KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA

Image
KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA Kawltu chu tuthlawh tihna a ni a. Kawltuchawi chu tuthlawh kenga hlo thlo thin te tihna a ni ber ang chu.  1. A hla changkhatnaah chuan an thenrual, lawmte nena hlo an thlawh dan a tarlang a.  An lo, an buh hmun chu ramngaw tha tak ang maiin buh chuan a ti hring mawi em em mai a. Chu hmunah chuan lawmte nen hlim takin hlo an thlo thin a. Rihmim thing rah sava vahui ten hlim taka an tlan ang maiin a inchan a. An hlo thlo tang ri te chu thiam takin an rum nghiai e tiin, an hmabak, an thlawh bak chu thlo zel turin tan an khawh zel a. A changin a sir lamah an han tawlha, hlo thlawh dana an chet vel dan te chu tarlang zelin. Nausen nu leh paten an lawm loh chung pawha hlim taka an nui hak hak mai te inchan zelin, hlo thlawh pah chuan a then an lo zai a. Hlim taka lawmte nena hlo an thlawh thin dan chu changkhatnaah hian min hrilh a ni.  2. A hla chang hnihnaah chuan lawmte nena an hlim thin dan. Tu dang an ngaih lohzia min tarlansak leh thung a.  Khua

Lallianmawia Pachuah Thlan Boraiah (Lallianmawia Pachuau hla thenkhat thlirna) - Rohmingthanga Ralte


 
 Lallianmawia Pachua Thlan Boraiah
 (Lallianmawia Pachuau hla thenkhat thlirna) 
- Rohmingthanga Ralte
 
(He article tlawm tak hi a chhiar peih tan leh Lallianmawia lo ngaisang leh duh ve em em thin te tan. A ni leh thla ka hre ta lo, MZP Chanchinbu-ah chhuah a lo ni ve tawh. A hla thenkhat hi ama phuah anga ka ziah hi, ka hresual mai thei, a hla bu rawn tur ka hmuh loh avangin, ka hriat sual a awm chuan a hla neitu leh chhiartute chungah ngaihdam ka dil e.)
21.11.2010

AD 2010 tawp lam, khuangchawi thla ral lam tahrik ni 24 (chawlhni) chhun chuan MZP Gen.Hqrs. a kan hruaitute remruatna angin MZP pisa pui kawt atang chuan Zawlnuam lama Platinum jubilee hmang turin kan inkhalh chhuaka, MZP platinum jubilee leh assembly hmanna tura advance party tura ruat kan nih avangin, kan kal hmasa a ni.

Vanram ka la hmuh loh ang bawkin Zawlnuam pawh chu ka la hmuh ngailoh khua a nih avangin, eng ang khua nge a niha, eng angina nge a khawthleng a awm a, Aizawl atanga engtia hla nge a nih pawh chu ka ngaihtuah thiam lem lo. Zin hi nuam ka tih vang hrim hrimin Zawlnuam pawh chu kan zu thlen thlak meuh chuan ka rin aiin a lo hnai a. A hming pawh Zawlnuam khua chuan alo pu zo na meuh mai. Zawl hlir mai tih theih a ni a, an khua chu Dil in a hual vel ani ber mai. Vairam khua te pawh a ang khawpin ka hria.

Advance party kan hlim thlak zia leh kan nuih thlak nasat dante chu sawi tam lo mai ila, kan Motor ken fit vak lo mahse a chuang a te kan fit thung si zia te, Dampui chho, chhoh ulh zia te, Mamit luh dawna ramngaw that si zia te chuan kan zinkawng chu a ti tawi mah mah emaw ni chu aw tih tur a ni a.

Tin, kan khawmpui tiak, Zawlnuam atang kan raw ho chhoh lam a, Mamit khaw hnuaia, Vai driver zu rui pakhatin, a TMB khalh kawng cross a, a lo dah avang leh kan Motor chuanna min dan tlat avang a kan han piai liam liam te khan Zurui chunga motor khalh a fuh loh zia leh kawng dala motor dah a chi loh zia chu a hriat phah ve khawp ang. A hnuhnung bera rawn haw chho nih nak alaia, Aizawl luh dawn tep, Rangvamual rawn pelh chhoh chiah a kan diesel an zo ta tlat te kha chu han lawm em em na chi ani mawlh tawh lo tih te hi kan thupuia kan luh hmain kan han thai lang ve mai mai a ni e.



Awle, tunah chuan kan thupui lamah ilo lut tawh ila. Zawlnuam khua hian min hip riau na a neia, chu min hip na chuan thirhipthei in thir a hip ang hian min hip niin ka hria. Zawlnuamin min hip na chhan em em chu, Zawlnuam piah mai (a inzawm ) a Borai khua/veng a awm avang a ni. Chu khuaah chuan, ka naupan laia Mizo zaithiam ka hriat hmasak ber pawl leh a hla zawng zawng pawh ka sak chhuah ve theih vek, tun thlenga Mizo mipa a zaithiam ka la tih ber Lallianmawia Pachuau khua anih avang leh thlan khawhar tak a nghah na khua a nih vangin a ni.
Lallianmawia Pachuau hi Kum 1963, Khuangchawi thla, tahrik ni 2 khan Borai-ah hian a lo pianga, a naupan laia zai leh rimawi ngaina mi a nihna chuan a lo puitlin hnu khan a nihna chu a rawn phawrhchhuak ta a ni. A pian thla hi pi leh pute hun atanga, nula tlangval ten hun nuam leh lunglen thlak huna an sawi thin a ni a. Hei vang pawh hi a nia nge, hla tha tak tak leh lunglen thlak tak tak a rawn phuah chhuah theih na chhan. A pian thla leh mi lungleng mi a nihna hi a in hmeh hle awm e.

A naupan lai atangin an khua Borai-ah chuan thiltih khawmnaah a zai fo thin a. Kum 8 mi lek a nih lai atang tawhin mite hmuh leh hriat a hlawh tawh hle kha thil mak a ni hauh lo. Pawla kawtchhuah-ah han khan kal ta se, thu leh hla avangin Pawla khan a sai ngam loh tur a ni chianga, a puitlin hnu a, a nihna tur tam tak kha kum 8 mi a nih lai khan engemaw chen chu a hnenah khan pek a lo ni tawh si. Ramthar high school, Zawlnuam atanga Matric a pass hnua, Aizawla college (PUC) a rawn kal khan, Aizawlah pawh mi hriat a hlawh tawh hle. Tunlai tawng takin celeb a ni der tawh a ni. PUC-a college a kal lai khan an tia lawm, class a off a, a zai tawh chuan class nei mek zirlai tam tak kha rawn chhuakin a zai chu an ngaithla thup thin an ti.
 
He pa hi zaithiam mai ni lovin hla phuahthiam chungchuang a ni a. A zaithiamna hian mi tamtak thinlungah hla phuah thiam a nihna chu a hliah tir fo thin a. Mizo mipui pawn kan hriat lar dan ber chu hla phuah thiam a nihna aiin zaithiam a nihna hi a ni. Chik zawk leh uluk zawk a, a zai ngaithla thinte chuan a hla phuahthiam zia hi an hre chiang viau in ka ring.
Mizo lengzem hla intan chhoh dan leh than chhoh dan kan chhui chhoh chuan Lallianmawia Pachuau hi sawi hmaih theih a ni lo. Kum 1970 hnu lama lengzem hla tha tak tak a, mizote min chawmtu zinga pakhat kha Amah hi a ni a. Hla hi a phuah hma viau a rinawm, he khawvelah hian kum 24 chhung chauh hun a hmanga, chuti chung chuan vawin thlenga thangthar tam takin kan la hriat leh kan la sak thin fo hla chu Lallianmawia hlate hi a ni.

Lallianmawia Pachuau thlan, Borai ami kha remchan lohna avangin ka tlawh/hmu thei lova, mahse amah Lallianmawia ngeiin a damlaia, ama thlanlung a lo phunte atang hian, a thlanlunga thu inziak te chu kan chhiar thung mai a niang chu.
 
Lengzem hla phuahtu a nih avangin,a hlate hi han zir chian a, chik taka kan en chuan, a thupui (Theme) ken chu nula leh tlangval inkara inhmangaihna thu hi a ni tih a hriat theih a. Hmangaihna hi a hmu fiah a, tawng pawh a tawng sang viau a ni. Mihringte leh mihringte inkara thu pawi sawi lo awm thei chhun chu Hmangaihna chiah hi a nih a rinawm. Hmangaihna hian mi pawi a sawi ngai loh zia leh midangte hmangaih hi thil mawi lo a nih loh zia chu a hre chianga, ti hian an chham chhuak ta a;

A mawilo bik lem lo,
Ka hmangaih mai ang che.
Tha chungchuang tleitiri,
Aw, ka ngaina che.

Pathian thil siam zinga ropui ber leh mawi ber hmeichhiate mawina te hi a van sawifiah thiam bik tak em. Keini ang rualin a van chhelo e, a khal tha khawp mai kan tih liam mai mai ang te hi, A ni kha chuan ti hian an sawi chhuak leh zaih mai a;

Ka ring thei lo kei zawng,
Khuavang lasi zawng zawng,
Vanchung nula zawng zawng
Nang khum zo tur hi,
An awm thei lo’ng e,
An piang tawh lo’ng e,
I zeizia reng reng hian, lengtin a lem ber mai.

Khuavang lasi leh vanchung nula zawng zawngte pawhin a an tluk loh tur tleitiri han hmelthat dan tur chu a van ropui dawn ve le. LMA hian kan Mizo thawnthute kha a hria in, a sawi liam mai mai lo tih a hriat a. Mizo te tawnthu-ah hian Mihring nilo, Hmeichhe hmeltha em em kan neihte chu Lasi leh Vanchung nula te hi an ni. Lengzem hla phuah thiam tam tak te hian Nula te hmelthat zia tehkhin/sawi lan nan Lasi hi an hmang nasa a, Vanchung Nula han hmang hi chu ka la hre lem lo. Mahse LMA chuan rem chang leh nalh takin Nula hmeltha tehkhin nana Vanchung Nula an hmang zaih maite hian lengzem hla phuahthiam anih chungchuan zia a sawifiah chiang hle awm e.
 
Pathian hla phuahtute hla ziaranga langsar em em mai pakhat chu “Escapism” (bikbo duhna, inthiarfihlim duhna) hi a ni. Hetiang hla ziarang hi Lallianmawia hla-ah pawh hian a lang chiang viau a. A tleitir duh em emi, hmangaih phawt a tum pawh kha, an dinhmun a inchen loh avangin bikboa, kal bo san a duh ve leh lawi tho si a.

Hmangaih si atan zawng,
Ka hai lo, i rem lo.
I chunnu leh zua tal,
Han chang thei ila.
Ka thuam mawi zual ang che,
Ka chhuang ber zel ang che.
Chutih a hnehin keizawng, kar a hla e mai.

Hmangaihna lipui-a, a zuan luh tangin, vaukam lam inham chhuah leh chu a tum tawh lo niin alang. Hmangaihna lipuia tui chu a in mai pawh ni lovin, a hak pawh a hak nual ta ve ang. A hmangaihna chuan zawldawhna leh inngaihtlawmna a keng a. A tlawm em avang chuan he khawvelah hian tupawh chu phu lo ang vek thaw thang in a en a. Mahni insitna nena hmangaihna lipuia tlak chu, nun khawhchhuah avan har dawn em;

A zual chuang em, ka suihlunglen;
Ngaihlai i zual, tawn loh ni rei hian.
A pawi ber chu, i tan ka tling lo hi,
I dawn in engtin ngai che maw,
Hmangaih biahthu i tawnah ka hlan hi.
Tawn leh ni chuan ka zawt che ang nga,
Engtin nge i chhan dawn le, Hmangaihna.

Khawvel hi a chak leh thei zawkte dinchhuahna a nih thin angin, hmangaihna kawngah pawh hian a dawi zawk leh chak lo zawk tan chuan hmangaihna hi tah leh ha thialna thlen tirtu a ni fo thin. Mahse hmangaihna ziarang langsar tak chu tlawmna a nih fo avangin, hmangaihte avangin hmangaihtu chuan a tuar zawk a ngai fo a.Hmngaihna hi hmangaihtu lawmman a ni loh chang atam in, Hmangaihte an lawmnan hmangaihtu chu a tah a ngai fo thin.

Nang vanga lunglen ka tuar hi,
I tan lawmna maw lo ni le.
Hlimna ni reng reng ka tan hian,
Kawl a eng si lo, tui ang nem leh rawh.

Nula leh tlangval inhmangaih tak te kara dawtin thil a tih pawi theihzia tak hi chu aw ! Lianchhiari leh Chawngfianga kha induh em em mahse, dawt thu avangin hmangaihna parmawi ber an tlan dun thei si lo. Mi an in hmangaih nasata, an induh zawh poh leh hmelma an ngah thin. Tin huat thu leh thikthu pawh atam bik fo thin. Lallianmawia atan pawh dawt thu hi a van huat thlala awm tak em. Chu dawt thu chuan a hmangaih ber chu a hnen atangin a lak sak ta si;

Tuan tul vangin Zawlkhawpui-ah,
Chhingkhual ka han chang.
Kamdin ve nan,chhingkhual chan chhung tawite an,
Dawt leng an sel.
Awi maw sam ang kan inthen nan hian.

Hmangaihna avang hian tlawm zawk leh hniam zawka inngaih chang awm thin mahse, mihring nih chuan chapo na rilru a lo chhuah hun a awm ve thin a. Chumi hunah chuan tunge a nih a, enge a nih bik, min hmusit thei bik a ni em tihte chu rilru-ah a lo lutin, a lo lang fo thin. A ngaihzawngnu leh a Nu, a mah duh loa, sit em em tu, fahrah lu bawk mai mai ti tute ngei chu, Sai ngal deng tliak rawp thei tur khawpa thu na in an vawm zui ve ta nih kha;

A ngur nun val chu nemten va pawm rawh,
Nang leh i chunnu duhaisam chu.
Keini zawng rairah kan riang lua a ni,
Lianchhung maw lo zuk ni che u a.

Ni e, Lma kha sirah hnawlin a awm a, fahrah tih vanga hnawl han nih phei kha chu a van na dawn tak em. Fahrah daikil kara a mi, tu khawkha hriat lem loh pawn hetiang ang inhmuhsitna hi chu mihring ve tho an nih avangin an pai zam mai mai bik lo ang. Amah hnawltute kha enganga chhungkaw lian leh hausa pawh nise a chung en in, a zah duh ta bik lem lova, Lianchhung maw lo zuk ni che u a, tiin an tih el ve ta sak a nih kha.

He lai thu bik hi, hla thu nilo in, tawng tluang pangngai chu ni se, tawng dik lo a ni a. Mahse hla-ah zawng, poetic license avangin a dik thei tlat si. ‘ZUK’ tih thute hian a tih el a. He hla “Dawt leng an sel” tih hi, inphuah elna hla (satire) tha tak a nih phah a ni.
Khawvel hriat khawpa hla phuahthiam tam zawkte angin, Lallianmawia hian Siamtu kutchhuak mawina leh hlutna te hi a hmu thiamin, khuarel (nature) thilte hi a dah sang hle;

Zanlai thlifim aw, ka di te khan,
Palai iangin a lo tir che maw.
Kipten min hlan la, biahthu di zawng,
Duhten ka lo ngaithla e.

Zanlai thlifim thaw liam mai mai thin ang te hi, A ni kha chuan a ngaihzawng palai angin a hria a. Thlifimin a rawn chhem seng seng te khan eng emaw thu rawn hrilh tur neiin a ring a, a ngaihzawngin hmangaih biahthu a rawn ken tir a nih chuan, lawm tak leh duhtaka lo ngaithla turin a lo inpeih thei a ni.

Tungchho a kal thin a nih ve tho avangin, mahni a awm aiin thenrual tha te nena inpawlho leh inkawm khawm nuam ti ve mi a ni. Tin, kan damchhung hi a rei lo ang bawkin kan hlimlaini te pawh hian hun rei a daih ngai lo tih a hre chiang a. Chhun leh zan a awm angina, kan nunah pawh hian hlimni leh tah ni hi a awm thin a. Kan lungngaih ni alo thlen chuan kan hlim ni pawh alo thleng ve leh mai thin. LMA khan hlimlaini ral mai turte chu a ui in, ding rih tur in a au vawng vawng thin a ni.

Chung khuanu malsawmna a zarah,
Damten kan tawng leh ta hlimni.
Leng zawngte hian kan au a che,
Ding rih turin, aw hlimlai ni.

Mizo essayist hmasa ber Kaphleia ang khan, a thi mai dawn a ni tih chu in hre lawk mah suh sela, he khawvelah hian rei tak chu a dam a in ring bik lo a niang. An chunga khuanu rorel dan te kha pawm thiam turin,a thiante pawh a fuih ve viau thin ngei ang. Khuanu rorelna chu an chan tawkah ngaiin, phun nawi lova pawm thiam pawh a tum hle a ni. He damchhung reilote hi a hrehawm zawngte, a lungngaih thlak zawngtea hmang lovin, damlai pialral chan tir kha a duhaisam pawh niin a lang;

Kan chan tawkah khuanu lengin a rel ve chu,
I vui lo’ng aw, Chan tawkah lungawi thiam ila.
Ral leh mai tur hringnun kan chan,
Damlai pialral i chantir ang.

A damchhung rei lote, Kum 24 chhung chauh kha, damlai pialralah a chantir hman tak a nge maw ? Thangthar, zaithiam lar nih chak tam tak ang chu nise, damlai pialral chu a chen a lawm, a tih theih ngei ang. Mahse hmangaihna kawnga mi vanduai, hnawl a awm thin khan, a dam hun chhung kha a ruka tah nan a hman thin ka ring tlat. Khawvel huap pawn mi bik kan tih hi eng hnam pawh hian an nei tam ngai lo tlat.

LMA kha nula leh tlangval inhmangaihna kawng mai ni lo, thenrualte hmangaihna kawngah pawh khan a luang liam hle mai. Hmangaihna kan tih nen hian an inhlat loa, an inzawm tlat a, LMA kan sawi chuan Hmangaihna kan tih hi kan sawi lang tel ve a, Hmangaihna kan sawi chuan LMA hi kan sawi tel ve a ni ti ila kan uar lutuk lem lo ang chu. A duhthusam pawh hmangaihnaa insuihkhawma, tuarte tuarpuia, lawmte lawmpui kha ni si.

A tawp berna tan chuan hei hi, vawng reng ang u,
Lenrualte u, Hmangaihnaa insuihkhawmin.
Tuarte tuar pui, lawmte lawmpuiin,
Lungngaihna ni leh hlimni zawngten.

LMA hlate hi William wordsworth-an ‘Spontenous overflow powerful feeling’ a lo tih ang vek kha niin ka hre ve tlat a. Ni turah pawh ka dah tlat bawk, a chhan chu hmangaihna kawng, nulat tlangval inngaihzawnna kawnga mi vanduai a nihna khan, thu leh hla tha tak tak a pe a. A thil tawn leh hriat te khan, a tih nat thin em avangin thu leh hla hmangin a in bun ruak hawk hawk a ni ti ila dawt sawi kan nih bik ka ring lo. Uluk takin ama zai ngei han ngai thla la, a hlate hi rilru chhung ber atanga rawn luangchhuak, rawn hnamchhuak a nih zia chu i hriat ve ka ring.

Sawi tur la tam hle mahse kan duh tawk rih tawh mai ang e. Sawi tawh angina MZP platinum jubilee leh Assembly Zawlnuama kan hman tum khan, LMA’n thawlehni hun nghaka thlan khawhar tak a nghahna hmun Borai khua a, a thlan kha ka hmu ta loa. A thlanlunga thu inziakte ka chhiar ta lo kha, Aizawla kan haw hnu hian ka ui in, hmuh ka lo va tum hram lo kha pawi ka tih em avangin, aman a damlaia a, a damlai lung (a hlaphuahte) a lo phun atangin, ka thiam ang tawk tawkin leh ka theih ang tawkin, a lungphuna thu inziakte chu ti hian kan chhiarchhuak ve ta a ni.

Comments

Post a Comment

Popular posts from this blog

Ka Hmangaih LM - Lallianmawia pachuau

KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA

Thereng chi hrang hrang hming - Ka Tungchaw