KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA

Image
KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA Kawltu chu tuthlawh tihna a ni a. Kawltuchawi chu tuthlawh kenga hlo thlo thin te tihna a ni ber ang chu.  1. A hla changkhatnaah chuan an thenrual, lawmte nena hlo an thlawh dan a tarlang a.  An lo, an buh hmun chu ramngaw tha tak ang maiin buh chuan a ti hring mawi em em mai a. Chu hmunah chuan lawmte nen hlim takin hlo an thlo thin a. Rihmim thing rah sava vahui ten hlim taka an tlan ang maiin a inchan a. An hlo thlo tang ri te chu thiam takin an rum nghiai e tiin, an hmabak, an thlawh bak chu thlo zel turin tan an khawh zel a. A changin a sir lamah an han tawlha, hlo thlawh dana an chet vel dan te chu tarlang zelin. Nausen nu leh paten an lawm loh chung pawha hlim taka an nui hak hak mai te inchan zelin, hlo thlawh pah chuan a then an lo zai a. Hlim taka lawmte nena hlo an thlawh thin dan chu changkhatnaah hian min hrilh a ni.  2. A hla chang hnihnaah chuan lawmte nena an hlim thin dan. Tu dang an ngaih lohzia min tarlansak leh thung a.  Khua

THO LA, DING TA CHE – V. Thangzama (1935-) ZIR ZAUNA


THO LA, DING TA CHE – V. Thangzama (1935-) ZIR ZAUNA 

-Rohmingthanga Ralte

Assistant Professor

Dept of Mizo, GANC


    He hla, ‘Tho la, ding ta che’ tih hi fiah taka hre tur chuan, Mizoram buai chungchangah kan let leh a ngai a. Rambuai avangin he hla hi lo piang a tih theih bawk nen. Rambuaiin Mizo mipuite zingah, thil danglam nasa tak a thlen avangin, chumi hre fiah tur chuan rambuai laia let leh chu tihmakmawh a ni.

 

Zoram buai tirh lama MNF mi leh sate heka man tir hintu, ‘Kawktu’ tia hming an vuah, India sipaite thurualpuia puhte chanchin chhuia, kawktu an lo nih chhan luh chilh tur chuan, kum 1966 March thla aanga, volunteer-te nungchang aangin kawktu chi khat chu sawi fiah a awlsam ber ang. Chung mite chu politiks thli tlehin a ken tel, duh reng vang leh tum lawk vang pawh ni lova, kawktua ang ta mai niin sawi ila, kan sawi sual tampui awm lo ve. Politiks ngaih dan in ang lo aanga piang inrinhlelhna, thikthuchhiatna leh initsikna, inhekna, tuarna leh retheih saruakna avanga kawk lo thei lo an awm ngei bawk ang. Chung ho rilruah chuan, ‘phuba’ tih thumal hi a tla nain a lang lian tel viauin a rinawm tel. Khawii ramah pawh, buai leh indona hmunah tawh phawt chuan inrinhlelhna leh thuthang vir vel hian hri ha lo chimawm tak, huatthlala tak a keng tel chawk. A rah chhuah chu thihna a ni fo (Lalawmpuia 115).

 

Khitiang khi kan ram dinhmun a ni a. Mizo pa thahtirtu chu Mizo pa an nih chang a awm ta fo a. Chutiang boruak chuan mi tin a tuam a, thinlung a na a, lairil a rum a. Mi rama a hnathawhna hmun, Garo hills aangin V.Thangzama chuan, Mizoram chu a rawn thlir a, Zoram dinhmun chhiatzia, mipuite retheihzia leh tawrhna nasatzia te a hmuh chuan, hla ha eltiang, thinlung fan ngaih thei, inngaihdam tawnna lo chuan, inrem taka lenho leh chu a har dawnzia hriain, “Tho la, ding ta che” tih chu a hmangaih Zoram tan a rawn au chhuahpui ta a ni.  He hla hi rambuai tirh aanga kum rukna kum 1971-1972 inkara a phuah a ni.

 

A chang khatnaah chuan, a phuahtu chuan, Mizoram chu mihring anga chanin (personified), a pian leh a seilenna hmun chu, hrehawm tia rum tlawk tlawk angin a chan a. Chutiang chu eng vanga tuar nge ni ang tiin zawhna chhan ngai kher lo zawtin, duhthu leng a sam sual vang em ni, heti fakaua i nat mai hi le tiin, Zoram dinhmun chu pawi a tihzia a puang chhuak a.

 

Aw ka pianna leh ka seilenna ram,

Engvang nge i lo rum le?

Duhthuleng i sam sual vang em lo ni,

Heti kauva i nat le.

 

A hmaa kan sawi tawh angin, hla hmanraw zei pakhat, hlarua (Poetic technique) chu thiam taka hman chhunzawmin, a thunawnah chuan Zoram chu mihring anga be zawm zelin. Tho turin a duh a, a hliam neih te pawh chu a dam ta. Tin, a tha lo hum tawh te pawh chu tuai thara awmin, hmasawn nan mi dang, ram dangte ruala ke a pen ve theih nan, hnung lama hawi kir mai mai tawh lo a, khuavel chhing tura hruaitu hmar arsi thlir chung zela hma lam pan turin a duhzia kan hmu leh a.

 

Tho la, ding ta che, i hliam a dam e,

I tha humte a kiang e;

Hnutiang hawi lovin ram kal siam ta che,

Khuavel i la chhing ngei ang.

 

Upa te chuan thil halo ata; thil ha lo thleng tur tehkhin nan arsi pakhat an hmang hin a, chu chu ‘Zangkhua’ a ni. Chutiangin, arsi te pawh khian an mahni kawng bik neiin, an kawngah chuan mi dangte tihbuai loha kal zelin, an tih tur dik tak titura Siamtun a duan ang chu an ti mai hin a. An kawngte boin, a ni lo loah te kal ta se, chhiatna nasa tak a thleng thei ngei ang. Zangkhua te pawh a la bungbu ve ang, tuna apa kan rumna hi a la kiang ang a. Zan thim a ral anga, khawfing chatin, khua a var ang. Chung hunah chuan mua, tawm bo mai mai tawh lo va, thoa hma lam pan turin min fuihna thu chu chang hnihna a rawn tar lang leh a.

 

Si-ar leng mah khian lamtluang an chhui a,

Si zangkhua a bungbu e;

Kan tan khua a var, khawfing a chat e,

Tho ru le, i kal ang u.

 

He lai changah hian khuarel thil hmangin tehkhinna a siam vek mai a. “Hla phuahtute hi Zawlnei ang an ni” tih a ni hin a. Mi pangngaite hmuh phak bak leh a aia thui hi an hmu thei fo a. A phuahtu pawh hian Zoram buai inanna chu, a hla phuah hun aanga thlir letin la rei lo hle mahse; kan ram chu a buai kumkhua dawn bik dawn lo tih a hria a. ‘Si zangkhua a bungbu e’, ‘kan tan khua a var’, ‘khawfing lo chat’ tih thu a hmante chuan, hun duhawm lam vek a kawk a. Rambuai ata remna leh muanna ram kan la nih ve dawnzia hmuin, a hla phuah aanga, kum 15 na, kum 1986-ah chuan, hla phuahtun a zawlnei mit (Prophetic vision) aanga a hmuh, khaw var hun chu lo thleng tain, Zoram chuan, remna leh muanna famkim chu a nei ta reng a ni.

 

Kum 1971 aanga thlir letin, Zoram buai tirh kum 1966 chu hman tih tham a la ni lo ang. Kum 5 vel a ral chauh emaw a ni si. Mahse, rinna leh beiseina thinlung pu mi chuan hma lam hun chu, a eng zawngin an thlir hin a. Hun liam ta, hun hriat reng chak awm loh tak chu rambuai tan tirh kha a ni. Phung velh an sawi ang maiin, ram a han buai takah chuan vai sipai chu Phingphihlip chhuak vanglai ang maiin, Zoram chhungah chuan Vai sipaiho chu an rawn insehawr ta tuau tuau mai reng a nih kha. A tawrh hlelhawm tawk chauhin zalenna sualtute lamin an lo kap hin bawk nen. A thi ve lote chuan dichim takin, an mihring hmuh leh an huat zawngte chu an nghaisa ta mai hin a. Khaw tin tih theih deuh thaw chu, vai sipai ho chuan an hut chilh vek mai si. Silai rite chu an nitin nuna tel ve ang maiin a ri reng mai si. Silai ri reng karah chuan thlamuanna a vanzia, inchhung khur, a ril ber laiah pawh mu se, silai ri aangin silai mu kalna lam a hriat si loh a. Hlau leh thla bar em ema, huntin an hman dan, a chang thumnaah kan hmu leh a.

 

Hmanah khanin maw thinlai zing riai e,

Min chimtu chu darfeng rual;

Chengrang rawl a au, kan muanpui si lo,

Zan mu chhin a har ngei e.

 

A chang tawp berah chuan hla phuahtu duhthusam, ‘Inngaidam tawna, khua kan tlai hma ngeia hma lam pan tur a,’ mipuite a sawmna leh a duhthusam kan hmu a. Kan rambuai avangin, thil ha lo tin reng mai chuan min hut chilh ta mai emaw tih tur a ni a. Mipui vantlang tan, Vai sipai an hlauhawm rualin, zalenna sualtute thlamuanpui loh chang lah a tam em em mai bawk si. Tuboh leh dolung inkarah an nung a, mi dangte an ring ha ngam lo a, thuruk pawh pindan lairil bera sawi ngam loh chang a awm hin ngei ang. “Bangin beng a nei,” te an tihial hin a nih kha. An taksa mai a hliam lo a, an thinlung chhung ril ber thlenga hliam mi tam tak an awm a. Thihna tluk deuh thawa tawrh hrehawm chu thinlung hliam hi a ni.

 

‘Kan hliam hlui te’ chu ser lo mah se; a reh mai thei dawn lo tih a hria. Mahse, kan hliam hluite kan hre reng thung a nih erawh chuan, hmasawnna han tihu thei a ni dawn si. A hma lama kan sawi tawh, ‘Kawktu’ te avangin mi tam tak thinlung chu hliamin a awm ang. Vai sipai te min hliamna mai ni lo, zalenna sualtute avanga hliam pawh an awm ang, keimahni leh keimahni kan inhliamna chu chhiar sen a ni lo ang; Suakliana khan hei vang hian, “Kan sualna zawng zawng, Lalpa min ngaidam la” a ti thung a nih kha. Mahse, rambuai avanga kan ram han hu mek tikal leh tur chuan, hnunglam kan hawi a rem loa, tui baw hnu chu ruh leh theih a ni tawh lo. Thil a nih ang tur a nih fel vek tawh avangin, hawi kira siam hat theih tawh loh siam hat tum chu thil awmze awm tawh lo a ni.

 

‘Kan hliam hluite dam nan’ keimahni leh keimahni inkara buaina leh inhmelmakna awm thei zawng zawngte theihnghilh chu kan tih makmawh a ni ta. Rambuai avangin, hmasawnna tur zawng zawng chu a chawl huap mai si, kan zawlpui, kan tlukpui ni hin ram ten, hma min sawn san a, um pha leh tur chuan khua kan tlai lutuk hmaa, Zofate hma lam pana, vir vat vat baka pawimawh a awm lohzia uar takin a chang tawp berah hian he hla phuahtu hian a rawn au chhuah pui a ni.

 

Hnutiang hawi lovin, nghilh zai rel ila,

Kan hliam hluite dam rawh se;

Khua a sang ta hle, khua kan tlai ang e,

Tunah hian i kal ang u.

 

Mafaa chuan, “Tuna kan history bu chhah leh awmkhauh pui puite ai pawh hian, he hla tlar 20 leka sei hian, chhuan lo la awm leh zel turte hnena, Zoram buai hun lai leh a chhehvel boruak hrilh chhawnna kawngah, a thawhhlawk zawkin ka ring a ni” a tihial (Chawlhna Tuikam 135).

 

Kan hla zir aang hian, Zoram buai hrehawm dan leh ippik dan tur chu a tlangpui a lang thei awm e. Rokungan kan dikna chanvo hriain, mi hnuaia kun mai mai tur kan nih lohzia min hrilh a. Suakliana hla aangin rambuai an tirh lama mipui vantlang tawrhna nasatzia kan hmu thei a. V.Thangzaman hmasawn duhna thinlung puin, rambuai avang kan hnufualna zawng zawng te chu, mi ram ang te kan nih ve leh theih nan, Zofate hi hma lam pana, hawi kir mai mai hman kan nih tawh lohzia min hrilh ve leh thung a ni.

 

Kum 20 tel te meuh mai, hrehawm kan tuarna, hnam pasalhate tawrhna, ram tana nun hlantute inhlanna hi, Zofate kan awm chhung chuan theihnghilh bo mai mai hi kan phal tur a ni lo. Mahse, V.Thangzama sawi angin, Kan hliam hlui te erawh dam rawh se

 

 

 

Works Cited:

Lalrinfela, H.(Mafaa), Chawlhna Tuikam (A Juvenilia), Zorin Compugraphics, 1997.

 

Mizoram University, Dapt of Mizo, Ngirtling Bu Thar, Gilzom Offset, A/54 Electric Veng, Aizawl, 2016.

 

Vanchiau Lalawmpuia C. Rambuai Literature. Gilzom Offset, A/54 Electric Veng, Aizawl, 2104.

 

 

 

THO LA DING TA CHE – V. THANGZAMA

 

Aw ka pianna leh ka seilenna ram,

Engvang nge i lo rum le?

Duhthuleng i sam sual vang em lo ni,

Heti kauva i nat le.

 

      Tho la, ding ta che, i hliam a dam e,

      I tha thumte a kiang e;

      Hnutiang hawi lovin ram kal siam ta che,

      Khuavel i la chhing ngei ang.

 

Si-ar leng mah khian lamtluang an chhui a,

Si zangkhua a bungbu e;

Kan tan khua a var, khawfing a chat e,

Tho ru le, i kal ang u.

 

Hmanah khanin maw thinlai zing riai e,

Min chimtu chu darfeng rual;

Chengrang rawl a au, kan muanpui si lo,

Zan mu chhin a har ngei e.

 

Hnutiang hawi lovin, nghilh zai rel ila,

Kan hliam hluite dam rawh se;

Khua a sang ta hle, khua kan tlai ang e,

Tunah hian i kal ang u.

 

Comments

Popular posts from this blog

KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA

LALṬANPUIA TOCHHAWNG CHANCHIN TLANGPUI - Rohmingthanga Ralte

RÛN MAWI LEH A PHUAHTU VALZOTE CHANCHIN TLANGPUI SAWI ZAUNA - Rohmingthanga Ralte