KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA

Image
KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA Kawltu chu tuthlawh tihna a ni a. Kawltuchawi chu tuthlawh kenga hlo thlo thin te tihna a ni ber ang chu.  1. A hla changkhatnaah chuan an thenrual, lawmte nena hlo an thlawh dan a tarlang a.  An lo, an buh hmun chu ramngaw tha tak ang maiin buh chuan a ti hring mawi em em mai a. Chu hmunah chuan lawmte nen hlim takin hlo an thlo thin a. Rihmim thing rah sava vahui ten hlim taka an tlan ang maiin a inchan a. An hlo thlo tang ri te chu thiam takin an rum nghiai e tiin, an hmabak, an thlawh bak chu thlo zel turin tan an khawh zel a. A changin a sir lamah an han tawlha, hlo thlawh dana an chet vel dan te chu tarlang zelin. Nausen nu leh paten an lawm loh chung pawha hlim taka an nui hak hak mai te inchan zelin, hlo thlawh pah chuan a then an lo zai a. Hlim taka lawmte nena hlo an thlawh thin dan chu changkhatnaah hian min hrilh a ni.  2. A hla chang hnihnaah chuan lawmte nena an hlim thin dan. Tu dang an ngaih lohzia min tarlansak leh thung a.  Khua

MIZO CHRISTIAN LITERATURE (With special reference to under graduate syllabus CBCS) - Rohmingthanga Ralte



MIZO CHRISTIAN LITERATURE
(With special reference to under graduate syllabus CBCS) 
- Rohmingthanga Ralte 
 
Zofate hi kum 1894-ah Zosap missionary pahnih Pu Buanga leh Sap upa te chanchin \ha rawn put luh a zarah ‘Kristian’ kan lo ni ve ta a. Chumi hma lam chuan kan thu leh hla te hi ziaka vawn \hatna turin hawrawp kan nei lo a, \awngkain kan inhlan chhawng mai \hin. Zosapte chuan kristiana min siam mai piah lamah hawrawp min siam sak bawk a. Chuta \ang chuan kan thu leh hla te pawh ziakin kan vawng \ha ve thei ta a ni.

Kristian hmasa leh Zosap ke bula seilian te chuan Zofate tan, mahni \awng ngeia Pathian biak leh fak theihna turin Bible, hla lehlin leh kawng hrang hrangah te bul min \an sak a. Hawrawp kan neih a\anga kum 22, kum 1916-ah chuan Bible lehlin hna \anin, Thuthlung thar bu 27 an zo fel thei hial. Zosap leh kan Mizo mithiam hmasa te hnathawh hi chu kan chhui zui tam lo ang a. Kristianna avanga thu leh hla thar lo piang, zirna in lama seng luh leh zirlaia zir te tunah kan chhui zau zawk dawn a ni.

Mizoram University hnuaia under graduate course (CBCS) a kan zir mek Pathian fakna hla ho bik te tunah chuan kan chhuizauin kan sawi zau dawn a ni.

  A hmasa berah chuan 1st Semester, Mizo elective zirlai ‘Poetry’ah hian Unit 1 - Unit 6 thleng awmin unit tinah hian hla pathum zel dah a ni a. Unit 3na ah hian ‘Kristian Pathian fakna hla’ hlang dah a ni. Hla sawmpariat zingah hla pathum chu Pathian fakna hla an ni. Chungte chu :

Ral a lian e khawvelah – L.Siamliana

He lei hi chatuan ram a tling lo – Saihnuna

Lal pian hun pangpar a vul leh ta – Patea te phuah te an ni.



L.Siamliana hi kum 1894 khan Nalzawlah a pianga. A laiah hming chu Lalsiamliana a
ni. Ama sawi danin kum 1921, October thlaah Pathian pawlna dawngin. Chumi \um chuan ‘a rilruah hla thuin Pathianin a rawn pawl \an a, chu chu hla a phuah \anna a ni ta’. Kum 1962, May 16 khan a Lalpa hnenah a chawl ta a ni.



He hla hian a tarlan ber chu, ‘He khawvelah hian nitinin setana sual thiltihtheihna chu a lian zel a. Mihring chakna leh theihna chauh chuan do hneh a harzia hriain, Pathian thlarau thianghlim nen lo chuan do hneh har a ti >m >m a. Isua zirtirte thlarauin a awmpuia a tih chak ang khan ti chak ve turin a dil a, tichuan hlim leh lawm takin Pathian chu an fak theih dawn thu a sawi a. Tin, Isua tuarna te kha sual vangin lo theihnghilh leh \hin mah se, Pathian chu ngaidam turin a dil a, he leia Pathian ram tung ding Pathian chuan hma hruai se la, chuti lo zawng ringtute chu an zam chhe leh mai \hin si’ tih te he hlaah hian a tarlang a ni.

Saihnuna hi kum 1896 khan a pianga, kum 1921, july 5-ah kristianah a inpe a, kum 1924-ah baptisma a chang. Kum 1926 a\angin hla a phuah \an a, hla za (100) vel a phuah. N.E Parry Sap-in lal turin a ruat a, hla phuah thiam, lal ni bawk a ni. Kum 22 ro a rel hnuin 1949, june 17 khan he lei chatuan ram tling lo hi chhuah san a ni.



He hla ‘He lei hi chatuan ram a tling lo’ tih hian a tarlan ber chu, ‘He lei hi chatuan daih tur siam ni lo, chatuan ram tling lo tur a ni a. Lungngaihna hmun niin, hlimna leh lungngaihna te chuan mual min liam san fo \hin a. Chutiang a nih avang chuan chhandam fa kal hmasa tawh te chuan vanram, angelte lenna a\ang chuan he lei hi rawn thlirin, ral tawh mai se an ti >m >m a ni. Tin, Angelte lenna hmun chu pangpar chi tin reng uai loa an vulna hmun niin, Lalnunnema chu chumi hmun hruai thleng tur chuan auin, a \ahna te chu hnem turin a duh bawk a. Zion thlen hun chuan kal hmasate nena intawkkhawm lehin, in\hen a awm tawh lo ang a. Hlim leh lawm takin chu hmunah chuan an awm tawh dawn a ni’.

Lal pian hun pangpar a vul leh ta tih hla phuahtu Patea hi a l^iah hming chu Zaliana a ni a. Kum 1894-ah Tualteah piangin, kum 1950, March,23 ah Samthangah a thi. A naupan laia a pa’n a thih san avangin, an rethei hle a. Kum 10 a nihin a nu’n Khawbung lal Lalbika hnenah a tluk luh pui a ni. Harsatna leh retheihnain a hrual len a nih avangin a hla hmasa ber, ‘Ka ropuina leh ka himna hmun’ tihah pawh hian a hring nun darthlalang chu a lang chiang hle awm e.



Patea hian Pathian hla 50 vel a phuah a, Pathian hla chauh a phuah a ni. Mizo lengkhawm zai phuah hmasa tu bera ngaih a ni.

Tuna a hla phuah kan zirah pawh hian ‘Krismas boruakin Mizo kristian te a khawih zia leh lunglenna vawrtawp a ti lang chiang hle awm e’.

Patea hi khawchhak pa a ni a, khawchhak lamah khian thing par \hin pakhat ‘Tlaizawng’ a tam hle a. Krismas dawn hnaihah a par \hin a. Chung tlaizawng par chu a hmuh chuan thiam takin ‘Lal pian hun pangpar’ tiin a vuah ta ni.

Tlaizawng a rawn par chuan krismas, kristian te tan a hun roupui ber pawh a rawn thlen leh hnaih tawh zia a lang a. Kan lunglenna te a rawn kai tho leh a, Lal Isua pianna hmun Bethlehem lamah kan rilru leh ngaihtuahna te chu a thlawk thla ta veng veng mai \hin niin a sawi a.

Tin, mihring te hi eden huan a\anga sualna a vang, bawhchhiatna a vanga hnawh chhuah, chhandam ngai kan ni a. Min chhandam turin kan tan Lal Isua chu khenbeh a ni a. Chhandam kan nih leh dan te tehkhinnaa hmangin thiam takin he hlaah hian a tarlang a. Isua Krista tuarna thing kraws chu kristian te tan chuan a aia mawi a awm loh dan te, kan pi leh pu te, Krista chanchin hre hman lo a thi tate aia kan vanneihzia te, thiam taka tehkhinna hmangin he hlaah hian a phuahtu hian a tarlang bawk a ni.

MIL 3rd Semester zirlaiah chuan ‘Fakna Hlate’ tih zir a ni a. He tah hian hla paruk zir a ni. Unit I leh II ah te dah an ni. Unit-I ah chuan hengte hi an dah khawm a :

(1) Thlalera vak ka lo nih hi - Zosapthara



(2) Ka chenna ram thlaler a ni - Lalruali



(3) Nitin ka hnenah awm reng ang che Lalpa – C.Z Huala



Heng hla pathum te hi Kristian hlabua seng luh vek an ni a. Number 314, 294,456 ah te an awm a. Hlaah hian he khawvel hi thlaler ang a sawi \hin a ni a. Chu chuan a entir chu hmun hrehawm, lungngaihna leh manganna te’n a tuam vel hmun anga tehkhin \hin a ni.

Pakhatna leh pahnihnaah hian a phuahtu te’n he lei hrehawm an tih dan a lang thei nghal a. Zosapthara hian he khawvelah hian Pathian hruaina tel lo chuan kal dik har a tih zia, kalna lam tur hre lo in ding lam leh veilamah te kan peng fo \hin a ni tih sawiin. Tlansa te lenna ram chu han ngaihtuahin, chung chuan a lung a lenin, tlantu faka chawimawi ve a chak tawh zia thu he hlaah hian a tarlang a ni.

He hla hi Zosapthara’n rawngbawlna tur bial thar zawnga ram zau tak a fan \umin chhimtuipui bial Kaisih leh Tongkolong bula velah kawng a bo ta a, a kalpuite lah kawng dangah an kal hmasa tawh si a. Tichuan thlamah, thosi leh vaihmite zingah a riak a, ei tur pawh nei loin maite chauh chu chawa ringin a awm a, chung hun hrehawm leh harsa tak a tawh laia a phuah chu a ni nghe nghe.

Ka chenna ram thlaler a ni Lalpa tih hla phuahtu Lalruali hi kum 1924 February thlaah Sihfa-ah a piang a. Sihfa lal fapa nen an pian rual avangin an lalnu chuan a hmingah ‘Sihfa Lalruali’ tiin a phuah sak nghe nghe a, Lalruali Sihfa tih pawh kha a inhmeh hle \hin.

Kum 1936, January thla a\angin ‘ruhnget’ natnain a bawm \an a. A dam hun chhung zawng chu a tan chuan thlaler hmuna thi thei si loa, tui hal dangchara nun ang a ni ta. Chuvangin a hlaah pawh he khawvel a chenna hmun chu, “Ka chenna ram thlaler a ni” tiin a sawi hial a nih hi.

He hlaah hian a phuahtu hian, ‘Khawvel chu thlaler hmun hrehawm, thlemna leh lungngaihna te’n a tuam velna hmun niin, chung chuan Chhandamtu hmel chu a hliah fo \hin a, engtik lai pawha Lalpa hnena awm reng chu a duh em em a ni. Chumi avang chuan a \awng\aina te ngaithlaa, a dilna te malsawm sak turin Pathian chu a au lawm lawm tih kan hmu a ni’. Lalruali hian hla 59 lai a phuah nghe nghe a ni.

Nitin ka hnenah awm renga che Lalpa titu C.Z.Huala hi kum 1902 khan apiang a. Hla pasarih a phuah a, chungte chu Biatea a chen lai 1921-1930 inkara a phuah vek niin, hemi hun chhung hian Biate-ah Primary sikulah zirtitrtu hna a thawk a.

Mizo lengkhawm hla/zai phuah hmasatu a ni a, hla phuah tam lem lo mah se a hlaphuah te hi a nungin, Mizo hla thu khun, un leh har te hla phuah nan a hmang ngai meuh lo. Hla pasarih phuahin hla pakhat a letling a, heng a hla te hi ‘Vanram ngaih hla’ vek an ni.

Nitin ka hnena awm reng ang che Lalpa tih pawh hi a hla laimu ber chu ‘Thih hnu piah lam, he leia lungngai taka \hen tak te nena intawhkhawm leh a, Lal hmel hliam hnu kha chatuana faka, zaia awih mup mup’ a duh thu a tarlanna a ni.

Unit-II ah hian
 ‘Hun hei leh chen min hruaitu’, Lalsangzuali Sailo phuah,
 ‘Siamtu Pathian tan’, P.S Chawngthu phuah leh
 ‘Siamtu remruat’, C.Lalkhawliana phuah te dah a ni a.

Lalsangzuali Sailo hi  may ni 15, 1949-ah Thingsai-ah a piangin, kum 2006, October ni 13 khan “Hun hei leh chen min hruaitu” a tih hnenah a chawl ta a ni. Ani hi hla phuah thiam leh ziathiam ni kawp, mi tlemte zing a mi a ni. Thu leh hla a thiam avang leh a thawh hlawk avangin ‘Padma Shree’ award hial a dawng a ni.



A hun hnuhnung lamah a thluaka bawk awmin, a mit khaw hmuh te a tifiah lo chho a, natna khuma a awm laiin he hla hi a phuah ta a ni. ‘Pathian hnena a inpumpekna hla, a testimony ropui tak a ni’. A natnain a mit tifiah tawh lo mah se a thlarau mit a\anga a fiah thu leh a chungah engpawh thleng se, vuina a neih loh thu he hlaah hian a sawi a.

Pathian tello chuan mitkhap kar lek pawh a nun zawh loh thu te, Pathian chu amah hruaitu tura a duh ber leh chatuan thleng pawha a belh tur a nih thu leh duhthu he hlaah hian a tarlang a ni.




P.S.Chawngthu hi kum 1922-ah piangin kum 2005 khan a boral a. Thu leh hla lama a thawh hlawk avangin ‘Padma Shree’ award hial a dawng a ni. Tuna zirlaibu a mi, Siamtu Pathian tan tih hi a hla phuah zinga a lar pawl a ni.

He hla hi ‘Mihring te leh thil siam dang inkar te khaikhinna leh hringmi te ropui bik zia a phuahna a ni a. Chutih laiin thilsiam dang nungchate chu Siamtu’n a siam danah lungawiin an vui ngai lo a. An theih leh phak ang tawk \heuh in Siamtu an fak mai \hin a. Mihring te erawh min Siamtu tilunghnur fo \hin tu, Siamtu thinlai tina fo \hin tu kan ni a. Chutih rualin thil siam dang te chunga lenga, nuam tin reng chen \hin tu kan ni leh si te hi engnge a chhan ni ang tiin he hlaah hian a tarlang ani’.




C.Lalkhawliana hi july ni 24,1937 khan Reiek-ah a piang a. Tunah Chanmari vengah an cheng mek. A hla phuah ‘Siamtu remruat’ hi 3rd Sem. MIL-ah zir mek a ni. Lalkhawliana hian hla sak chi leh chham chi eng emaw zah a phuah a. A hla te hi  Pathian hla, lengzem hla, lenglawng hla leh hnam hla te in a \hen theih awm e.

Siamtu remruat tih hla pawh hi ‘mihringte chunga Siamtu remruat leh rorel dan tarlanna hla a ni. Siamtu’n he khawvel a siam tirh a ta engkim fel takin a rel a, chung chu hre lo in, mihring te hi Siamtu remruat danah kan lo vui ve fo a. Hring nunah hian chhiat ni leh \hat ni te a inher chhuak \hin a. Tumah hi kan hlim reng thei loa, kan \hen leh rual duhawm tak tak te nen hian thihna in min \hen fo a. Engkim mai kan tawn leh kan chunga thleng te hi Siamtu remruat vek a nih dan leh A remruatna chu pawm thiam turin keimahni lo insiam rem zawk ila, tichuan kan hma lam huna thil lo thleng tur te pawh a hmachhawn dan kan thiam zawk dawn a ni tih a tarlang a ni’.

  Kan thupui ‘Mizo Christian Literature’-ah hian sawi tur tam tak awm mah se tunah chuan B.A zirlaia Pathian hla, Fakna hla kan zir te chauh kan tarlang a. Kristian thawnthu leh kristian lemchan te chu kan hrut tel lo a ni. Zirlai bu chhunga awm mai piah lamah pawh kristian te thu leh hla hi tam tak sawi tur a awm a ni tih hria ila. Ramri khama, chumi chin chu tiha kan chhui loh chuan sawisen loh kan nei si a. Mizo te hi kristian kan nih avangin kan thu leh hlaah te, tlang taka Pathian a lan loh paw’n han kawi luh theih mai turin kan thu leh hla neih ho ah te hian kristian nun dan leh rin dan ang chi te’n hnu hma a nei deuh vek a ni ti ila kan sawi sual awm lo e.



Works Cited :


College Text Book (Mizo) Editorial Board, Mizoram University, Gilzom Offset A/54, Electric Veng, Aizawl, 2006

Khiangte, Laltluangliana, Dr., Mizo Hla Leh Chhamhlate, L.T.L Publication, B-34, Fakrun Mission veng, Aizawl, 2009

Lalthangliana, B., Mizo Literature (Mizo Thu Leh Hla), RTM Press, Chhinga Veng, Aizawl, 2004 (Revised and enlarged)

Thanmawia, R.L., Ngirtling Bu Thar, Gilzom Offset A/54, Electric Veng, Aizawl, 2016

Comments

Popular posts from this blog

KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA

LALṬANPUIA TOCHHAWNG CHANCHIN TLANGPUI - Rohmingthanga Ralte

RÛN MAWI LEH A PHUAHTU VALZOTE CHANCHIN TLANGPUI SAWI ZAUNA - Rohmingthanga Ralte