PI HANGI LUNGLEN TLANG
C. Lalnunchanga
‘..Tiahtângan zaithiam, rimawi a fâwn vêl,
I siran tlâng lian,
Hmâr tlângan Laipuitlâng, chhimhlei Tlâng-
Nuam tlângten an hual che.’ (Rokunga).
He hla hi kum 1969 vêla a phuah a ni. Kha tih lai khan Aizawl hmâr lam
chin chu Laipuitlang a ni a, Chaltlang hi Aizawl khua a ni lo. Ram buai
lai kha a ni a, radio-ah curfew an puang âwl lo va, “Aizawl bakah
Chaltlang, Durtlang, Zemabawk, Luangmual, Rangvamual...,” ti khân an
puang duah thin a. Hêng Chaltlang leh Durtlang khua te Aizawl khawpui
chhûnga an rin luhna hi kum 1980 hnu lam a ni.
Tunah chuan Aizawl
hmâr lamah Pi Hangi Lunglen Tlâng a to luah a; mahse, a hmingah buai
nak a la awm a. ‘PI HAUVI LUNGLEN TLANG’ tih leh ‘PI HANGI LUNGLEN
TLANG’ tihah hian inhnialna a la awm ta reng a, mi thenkhat chuan an
hman pawlh a, Aizawl chhûnga chêng he tlâng hming hrim hrim hre lo pawh
an la tam hle a, Aizawl chhim lam phei chuan an hre meuh lo,
‘Laipuitlâng’ tih ang êm chuan a lâr lo a ni.
A tlâng hming ka
hriat tirh, kan naupan lai khân ‘Pi Hângi Lunglen Tlâng’ tiin ka sawi
thin a, ka thiante chuan, “Hângi a ni lo, Hauvi a ni,” tiin min hrilh a,
chuta tang chuan Pi Hauvi tih hi vawiin thlenga ka hriat zui zêl dân a
ni a. Aizawl hmâr lam, Bawngkawn, Ramhlun, Chaltlang tih vêlin kan hriat
dân ber pawh ‘Hauvi’ tih hi a ni. Mahse, tunah chuan kan lo hriat thin
dân, ‘Pi Hauvi Lunglen Tlang’ tih hi dah thain, ‘Pi Hangi Lunglen
Tlang,’ tiin ka rawn sawi ang. A chhan chu ziaktu leh mi tam zâwkin an
sawi dân ‘Pi Hangi Lunglen Tlang’ tih a ni tlat. Tin, a tlâng hming put
chhan hi Hauvi ni lovin, Hangi tiin an sawi zel bawk.
Hangi hi a
nu leh pa chu Khatngula leh Nemngaii, Paihte hnam an ni. Hangi lai ah
hming chu Ningkangi a ni a, a ngo lem lo a ni ang, sawi dân pakhatah
chuan a naupan laiin ‘Hangi’ tiin an ko va, chu chu a pu hlen ta niin an
sawi. A lo nulat chuan a hmel a thain a to pawh a to hle a, hla pawh a
phuah thiam hlea sawi a ni. “Kan Paihte nula hi chu eng hlawh pawhin ka
nei duh,” tlangvalhovin an ti thin.
Khawthlang lamah an awm a,
Suakpuilala fapa Sailianpuia khua a ni mai thei, eng pawh ni se,
Suakpuilala thlah khua chu a ni ngei tih a hriat a. Hmunpuiah an awm
tawh a, chuta tang chuan Hangite chu Tanhrilhah an chho va, Buia-hmunah
(Durtlang) chho zêlin Muthi-ah an kai a, Vailen vawi hnihnaah khân Muthi
khua chu Vaiin an hâl a, chuta tangin Thingsulthliahah an chho leh ta a
ni.
Hangi chu khawi khua em maw bera an awm lai hian Kawnpui
khaw tlangval hmeltha Vawma nên an inngaizawng a; an hleitlingin an hmel
a tha dûn a, a duh pawh an induh hle a. An inchharna hi mi thenkhat
chuan Chaltlangah a ni an ti a. Vawmate khua, Kawnpui kan tih pawh hi
Muthi bul a nih a rinawm, khatih lai khân Muthi bulah Kawnpui khua a awm
thu an sawi; Vai lianin Muthi an hal hma kha a ni ngei ang. Hetih lai
hian Muthi khua chu Sailianpuia tupa Liankunga khua a ni a. Vawma hi
Liankunga puithiam, bawlpu a ni a. A hmute chuan, “Lianchia ai pawhin a
hmeltha ang,” an ti a. Chuti khawpa hmêl tha a nih vâng chuan
Vawm-hmêlthaa tiin an ko va. Tin kut them thiam tak a ni a; chuvâng
chuan Vawmthemthiama an ti bawk.
Vawi khat chu Hmunpuia an awm
laiin Hangi lunglêng lutuk chu Vawma hmu turin Kawnpui panin a chhuak
tawp a, hlauhawm pawh hre chang lovin Tlawng lui lian a hleuh kai a,
chutiang chuan a ngaihzawng Vawma chu a pan vang vang a, tukthuan ei
kham vêlah Kawnpui khua a lût a. Kawtlaia Vawma nên an intawh chuan, “Ka
hmuh loh che chuan ka thi mai ang tih ka hlau va, ka rawn pan vang vang
che a ni. Vawiin chu min awm nilêng rawh,” tiin a feh kal tur a ipte
hruiah a vuan a, a pawt chat a; tichuan, Vawma nên chuan an innei ta a;
mahse, rei lo têah an inthen leh a. Rei vak lovah Vawma chuan Sentlang
nula hmel tha Lalkuali Khiangte a nei zui leh ta a. Kristianah a hming
ziahtir lo mah se, a fapa Hrangsaipuia chu zirtirtu hmasa, Khandaih
(Phullen) sikul zirtirtu a ni a; tin, Mizo Kristian dâna nupui nei hmasa
bera sawi a ni bawk. Hrangsaipuia’n Pathian thu a awih avâng hian
Buhban lal Lalzika chuan Hrangsaipuia pa Vawma chu a khuaah puithiam
turin a hruai nal nal a. Kum 1919 April-ah Vawma chu Khawkawiah a thi ta
a ni.
Kha tia, Vawma nên an inthen hnu khân Hangite chu Muthi
atangin pasaltha Builiana hovin Durtlang chhim tâwp lamah daido turin an
chho va, an awmna chu Buia-hmun an ti a. Buia-hmun chu tuna Doordarshan
bul vela tlâng bâwk, râl vênna hmun rem tak a ni a. Hangi chuan a pasal
Vawma chu a theihnghilh thei lo va, a zawltling vawn natte a chhuak a.
Hla phuah thiam a ni a, hla a phuah fo va. A hla phuah hriate chuan,
“Saikuti aiin a thiam,” an ti a. A lunglêng lutuk chu an piah mualah
chuan a pasalte khua thlir turin zân thla êng hnuaiahte a va kal a,
hmuithlur te a thlur a; thla a ên loh chuan mei a dêt thin a.
Chutichuan, ‘PI HANGI LUNGLEN TLANG’ tih hming hi he tlâng hian a lo pu
ta a ni.
A bengvarthlak hle mai, hei hi a ṭobul ka hre chak reng a ni.
ReplyDelete