KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA

Image
KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA Kawltu chu tuthlawh tihna a ni a. Kawltuchawi chu tuthlawh kenga hlo thlo thin te tihna a ni ber ang chu.  1. A hla changkhatnaah chuan an thenrual, lawmte nena hlo an thlawh dan a tarlang a.  An lo, an buh hmun chu ramngaw tha tak ang maiin buh chuan a ti hring mawi em em mai a. Chu hmunah chuan lawmte nen hlim takin hlo an thlo thin a. Rihmim thing rah sava vahui ten hlim taka an tlan ang maiin a inchan a. An hlo thlo tang ri te chu thiam takin an rum nghiai e tiin, an hmabak, an thlawh bak chu thlo zel turin tan an khawh zel a. A changin a sir lamah an han tawlha, hlo thlawh dana an chet vel dan te chu tarlang zelin. Nausen nu leh paten an lawm loh chung pawha hlim taka an nui hak hak mai te inchan zelin, hlo thlawh pah chuan a then an lo zai a. Hlim taka lawmte nena hlo an thlawh thin dan chu changkhatnaah hian min hrilh a ni.  2. A hla chang hnihnaah chuan lawmte nena an hlim thin dan. Tu dang an ngaih lohzia min tarlansak leh thung a.  Khua

๐—š๐—ฅ๐—”๐—ก๐—ฉ๐—œ๐—Ÿ๐—Ÿ๐—˜ ๐—›๐—˜๐—ก๐—ฅ๐—ฌ ๐—Ÿ๐—ข๐—–๐—› - ๐— ๐—”๐—ก๐——๐—œ๐—ก๐—š ๐—ฃ๐—จ๐—ง๐—”๐—ฅ๐—” - ๐—–. ๐—Ÿ๐—ฎ๐—น๐—ป๐˜‚๐—ป๐—ฐ๐—ต๐—ฎ๐—ป๐—ด๐—ฎ

GRANVILLE HENRY LOCH 

Mizoten Manding Putara an tih kha kum 1891 December thlaah Aizawl a lo chhuak a. Police Commandant, Mizorama sipai (AR) enkawl tรปra lo chhuak a ni a; engineer a ni bawk. Khatih laia Aizawla sipai leh sawrkar hmun pawimawh chu di in vek a la ni a. Kum 1892 March thlaah thlipuiin sawrkar inte chu a chhรชm thlu vek a. Loch chuan sawrkar leh sipai hmun chu tha taka sak ศ›รปlin a hria a; mahse, Bawrhsap A.W. Davies-a khรขn chutianga insenso vak chu ศ›รปlin a hre lo thung a. Loch-a chuan ama thuin Khasi lungchher Sohan Roy, Mizoten ‘Sawnrai babu’ an tih chu a chah chhuak a, sipaiho leh hlawhfa a chhawr bawk a, Aizawl hi hill station ni tรปrin a ruahman a. Sipaiho bahrik te, damdawi in te, dรขk in te, quarter guard leh Sapho chรชnna tรปr bangla te chu a chhuat leh a bangah lung remin, ศ›ha takin a sa a.

Kawng a zawng a. Tlang dung zuiin Chanmari leh Kulikawn thlengin lamlian a sial a, Kulikawn atanga Dawrpui veng thlengin lung phรชk a phah chhuak dap a. Zana khawnvรขr chhitna tรปrin ban a phun phei thluah a. Kawr ruam deuh laiah leh ko pang รขwih deuhvah chuan lung a rem zรชl a. Tin, kan nu leh pate hun lai thlenga lรขr tak ‘Lungrem sei,’ an tih fo chu Khatla kรขwn chungah a rem zui mai bawk a. Hรชng a lung hmante hi Tlawng luia mi a hรขl darh a ni a. Lung thiar atan chuan Kuliho te, Khasi leh Mizo tam tak a chhawr a. Kawngpui chei mawi nรขn kawng sirah thing chi hrang hrang, ram dang atanga chawk luh eucalyptus te, far te, silver oak te a phun a. Aizawl hi khawpui mawi taka din kha a tum a ni a, amah pawhin a chhuang hle a ni ang, “Ka Aizawl,” a ti ngat rรชng a ni.

Kawng zawn thiam tak a ni a. Aizawl, Lunglei leh Champhai kawngpui hi ama zawn chhuah a ni an ti a. Tin, Mizote kha tlang ram lo neiha ei zawng vek an ni a. Loch-a chuan leileh dรขn a zirtir a. Leilet atรขna tha deuh hmun zรขwl chu hla deuh mah se a zawng chhuak peih zรชl a. Ama pawisain Kristian Tlangau chanchinbu chhutna tur khรขwl a pe a. Synod Press hi tun hma chuan ‘Loch Printing Press’ tih a ni.

Tin, tรปna A.R lammual hi zรขwl a ni lo va, mual bรขwk tohlรขwt a ni a, sipaiho nupui an awm thin a. Sipai, nupui nei tawh te, sipai, nupui la nei lo te, kuliho te, sipai nupui te chu mual sira kawrte tui liakin an khawsa ho va. Hetia mipa leh hmeichhiain inbual nรขn thlenga tui tlรขn ho an nih avรขng hian hmeichhe chungchangah innghirnghona a chhuak fo va. Loch Sap chuan sipaiho nupui chu Khatlaah a sawn phei vek a. Tรปn hma chuan, kan naupan zual lai thleng khan Khatla hi Hmeichhe veng tih a ni thin a. 

Khawpui chuan mual a mamawh tih Loch chuan a hria a, pawisa sanction pawh awm hlei lovin lammual hi a lai leh ta a. Sipai lumum atanga officer thlengin a chhawr a. Mual bรขwk lian pui chu a rรขwt a, a vรปng chu a bula kawrtรช hnawh nรขn a hmang nghรขl a. Lammual laih nรขna sawrkarin pawisa a phal zรขt chu Rs 1200/- chiah a ni a. Pawisa mamawh dang chu sipai canteen-a hlรชp atanga theh chhuah a ni. Sipaiho chu Inrinniah inhlawhin lei a laihtir thin a, Inrinni chu “Lei laih ni,” an ti hial a. An lei laih hlawhin sipaiho chuan tlaiah canteen-a zu an in leh thin a, chutiang chuan pawisa a tivir kual a. Hetih lai hi kum 1894 leh 1900 inkar vรชl a ni. 

Loch khรขn Mizote hi min hmangaih hran lua lo pawh a ni mai thei. Amaherawhchu, mi ropui chuan thil ropui tih a duh a, miin amah an hriat rengna tรปr thil a ngaihtuah a, a hnathawh rahah a lungawi thin. Loch-a thing phun tam tak chu kih riral ni tawh mah se, A.R hung chhรปngah tรปnah tlรชm chu a la ding a. Dรขk in bรขkah, Assam Rifle hmun pawimawh, quater guard te, Bawrhsap pisa pui leh treasury te pawh hmuh theih a la ni. Amah Loch hriat reng nรขna Treasury square-a lungphun, ‘A HNATHAWH I HMU DUH CHUAN HAN HAWI VEL TEH,’ tia inziak erawh chu, a thing phun an kih chereu rualin paih bo a ni tawh.

Comments

Popular posts from this blog

Ka Hmangaih LM - Lallianmawia pachuau

KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA

Thereng chi hrang hrang hming - Ka Tungchaw