BAWRHSAP HNUAIA MIZO LALTE KHA - C. Lalnunchanga

BAWRHSAP HNUAIA MIZO LALTE KHA

 C. Lalnunchanga

Kum 1901-ah Edward VII-na chu Kumpinu lallukhum an khumtir a. A chawimawina leh lawm nân Bawrhsap J. Shakespear-an Mizo lal 70 Aizawlah a ko khâwm a. Lalruma pawh Shakespear-an lalho a koh khâwmnaah chuan a tel ve a. Khatih lai khân Mizo pa tam tak chuan mawng langa puan ven an ching a, an inchei dân (style) pakhat kha a ni ve mai a, tu mahin mak tiin an thlir he hu ngai lo. Lalruma chu mawng lang reng hian a kal a, Baza tlâng bulah Gurkha sipai nupui nen an intâwk a. Lalruma mawng a hmuh chuan, “Lushai ui sa ei, thui..,” tiin leiah chil a chhak a. Lalruma thin butut a chhuak a, a bêng let tawp mai a. Vainu chu ring zetin a tap a. A pasal chuan chhan a tum a; mahse, Lalruma hmêl a hmuh chuan a chhan ngam ta awzawng lo va, Shakespear-a hnênah a hêk a. Mahse, Bawrhsap chuan, “Lal a ni a, engati nge chil a chhak. A duh leh saruak pawhin a kal ang a, nanga nupui chil chhak phâk a ni hlei nem,” a lo ti a.

Manga thlah, Sailianpuia fapa Lalluaia, Reiek lal kha pa hmêl tha leh fing deuh mai, mi diriam leh chêksawlh thiam zet a ni a. Sapin Mizoram an awp tawh hnu kha chuan Mizo lalten thuneihna pumhlûm an chelh tawh si lo va, thu leh hla inrâl sâi kha an intihtitiîkna ber a ni a. Bukpui lal Khawkunga te, Kelsih lal te kha tawngkam thiam an ni a; Reiêk lalte nên hian chhûngkhat inhnai leh mi hnehsawh thiam tak an ni hlawm a. Lal dangte nên Aizawla Bawrhsap hmu tura an han kal ho chângte hian, Lalluaia chu a han ‘Hei hah’ dat dat a, a heih hah kârah, “A lal hi chu ka va han lal nghet nghet em,” a ti kawng tluan peih e an ti. A kalpuite tân kha chuan a runthlâk duh ngawt ang.

Lalluaia chu Bawrhsap Mc Call-a khân a duhsak riau pek a, ngunhnam leh 303 rifle, mu 5 thun chi kha a pe a. Inhrosa reng reng kha a ni a, lal dangte hmuh turin Bawrhsap in tualah a silai chu a han keng vêl a, “Ka silai hi a kah a na lutuk a, hman ngaihna chai ka hre lo. Chhim lam hawia ka kah dâwn chuan Lianlula thlahho, vazar rual hotu, hnahthel babu Lalsailova, Kelsih lal tê reuh saw ka kâp palh ang tih a hlauhawm si. Hmâr lam hawiin han vilik ila, Chenkual lal Khawkunga reuh saw ka kâp ang tih ka hlau bawk si. Tih ngaihna tak ka hre lo a nih hi, ka dah tha leh mai ang e,” a ti a. Lalsailova kha lal a nih bâkah PWD hnuaiah hotu te nau Mohurer a ni a; chuvânga ‘hnahthel babu’ ti a ni.
A inhrosa thâwm Khawkungan a lo hriat chuan, “Reiek lal, lal zawng zawng hnuaichhiah tum, a inham puar nasain a â khawp a, Chhurate hun laia mi kha ni âwm a ni,” tiin hlain a chhâng ta a.

‘Ngûr tin chhin tum Reiek lal inham puar e,
 Chhura rual rilru a tuallênpui.’

A hla thu a han hriatin Lalluaia chuan, “Ka khuaah he hla hi tu mahin sa suh se,” tiin tlangau a autir e an ti.

Ziak leh chhiar thiam hmasa Khamliana, Lungleng lal khân thingpui huan a siam a. Tachhip lal Kamliana kha induh ve ngel ngawl tak a ni bawk a. “Khuate u, kei hi ka lal ber mai. Ka thlangah khuan huanpu Khamliana a awm a. Tlawng thlangah khuan Lalluaian ka lal a tih chuan lo lal ve mai mai teh se, ka sawisêl lêm lo ve,” a ti ve ngat a ni.

Khamliana fapa Dohleia kha Shillong-a High School te pawh zu zir ve, France rama headman-a kal, Sap tawng thiam, Lungdar khaw lal a ni a. Vawi khat chu Lalluaia nên thubuai, ram inchuh tlem tê an nei a. Bawrhsap a zuk kal a, an ram inchuh chu Reiek tlâng atangin an han thlir a. Dohleia chuan Sap tawngin a lo bia a, an han kawk an han kawk a; Dohleia kawh angin ramri chu an tifel ta mai si a. Lalluaia chu a thinrim ta a, “E.. e.. e...!! Ka fapa chuan BA a pass ngei ngei ang,” a ti a. Lalluaia fapa Kaia chu Mizo BA hmasa ber zinga mi a ni ta nghe nghe.

Dohleia nên an ram inchuh thua Lalluaia thinur han inhrosa leh chu a ngaihnawm hle. A upte chu, “Lungdar thut ai chuan êk thut ka duh zâwk,” a tihtir a. A upate chuan, “Lungdar thut ai chuan êk thut ka duh,” an ti tham tham a ni âwm a.

Kum 1937 July thlaah Mizo lalte chu Shillong-ah Chief Commissioner hmu turin an zin a. Lalluaia chuan puan vengin Sap lukhum a khum áwn tai reng a, a kâwngah vaibel a zep a, inti-lal takin a kal ngalh ngalh thin a. Kawng sirah a ê ta mai pek a. Kamliana chuan a zahpui a, a êk chu kawrah a paihsak a. Chutah, Governor hnênah an lêng ta a. Governor chuan, “Tu nge lal ber che u?” tiin a zâwt a. Rang zetin Lalluaia chuan, “Keimah,” a lo ti a. Kamliana chuan a lo helh khawp mai a. An haw hnuah, “Engah nge lal bera i han inchhal rik ngawt le?” tiin a chhuahchhal a. Lalluaia chuan, “Ka lal ber a ni ang chu, ka êk pawh i then kha,” a lo ti awlsam duh lek a.

Lalber nih zet chu mihring rilruah ropuina chîngkîm a ni ringawt a. Kum 1902 khân Mizo lalte chu Silchar-ah viceroy hmu turin Lushai Hills Bawrhsap J. Shakespear, Mizoten Tarmita an tih chuan a hruai a. Silchar Bawrhsap chuan Mizo lalte chu, “In zingah tu nge lal ber?” tiin a lo zâwt a. Anni chu an ngawi thap mai a. Chutah, Biate lal Kairuma chuan, “Keimah,” a ti ta loh va. Rungnawla chuan Kairuma chu an zinga lal berah Bawrhsap chuan a dah ang a, a hnuaiah dawvân an kai vek dâwn em maw a lo ti a, “Kan tlâwm ta vek a nih hi!” a ti chuai raih mai an ti.

 Sesawng lal Lalburha kha mi huaisen leh ngilnei tak a ni a. Vawi khat chu Bawrhsapin lalho a ko khâwm a, Lalburha pawh a tel ve a. Bawrhsap tuala lalho lo thu nghûk mai a han hmuh chuan a ngai thei ta lo riau mai a, “Vaiho kan kah laia lal kan tlêm nên, tunah lah lo bâwk ta fir fer che u a!” hmusit takin a ti a, lal dang chu an tîk dial dial mai a ni an ti. Vawi khat dang leh pawh Bawrhsap pisa-ah a lêng a, a tuibur hmuam chu chhuatah a pik ta piat piat mai a. Office Babute chuan, “Bawrhsap a thinur ang e,” an lo ti a. Lalburha chuan, “A ni tak e maw, chutia ani thinrim in hlauh viau chuan lo hru fai zel mai teh u,” a ti duh lek a ni.