih a ni tlat. Tin, a tlâng hming put chhan hi Hauvi ni lovin, Hangi tiin an sawi zel bawk.
Hangi hi a nu leh pa chu Khatngula leh Nemngaii, Paihte hnam an ni. Hangi lai ah hming chu Ningkangi a ni a, a ngo lem lo a ni ang, sawi dân pakhatah chuan a naupan laiin ‘Hangi’ tiin an ko va, chu chu a pu hlen ta niin an sawi. A lo nulat chuan a hmel a thain a to pawh a to hle a, hla pawh a phuah thiam hlea sawi a ni. “Kan Paihte nula hi chu eng hlawh pawhin ka nei duh,” tlangvalhovin an ti thin.
Khawthlang lamah an awm a, Suakpuilala fapa Sailianpuia khua a ni mai thei, eng pawh ni se, Suakpuilala thlah khua chu a ni ngei tih a hriat a. Hmunpuiah an awm tawh a, chuta tang chuan Hangite chu Tanhrilhah an chho va, Buia-hmunah (Durtlang) chho zêlin Muthi-ah an kai a, Vailen vawi hnihnaah khân Muthi khua chu Vaiin an hâl a, chuta tangin Thingsulthliahah an chho leh ta a ni.
Hangi chu khawi khua em maw bera an awm lai hian Kawnpui khaw tlangval hmeltha Vawma nên an inngaizawng a; an hleitlingin an hmel a tha dûn a, a duh pawh an induh hle a. An inchharna hi mi thenkhat chuan Chaltlangah a ni an ti a. Vawmate khua, Kawnpui kan tih pawh hi Muthi bul a nih a rinawm, khatih lai khân Muthi bulah Kawnpui khua a awm thu an sawi; Vai lianin Muthi an hal hma kha a ni ngei ang. Hetih lai hian Muthi khua chu Sailianpuia tupa Liankunga khua a ni a. Vawma hi Liankunga puithiam, bawlpu a ni a. A hmute chuan, “Lianchia ai pawhin a hmeltha ang,” an ti a. Chuti khawpa hmêl tha a nih vâng chuan Vawm-hmêlthaa tiin an ko va. Tin kut them thiam tak a ni a; chuvâng chuan Vawmthemthiama an ti bawk.
Vawi khat chu Hmunpuia an awm laiin Hangi lunglêng lutuk chu Vawma hmu turin Kawnpui panin a chhuak tawp a, hlauhawm pawh hre chang lovin Tlawng lui lian a hleuh kai a, chutiang chuan a ngaihzawng Vawma chu a pan vang vang a, tukthuan ei kham vêlah Kawnpui khua a lût a. Kawtlaia Vawma nên an intawh chuan, “Ka hmuh loh che chuan ka thi mai ang tih ka hlau va, ka rawn pan vang vang che a ni. Vawiin chu min awm nilêng rawh,” tiin a feh kal tur a ipte hruiah a vuan a, a pawt chat a; tichuan, Vawma nên chuan an innei ta a; mahse, rei lo têah an inthen leh a. Rei vak lovah Vawma chuan Sentlang nula hmel tha Lalkuali Khiangte a nei zui leh ta a. Kristianah a hming ziahtir lo mah se, a fapa Hrangsaipuia chu zirtirtu hmasa, Khandaih (Phullen) sikul zirtirtu a ni a; tin, Mizo Kristian dâna nupui nei hmasa bera sawi a ni bawk. Hrangsaipuia’n Pathian thu a awih avâng hian Buhban lal Lalzika chuan Hrangsaipuia pa Vawma chu a khuaah puithiam turin a hruai nal nal a. Kum 1919 April-ah Vawma chu Khawkawiah a thi ta a ni.
Kha tia, Vawma nên an inthen hnu khân Hangite chu Muthi atangin pasaltha Builiana hovin Durtlang chhim tâwp lamah daido turin an chho va, an awmna chu Buia-hmun an ti a. Buia-hmun chu tuna Doordarshan bul vela tlâng bâwk, râl vênna hmun rem tak a ni a. Hangi chuan a pasal Vawma chu a theihnghilh thei lo va, a zawltling vawn natte a chhuak a. Hla phuah thiam a ni a, hla a phuah fo va. A hla phuah hriate chuan, “Saikuti aiin a thiam,” an ti a. A lunglêng lutuk chu an piah mualah chuan a pasalte khua thlir turin zân thla êng hnuaiahte a va kal a, hmuithlur te a thlur a; thla a ên loh chuan mei a dêt thin a. Chutichuan, ‘PI HANGI LUNGLEN TLANG’ tih hming hi he tlâng hian a lo pu ta a ni.

Comments

  1. A bengvarthlak hle mai, hei hi a ṭobul ka hre chak reng a ni.

    ReplyDelete

Post a Comment

Popular posts from this blog

KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA

LALṬANPUIA TOCHHAWNG CHANCHIN TLANGPUI - Rohmingthanga Ralte

RÛN MAWI LEH A PHUAHTU VALZOTE CHANCHIN TLANGPUI SAWI ZAUNA - Rohmingthanga Ralte