RAMRI CHINFEL DAN TUR : PA TAKIN AW!
- F. Malsawma (Ex-Minister)
Public-a aw chhuah leh intârlan loh ka tum hle nâ a, he rawtna, mimal ngaihdãn hi vawrh chhuah ve tul tihna ka nei lian ve tlat mai a. Thluak nêm leh thathum tawh lam chuan min tawmpui loh pawhin ka hrethiam tho e.
Hriatna lam leh documents lam thil chu, kei aia hre zâwk tam tak an awm a, an ziak kûr liai luai tawh a. |hangtharten vawn that zêl ni se. Historical facts chu sawi ve lo vin, tuna kan tihtur tha nia ka hriatte, ngaihtuah zui atân ka han chhawp chhuak riap mai dâwn a ni.
Tawitêin, la sawilan mumal vak loh, thangtharte hriat tur atân hei hi han târlang hrâm ila. Cachar ram hi, a hma deuh atangin lo thut tawh mah se, Officiala Cachar District Sâp hoin an awp ngheh tak tak chu 1832 kum kha a ni chauh a. Mizoram pawh 1895 Sept. ni 6-ah Official taka min awp tan chu a ni chauh a ni.
British ho nên kan intihbuai tan dân langsâr deuh ber chu, Sentlâng lalin 1849-a Seipuia khua, Silchar atanga Mel 8 ( KM. 12 chuang hret) vêla mi chu, Darkhuang chungchângah intithiam loin an zuk rûn a. Sâp hoin, kan ram chhung amite in rawn rûn ringawt mai tiin Sentlâng lal chu han bei turin an thawk chhuak a. Tunlaia Serkhan chho vêl khu a ni mai thei e, Lung Sahbuakin an lo lambun a. Sâp ho lam chu an che chhe hle a ni awm e. Chuta tang chuan, indo aiah inbiakrem lam an hawi ta a. 1850-ah Mizo lalte nena inremna SAUITAN an nei ta a. Col. Lister, Sâp pachal chu he inremnaah hian a tufa deuh ber nia sawi a ni. Mahse, British ho hian tjingpui a lo tha duh hle mai si a, Mizoram lam an rawn nêk chho ta tial tial a. Mizo lalten, “Kan Sairam chhuahna ngaw tha hi rawn tukdarh tawh suh u”, an zuk ti thin a ni awm e. Inbeihna a thleng zauh zauh reng mai a. Sâp hoin Zo lalte han biak an tum pawhin, rinawm loa ngaiin, lal lemchangte siamin an lo biaktir vêl tih a ni. 1871-1890 bâwr vêl phei hi chuan an inbei ngun khawpin sawi a ni.
Hêng hun chhûng hian 1871-ah Alexandrapur pawh beih a ni a. Chu chuan history thar lian deuh a siam ta a ni. A bâk chu, 1873, 1875 Inner Line tih vêl chin chu kan mithiamte leh thil chhût peihten min hrilh chiang tâwk tawh viauah ngai ila.
Assam Sorkarin, an Chief Secretary hmanga ramri thar, Mizote pawmpui leh hriatpui ve loh chu 1933-ah a rawn chhuah tâk atangin tanhmun thar an nei ta a. British Sorkarin British India hnuai ami ni lo, Foreign Department hnuaia mi Mizoram chu, ramri a siamsak ta a ni. 1935-a British Dan siamah pawh, British India ni lo vin, Excluded Area-ah min dah nghet zui zel a. Mahse, 1933 ramri hi leilungah kham fel chiahna a awm lo niawmin a lang. 1875 zâwk hi chu, Pillar 46, a digree- te nen thlap phun a ni a. Rev. Zairema leh Pu Poontea te khân an hai chhuakin, documented vek niin ka hria. Inhmialna laimu ta ber chu, keinin 1875 ramri kan tan chhan a. Assamin 1933 ramri chu an tan chhan tlat thung a. Mi rama va bet, hnuh luh kan ni si a, a tê zâwkin kan ram chin Sq miles 509 lai chu kan ta a ni kan la ti fan fan reng a. Assam-in Sq Miles 1200 vêl zet Mizoramah kan ram a bet an ti thung a. Min tan ngai lo, Delhi lam lah chuan Assam lam hi an dinpui tlat bawk si a. A khirh zo ta vek a ni.
Mizo District Council hun lai pawh khân Assam ho ramri hi pawm a ni ngai lo. U. T kan nih pawhin pawm a ni lo. Pu C. Pahliran 1965-a Bagha Bazaar bula lung a va phun te, U. T. Sorkar hmasa berin Boundary Committee a din, Rev. Zairema, Pu B. Poonte, Pu C. L. Ruala te document tha tak chherchhuah thu te, P.C. Ministry-in Brig. Vankunga, Pu F. Malsawma leh Pu C.Chawngkunga te Boundary Committee a din thu leh a hnu zêl te sawi tur a tam mai. Ministry tinin vei vekin theih ang tâwk tâwkin hma an la vek a. Pu Lalthanhâwlan Police Training Centre, Vairengtea dah a tum a, Bulldozer-a kawng a nawrtir tum khân an thleng thui fu a. Hemi tum hian ka awmna Party-in min tirh angin Feb ni 6, 1994, Mizoram Police leh Assam Police inkah nî tura ngaihah khân awm ve turin Vairengteah ka kal ve nghe nghe a. Delhi lamin thu an rawn pêk avangin an inkâp ta lo va. Inbiak zuina pawh Assam lamin thil an ti zuzi lui tlat a. Engmah rah chhuah tha a hring leh ta chuang lo a ni.
Sawi tawh angin, hun kal tawha kan Sorkarte hian theih ang angin hma an la theuh. Pu Laldênga pawh khân chinfel a tum khawp. Mahse, hun a nei rei ta lo a ni. Thil pawi tak chu, 1986-a remna siam dâwn lai khân Pu Dênga khân nasa takin ramri thu hi nawr mah se, India Sorkarin a hnial tlat a ni. Vai ho nena inkaihhnawih thei thil rêng rêngah Zofate Delhi-in min tan ngai lo ka tih thin hi a dik zêl a ni.”He Ramri Thil hi chu la sawi zui zêl atân dah a ni”, tih talin, Peace Accord-ah khân dah tel ni se a tha tur a nia le.
Ka rawtna sawi tur atâna Pu |hena hoa kan inpuahchah dân tlêm lo târlang ila…a hnu zêla Sorkarte pawhin theih ang ang chuan an chhunzawm zel a ni. Rambuai lai, kawng chhiat lai, vai ho la thu êm êm lai, engkim la harsat lai kha a ni tih hre reng ila. Pu |henphunga khân, ramri chinfel tak tak tur chuan buai a ngai tih a hre chiang a. Buhfai, Oil, etc stock-na tur Kolasib, Bilkhawthlir, Vairengteahte buatsaih a ni a. Tripura, Manipur kawng leh Myanmar lamah supply route ruahmanna siam char char a ni a. Manipur kawng phei chu BRTF sialtir an ni. Buhfai thar tam turin Helicopter-in ram a survey chhuak vek a. Tlâng ram bâkah, leilet tur Hectare sing 6-7 a awm thu te a hmu chhuak hman vek a ni. Thil stock lâwk lamah hian, buai hmachhawn thei tura beih ngawrhnaah hi chuan tan kan la zui na lo ta deuhin a lang a ni. Chubâkah,Vairêngte khawmite hnenah Silchar lama in sa apiang, Puanthuina, bungrua etc pêk zêl turin kan hrilh a. Kan pe bawk a. Thlang lam nêk lamah chuan hma kan sâwn thla chak ta viau a ni. Hun a lo inthâkthleng leh ta zêl a, tun hi kan ni ta rih a ni.
District Council leh U.T. hunlai kha chu power kan nei chau lutuk a, sawi ta lo ila. A mimal tak chuan, mi nuih za lo se, State kan neih hnua kan Sorkar lû berte ho hi chu an Dawih Lutuk Vek a, An duhkhawpawm Lo Vek A Ni. (Tamil Nadu, Telengana, West Bengal etc CM te huaizia enin). Sawi thui lo mai ang.
Khai le, ramri chungchânga hmalâk dan tur tha ka tihte ka’n sawi tawh ang e.
1) Kan sawi tawh ang khian Ramri chingfel turin a lang apauin, vai ho leh Delhi hriat thamin inpuahchah ila. Hei hian silai leh a mu lei tam thleng a nghawng ang. Kah kher tur tihna a ni lo. Saihapui ho inpuahchah thawm te khân thu a sawi ring khawp ang. Sorkâr leh NGO ten tangrualin mipui buatsaih (mobilise) phawt mai se la.
2) Theih ang angin thil lo stock ila.
3) Kan ram depa vai ho leilet leh thlâm, stall nei leh luahtute hi chhuak vek turin hrilh ni se la. A theih chhûng chu an nunna chu khawih loh ni se. Min tih hmasak loh chuan thisen chhuahna lakah hi chuan Pathian ringtute chu kan fimkhur tur a ni. Hâlsak leh thiahsakin bul tan ni se.
4) Volunteer insiama, kawr rángrekruk (camouflage clothes) thawmhnaw thui sup sup ila. Civil mi pawhin neih thiang vek a ni, rambuai area loah chuan.
5) Puan in or any makeshift hut siam thliah thluah ila, silpouline inzâr te hmuh tur awm thluah se. 6) Delhi-ah leh Dispur-ah Bangladeshi rawn lût ru (illegal immigrants) ho buaina rawn siam a nih dân hi newsmen te hrilh nghal vat dân tur leh Assamese ho zinga tan lâk dân tur (channel) ruahmanna fel tak siam ni se. 7) Cachar politics thil inher dân chhût ngun a ngai a. MLA-a din tum, dinglai, dinga tlinglote, Dholai Police O.C. leh khulaia sumdâwng ho politics nghawng chhuah a nih dân te hriat/zir chian a tha bawk ang. Silchar lam sumdâwng ho nen an inkâr thil te pawh hriat chiana hman tangkai thiam a tha ang.8) Motor dan tihvêlah buai duh loh tur. Kan aiin Silchar mi hausa ho an buai ziah zâwk. D.C or O.C levela inbiak te hi tih tih tur a ni lo. An game mai mai a ni. Duh leh an biak turte hnenah lo kal mai rawh se.
Hetih rual hian, Centre lam auh eiin lo awm ta se, inremna siam turin, kan duhdãn leh dinna kan tihchian a ngai dâwn a ni. Hêng hi rilruah vawng ila:-
1) 1875 ramri hi tan chhan tur kan nih chuan, a ramri line kalna tur chiang ila. (Vanneihthlâk takin Survey of India siam original neih har lutuk chu, tuna Boundary Joint Action Committee Chairman Pu Nguran a nei ta hlauh mai a, lawmawm tak a ni). Ami chêngte nen vek min sahthlâk phal ta se kan duh em? Illegal settlers & illegal immigrants an ni tiin tang dâwn ila a nghawng theih zawng zawng nen kan duh em? Assamese hruaitu zingah remti awm nual mah se a tak takah a tlang zo ang em? Thil theih loh a ni Centre in ti tlat se enge kan thutlûkna ni ang? tih te ngaihtuah a ngai. Vairengte thlanga ram inchuh mêkin Dholai bul thleng saw kan va chang thleng thei tak tak ang em? tih te ngaihtuah tel a tha ang a. Tunhmaa 1933 ramri hi ramri dik a ni tiin Delhi hi a la tang zui a nih chuan engtin nge kan tih tâk ang? Remti se, eng dinhmunin nge an phal ang? tih te chhût ila. Remna awm theihna a ni ang em? Hei hi point pakhatna ni ta se.
2) Lai leh lai emaw, Give and Take principle-in inremna awm theihna tur min sihhmuh ta se kan pawm thei ang em? Eng condition nge ni ang, tih te leh a nghawng tel theih tur chi hrang hrangte zir chian hmasak ni se.
3) Tuna kan buaina lai vêl thlang deuh, tlângram chin, a bâk chu, kan mihuaisente leilet neih hote khu huamin ramri kal mai se; duhthawh deuh chuan, tuna Silchar to Vairengte Road-ah, phaizâwlah khuan, Stockyard or boundary market tur hauh telin tanfung siam mai ila, tih te ngaihtuah leh duh pâwl an awm bawk tih hre tel bawk ila.
4) Kan Zâwlneite sawi anga thil lo thleng mêk en hian, Hmär lam hi kawtchhuah pawimawh ber a ni reng dâwn lo thei a. An thil lo hmuh anga min tizalêntu (liberate-tu) te chakna hmanga 1875 ramri neih lêt leh mai leh Mizorama foreigners zawng zawng um chhuah hun tur nghah mai tur em ni ang? Chumi hma chuan tuna kan buaina lai vel tal khu chu lo humhalh ila. Mizo leh Vai/ Hnam dang inkâr thilah chuan Central Sorkarin Mizote min tan ngai lo rêng rêng ti ila a sual awm lo ve.
Ngaihtuahna hrang hrang awm thei a ni a. Sorkar hian Political Parties, NGOs leh stakeholders te ko khawmin sawi hona fumfe nei ila. Kan dinhmun tihchian ngam a ngai a ni. Dawih loh tur. Lemchan awih loh . Political advantage lâk tum awih loh. A tak ram thleng lo tur chi pawngpaw bawlphawn chiam awih loh ni se.
A sei lutuk loh nân, duh tâwk rih dâwn ila. A Pawimawh Hmasa Ber Chu, Theih Anga Zau Luah Leh Humhalha Mi Luah Phal Loh Tur A Ni. Luah/Neitu Nihna Hauh Hi A Pawimawh Hmasa Ber. Dan hmaah chuan possession or occupation hi zaa 90 neitu nihna chang sa ang tluk hial a ni thei a ni. Chumi atân chuan, a tir lama tan lâk dân tur târlan te hmang khian hma la phawt mai ang u. Sorkâr dinglai apiang leh NGO-ten ram hmangaih tak takin, engkim huam se la, mipui pawhin kan support dual mai ang. Dawihzep chunga thil tihkual tihkual vêl hi a khamawm tawh a, rilru dik tak, huai ngam lohna awma hriat pawhin sawi ngam (mai) ni se.
Tuilairapin i awm reng lo ang u.
Comments
Post a Comment