KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA

Image
KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA Kawltu chu tuthlawh tihna a ni a. Kawltuchawi chu tuthlawh kenga hlo thlo thin te tihna a ni ber ang chu.  1. A hla changkhatnaah chuan an thenrual, lawmte nena hlo an thlawh dan a tarlang a.  An lo, an buh hmun chu ramngaw tha tak ang maiin buh chuan a ti hring mawi em em mai a. Chu hmunah chuan lawmte nen hlim takin hlo an thlo thin a. Rihmim thing rah sava vahui ten hlim taka an tlan ang maiin a inchan a. An hlo thlo tang ri te chu thiam takin an rum nghiai e tiin, an hmabak, an thlawh bak chu thlo zel turin tan an khawh zel a. A changin a sir lamah an han tawlha, hlo thlawh dana an chet vel dan te chu tarlang zelin. Nausen nu leh paten an lawm loh chung pawha hlim taka an nui hak hak mai te inchan zelin, hlo thlawh pah chuan a then an lo zai a. Hlim taka lawmte nena hlo an thlawh thin dan chu changkhatnaah hian min hrilh a ni.  2. A hla chang hnihnaah chuan lawmte nena an hlim thin dan. Tu dang an ngaih lohzia min tarlansak leh thung a.  Khua

INNER LINE FOREST RESERVE SQUARE MILES 509 HI KAN RAM CHHUNG VEK A NI - Mc Khawlhring





INNER LINE FOREST RESERVE SQ.MILES 509 HI KAN RAM CHHUNG VEK A NI 
                - Mc Khawlhring

(Zofa i nih chuan chhiar chhuak la, i thinlungah vawng ang che.)  
      
Khawchhak lamah Airawhdunglui (Irrawadi),
Khawthlang lamah Satihkang Tlàng (chittagong), Chhim lamah Tuipui (Akyap), Hmar lamah Ngaihbàn tlàng (Halflong). 

He'ng huam chhung hi kum 1750 hma lam khan keini Zofate bàk leilung piantirh ata eng hnam mahin kan ta/kan ram titu an awm hi khawi History-ah mah hriat leh hmuh tur a awm ngai lo. Kum 1750 hmalam zawng kha chuan Ramri hrul zelah khua an din a , kan chhehvela hnamdangho hian kan ramri hnaihah tak ngial pawh thawm an rawn nei ngam ngailo.
 
    HMELMA :- 
Kum 1750 vel atang khan British East India Company-a Saiman-pawl Kheddah-ho khan, British sawrkarin India Lalte beih nan Sai a hman tangkai em avangin an hotupa Smith-a hovin kan ram chhungah Sài an rawn pèl tan ta a. Thing leh Mau an rawn la tel ta bawk a ni.
  
He thil hi Lalropui Lal Sibuta, Mat leh Tlawng Luiral khawthlang lam zawng deuhthaw awptu chuan Duh lovin 1777 April ni 7 khan sapho awp chin khaw thenkhat chu a zuk rùn ta a. Chittagong lama awmte chuan Governor General Warren Hasting-a hnenah April ni 10 khan puihna an dil a, ani'n British sipai rawn tirin reife an inkah hnuah mizo pasalthate chu an tawlhkir a, kan ramri khawthlang Tuipui chinah tanhmun lo siamthaa an beihlet hnuah sapho chu an um kir leh a, Lal Sibuta leh a Pasalthate chuan Banderban dàiah ramri lung an phun ta a ni.
 
Hemi hnu lawk May ni 31 ,1777-ah hian '"East India Company, Chief Governing Officer, Bateman-a'n Tlangram leh a chhehvel phaizawl ( Mizoram chhung nèk tur)-a inbengbel turin Arakan lam atangin mi sang tel teh meuh a chah" tiin Thomas Herbert Lewin chuan Warren Hasting-a hnenah lehkha a lo thawn ve bawk a ni.
 
Hetia British-ho leh an ram awp chhunga miten kan ram min lo chuhpui zel avang hian min thlahtute pawhin kan ram humhim nan an lo beilet ve zel a. Sylhet-a sawrkar hotuten Cachar veng tura an tih, Ram Singh leh Tribowanjit Singh-te chuan Lalna an inchuh a, British-ho hian Tribowanjit Singh-a chu an tanpui avangin Ram Singh-a chuan Palian (Mizo) Lal Larihua chu tanpui turin a sawm a, mahse Lalrihua chuan ram pawn buainaa inhnamhnawih a duh loh thuin a lo chhang a ni.
  
Hei vang hian Ram Singh-a chuan hun remchang zawngin Lalrihua chu a that ta a, Lalrihua fapa Lalsuthla-a chuan phuba lak nan kum 1844, April ni 16 chuan Kachubari an rùn ve ta a ni. An ram awp chhung a nih vangin British-ho chuan Suthhlaa'n a pa Lalrihua thlana phum tel tur Sal a duh vanga rùn angin Sylhet court-ah an thlen a, Sylhet Magistrate Sealy-a chuan Lalsuthlaa chu hrem dan a zawng ta ngar ngar a ni.
 
Mahse British Pol.Agent Wise-a, Agartala-a awm chuan Kachubari rùn chhan chu hriat chian tumin a chhui ve ta ngat a , "Manipuri-hoten British ram awp chhungah bajar an siam a, chutah chuan tlàngmi (Zofa) te pawhin an thlai tharte hralh tumin an kal vebfo va, Manipuri-te hian vawi tam tak lo bumin kut an lo thlak a, Palian Lal ho thinrimna leh tun hnaia Ram Singh-a'n Lalrihua a thah bawk vangin Lalrihua fapa Lalsuthla-a leh Palian Lal-ho thinrimin phuba làk nan Kachubari an rùn phah ta a ni" tiin a sawi ve thung a ni.
 
Sylhet magistrate Sealy-a chuan Lalsuthla-a chu hrem a tum hrim hrim a, sawrkar pawh vawi tam tak a nawr avangin Millitary Department chuan Sylhet Light Infantry company pali chu Capt Blakewood-a hovin kum 1844 Dec ni 1-ah Lalsuthla-a hmu turin an lo thawk chhuak ta a, sawi hmaih loh tur chu, he an lokalna atan hian British-hovin an tihluih vangin Tripura lal chuan sipaiho tan hian kuli leh an eitur a pe a, hei vang hian hun engemaw chen lo inthiantha thin Mizo lalte leh Tripura lal inkarah inhuatna a thlen phah bawk a ni.
 
Tichuan Dec ni 25-ah British-ho chuan an ram awp chhunga awm a nih loh vangin Regulation VIII of 1829 hmanga thu sawifelpui tura an thlèm, Lalsuthla-a chu a Upa-te nena an inràwn hnuin Silchar an panho ta a, Sylhet District leh Session Judge-hovin a chungthu an rel ta a, an zawhna apiang chu dik taka chhàng zelin a pa phuba làk nana Kachubari rùn a nih thu a sawi a, "English dàn hmanga Suthla-a chungchang chu rel theih a ni lo, British ram awp chhunga mi a ni lo, British sawrkarin a rèl tur a ni lo," tiin India Ukil hmasa ber dawttu Manmohan Ghosh-a'n theihtawp chhuah mahse British-ho chuan hrem an tum luih hrim hrim vangin Lalsuthla-a chu Sylhet Zamindhar Inah damchhung tang turin a chungthu an rel lui ta a ni.
 
Lalsuthla-a hmuh phak loha rei tak a awm ta chu Zofate chuan mak an tiin an hrilhhai hle a, Sapho (English) chu mi rinawmlo, thuzùk hmang niin an lo ngai ta a ni. Lalsuthla-a chu a khua leh tuiten hnathawh zai pawh rel thei lovin rei tak an sùn a, A fapa Ngursailova chuan inthawina nen chhechham meuhin a pa phuba la turin a intiam ta a, kum 1849-ah British-ho inbenbelna khaw pakhat zuk rùnin an hal a, January ni 22, 1862-ah Sylhet rama Adampur khua leh a chhehvel Ramdulal Bari, Rammonhan Bari leh Chunraipara-te chu Suakpuilala leh Lal dangte nen inthurualin an rùn ta a ni.
 
ALEXANDRAPUR RÙN :- 

Ramri hrùl hmun hrang hrangah kum100 chuang zet min thlahtute leh British-ho chu indoin an inrùntawn ta. Scotland hmar lam Elgin khaw bungbel zuar fapa East India Company-a Overseer hna rawn thawk, James Winchester-a'n Meitei tleirawl kumtlinglo Mira-i a pawngsual vanga lo piang, a fanu Mary Winchester nena Silchara khawsa, Ainakhal, Maniarkhal, Alexandrapur leh Chittagong, Bikrampur vela khawsa kual thin chuan kan ram chhung nèka thingpui huan siam turin mi tam tak a fuihin a kan kual thin a ni.
 
Lalsuthlaa fapa Ngursailova leh Lalburha, Lal Bengkhuaia, Sangvunga leh Chhim leh Hmar lalhote chuan British leh a ram awpa miten an ram an rawn tihchereu sak zel vang chuan tualchhung indo lai (Chhim leh Hmar indo) mah nise, tanrual a ngaihzia an hria a, Lal in pakhatah ràl an relho ta a, 1870 Dec -1871 jan thla chhung khan vawi 20 chuang sapho ram awp chhunga khaw hrang hrang zuk rùnin sal tam tak an hawn a, Bengkhuaia-Nu khua, Kawlri khaw pasaltha Chhungchungnunga (Chemchawma) tia koh chuan James Winchester chu zuk bitum ngatin a that a, A fanu Mary Winchester pawh salho rualin an hruai haw ve a nih kha.
 
Hetiang kan sawilan bak hi hmun hrang hrangah inbeihna a nasain, British-ho paw'n kan ram min chhuhsak nan thapui an thawh tak meuh a. Fin verther chhuahin, inremna duh angin Mizo Lal thenkhat leh Suakpuilala chu Ramri chungchang an sawipui ta a ni. Ramrite pawh siam mahse anmahni'n an bawhchhe leh zel a.. kan intamhleihin hmanrua kan inneih that hleih si a, khaw tam tak min hal sakin Hmeichhia, tar leh naupang pawh thliarhrang lovin tam tak min that a, Kan ram chu India, Burma (Myanmar) leh Bangladesh-ahte min beh kualtirin kan Culture leh Traditional min tihchhhiat sakin, kan History min ziah danglam sak a, bumna leh tharum nen, kan Sakhua chu min phùmbo sakin, vertherna tinreng hmangin Missionary leh Political Agent-te nen Christianity chu min barhlui a. Duhthlang thiam thei pawh ni tawh lo khawpa kan moral min tihchhiat sak hnuah, Political Training pawh nei hman lova Politics-a zuanglut lo thei loin min hnutchhiah leh a, tun dinhmuna kan ram leh hnam chhiatna leh buaina bultumtu chu English-ho an ni.
 
Kum 1871-a Cachar Deputy Commissioner Edgar-a leh Revenue survey-a mi Major Macdonald-ate'n Police Inspector Dost Muhammed leh Constables 21 hruaia Ramri chungchang Suakpuilala-te nen an siam fel -  
THE SOUTHERN FRONTIER OF CACHAR DISRICT 1875 chu ramri siam nana bul an tanna Lalmangpawrha (Suakpuilalapa) khua Chattar choora tlang a ni. Heta tang hian Jhanacherra police outpost kawng a zawh zel a, chuta tang chuan chhim lam Deleswar luidung a zawh leh a, Dwarband Millitary Outpost atanga hmar lam mèl 2 zet ngil taka kal lehin Monierkhal Outpost a pawh leh a, Tuirial (Sonai) kaltlangin Tuiruang (barak) kama Mynduur Outpost a pawh ta a ni. Hei hi Culcutta Governor General-in a pawmpui a ni.
 
British Govt of India khan a ram awp chin (ramri) tihchian nan London-a Secretary of State for India-in Bengal Eastern Frontier Regulation , 1873,( BEFR , 1873) a siam a, chu dan chu khatih laia Assam-a an ram awpho, Kamrup, Darrang, Nowgong, Sibsagar, Lakhimpur, Garro hills, Khasi &Jaintia Hills, Naga Hills leh Cachar Districts-a hman tura siam a ni a. He dan hmang hian a ram awp chin tihchianna INNER LINE a rìn thin.
 
Govt.Of India-in Lushai territory (Mizoram) an awp hma, 1875 khan Lushai Territory depa an ram awp chin, Cachar District chhimlam ramri (on the southern frontier of the district of cachar)-ah Inner Line, Foreign Department -a Foreign Secretary-in Notification No.2299 P, dt 20.8.1875 chhuahin a rìn a. He Inner Line chhim lam hi Mizo Lalte ( Sovereign & Indipendent) ram, Lushai Territory niin, he Inner Line hi INTERNATIONAL BOUNDARY a ni ta a. Chuvang chuan Foreign Secretary-in a rìn kher bawk a ni. He Inner Line hi tun thlengin tihdanglam a la ni lo a, Dàn-ah chuan Cachar District (Assam) leh Mizoram Ramri dik tak a la ni reng a ni.
 
Notification dt.15.3.1877 a chhuah, Assam Revenue Department-in Lushai, an ram pàwnah INNER LINE FOREST , 509 square miles vela zau a puang a, a hmar lam ramri leh 1875 Inner Line hi thuhmun niin, He Inner Line Forest hi a vaiin Lushai Territory (Mizoram) chhunga awm vek a ni.
 
Assam Frontier Tracts Regulation, 1880-in thuneihna a pek hmanga Notification No.592 B.B, dt 1.4.1898-a chhuah, British Govt. of India chuan, Mizo Lal hrang hrangte ram, North and South Lushai Hills an lo tih thin chu kaikawpin Lushai Hills an vuah ta a. Assam Frontier Tracts Regulation, 1880-in thuneihna a pèk hmang bawk chuan Notification No.920 P, dt 1.4.1898 chhuahin Lushai Hills chu Dàn ( Enactment) awm lohna, ramruak a puanin an awm ta a. Assam Police Regulation, 1883 leh IPC chu hman tura puan a ni.
 
Notification No.921 P, dt.1.4.1898 chhuahin Lushai Territory-ah "The Scheduled District Act, 1874 " chu lalùtin, Lushai Hills chu "Scheduled District"-ah siam/puan a ni ta a. SCHEDULED DISTRICT HI ASSAM STATE ADMINISTRATION HNUAIA DAH LOVIN , CHIEF COMMISIONER /GOVERNOR A AWP THIN ( Mizorama Autonomous District Council-te Governor-in a awp ang hian). Chuvangin, India/Assam Dàn-te pawh hi Scheduled District-ah hman theih a ni lo a, Tùl a tih chuan Chief Commisioner/Governor-in tùl a tih anga siam danglamin a hmang thei chauh a, chutianga a tihdanglam tawh hnu chuan India/Assam dàn ni tawh lovin Scheduled District Dàn a lo ni tawh. Scheduled District ramri pawh a tidanglam theitu chu a awptu Chief Commisioner/Governor a ni; Assam state Administration a ni lo (ADC-te ramrite kan Chief Secretary-in a kham danglam thei lo a, Governor chuan a tidanglam thei ) tihna.
 
Notification No.9101 A.P, dt.28.8.1930 hmangin BEFR,1873 hi Lushai Hills Scheduled District-a hman theih tura puan a ni a, a hmang theitu chu a awptu Chief Commisioner/Governor niin, Assam State Administration a ni lo tih kan sawi tawh . MAHSE ASSAM CHIEF SECRETARY-IN NOTIFICATION NO. 9102 A.P, dt.28.8.1930 CHHUAHIN LUSHAI HILLS DISTRICT "INNER LINE A RIN LUI A, CHU CHU SUPERSEDE-IN NOTIFICATION NO.2106, dt.9.3.1933 CHHUAHIN LUSHAI HILLS DISTRICT "INNER LINE " A RÌN LUI LEH A, MAHSE, GOVT. OF INDIA-A FOREIGN SECRETARY-IN A RIN 1875 INNER LINE HI A SUPERSEDE THEI LO . BEFR, 1873 HMANGA FOREIGN SECRETARY-IN A RÌN 1875 INNER LINE HI ASSAM STATE OFFICER-IN A SUPERSEDE THEI BAWK LO A NI .

BEFR,1875 hi 1930 atangin Lushai Hills District (Mizoram) Dàn a la ni reng a, Autonomous District Council ramri siam nan chuan a awptu Governor chauhin a hmang thei. State Administration-in a hmang thei lo kan tih tawh kha.
 
British Parliament-in "The Govt.of India Act, 1973," Indian Constitution-a pass a, chumia Section 91-92 hmang chuan British Lal-in 1936 khan "Excluded Area"-ah min dah a, Indian Constitution pàwnah min dah. Chuti chung chuan ni 25.1.1950 thleng kan awm a, ni 26.1.1950 atangin Indian Constitution huangah kan awm ve ta a ni.
 
North Eastern Areas (Reorganisation) Act , 1971 India sawrkar leh MNF-ho Memorandum of Settlement leh the State of Mizoram Act, 1986-te hian 1875 Inner Line a tidanglam lo.
 
Hetia'ng hi thil awmdan a nih mek laiin keini Zofate chu Ramri chungchangah nèk chepin kan awm a, mi tibuaitute laka kan invenna kawngah khawvel hriata tihmualpho tum mek kan ni hi pawi kan ti a ni.
 
He kan hun tawn mek leh kan buainaah hian tumah Hnam/Sakhua angin kan hmelmàk lova, diklo taka min beitu leh kan hnam min zuamtu chu tupawh nise hmachhawn kan inhuam reng zawk a ni.

Hun kal tawhahte Hmelmate kut min thlakna avangin dinhmun thalo takahte kan dingin tanrual pawh harsa kan lo ti thin reng a ni. Amaherawh chu tunah chuan Hnam (Zofa)-a min dintu, Ram min petu Pathian zarah Zofate hi kan Ram leh Hnam humhim turin kan inthurual a, engpawh kan huam a ni tih hi khawvel hnam tin hian min lo hriat sak rawh se. 

Comments

Popular posts from this blog

KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA

LALṬANPUIA TOCHHAWNG CHANCHIN TLANGPUI - Rohmingthanga Ralte

RÛN MAWI LEH A PHUAHTU VALZOTE CHANCHIN TLANGPUI SAWI ZAUNA - Rohmingthanga Ralte