KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA

Image
KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA Kawltu chu tuthlawh tihna a ni a. Kawltuchawi chu tuthlawh kenga hlo thlo thin te tihna a ni ber ang chu.  1. A hla changkhatnaah chuan an thenrual, lawmte nena hlo an thlawh dan a tarlang a.  An lo, an buh hmun chu ramngaw tha tak ang maiin buh chuan a ti hring mawi em em mai a. Chu hmunah chuan lawmte nen hlim takin hlo an thlo thin a. Rihmim thing rah sava vahui ten hlim taka an tlan ang maiin a inchan a. An hlo thlo tang ri te chu thiam takin an rum nghiai e tiin, an hmabak, an thlawh bak chu thlo zel turin tan an khawh zel a. A changin a sir lamah an han tawlha, hlo thlawh dana an chet vel dan te chu tarlang zelin. Nausen nu leh paten an lawm loh chung pawha hlim taka an nui hak hak mai te inchan zelin, hlo thlawh pah chuan a then an lo zai a. Hlim taka lawmte nena hlo an thlawh thin dan chu changkhatnaah hian min hrilh a ni.  2. A hla chang hnihnaah chuan lawmte nena an hlim thin dan. Tu dang an ngaih lohzia min tarlansak leh thung a.  Khua

Lallianmawia Pachuau-in Khuarel leh Thilsiam Dangte a Thlir Dan -Rohmingthanga Ralte


 

Lallianmawia Pachuau-in Khuarel leh Thilsiam Dangte a Thlir Dan

(October ni 2, a pianchampha phak pualin)

 

-Rohmingthanga Ralte

Assistant Professor

Dept. of Mizo, GANC

 

Thu leh hla khawvelah, thilsiam dang, khuarel thil leh hringfate te hi mawi takin an inbankherh chiai ṭhin a. He khawvela kan inmamawh tawn ang chiah hian thu leh hla khawvelah pawh hla phuahtute’n an hla atan pur an chawkna hnar ber a ni fo. Chuvangin, thu leh hla zirna mualah pawh, khuarel thil leh thil siam dangte, hringfate nena an inzawm dan zirbingna hi a awm ta reng a, chu chu sap ṭawng chuan ‘ecocriticism’ tih a ni. Ecocriticism awmzia ber chu hrilfiahna tam tak a awm rualin, a tlanglawn berah chuan “Thu leh hlaa khuarel thil lo langte zirchianna (The study of nature writing)” ti ta ila, a fiah ber awm e.

 

Kan article-ah hian Lallianmawia Pachuau khan, chung kan sawi ang thilte chu a hman thiam dan kan ziak dawn a. A hlaah khan khuarel thilte thiam leh rem taka chuktuah khawm kha a thiam em em mai ṭhin a ni. Thu leh hla thiamte hian, Siamtu kutchhuak hi mi nawlpui ai chuan an hmu fiah deuh zawk ṭhin chu a ni e!? Kan luh thuk hmain, Lallianmawia Pachuau hla hi a buin vawi hnih, a tupa Eddy Zosangliana Colney-in a siam tawh a. A hmasa zawk chu kum 2013 khan tichhuakin, a hnuhnung zawk hi kumin, kum 2020-ah tihlen belhin (revised & enlarged) in a tichhuak leh a. Lallianmawia ngainatute tan chuan neih makmawh, lehkhabu rotling tur a ni ngei ang. Tin, zai mi-te tan pawh neih a ṭha, hla phuahtute phuah dan lo deuha hla sak hi a tam ṭhin a. Heng hi a phuahtute tan thil lawmawm lem loh tak a nih ṭhin a rinawm? Hla phuahtute themthiamna (artistic beauty) leh an hlaa an phumruk te, bo vek khawpa hla insak sak hi a awm ṭhin rawl nen.

 

Kan thupuiah kan lut ang. Khuarel leh thilsiam dangte hi Lallianmawia hlaah hian mawi takin a rawn inlar ṭhin kan tih tawh kha. A awmzia ber chu Lma hian thilsiam dangte hi a en liam mai mai lo a, thu leh hla purchawkna ṭha tak atan a hmang thiamin, a thu leh hla tih hausak nan, hla chakah a hmang nasa hle a ni.

 

            Hla phuah mi te’n an hlaa an chawi ngai vak loh, thuziak lamah pawh hmun chang tam vak lo chu Zorama fur thlen hun lai hi a ni a. Ṭhal hun te chu kan thu leh hlaah hmuh tur a tam hle a. ‘Fur’ hi Lma chuan a hla ‘Fur khawthiang eng’ tihah chuan mawi tak maiin a rawn chawi a. Fur khawthiang eng chu a lunglenna tithartu, a ngaihtuahna tithartu a nihzia tihian a hril a:

 

     A bang lo tinkim dawnlai,

     Khuangruahpui sur bang mah se;

     Ban a hnehin awmkhawhar zual tur’n maw!

     Fur khawthiang eng no rii riai;

     A lo her chhuak leh si ṭhin,

     Thinlai tizingtu ber kha a i emaw?

 

            He hla tlar tawp bera “Thinlai tizingtu ber kha a i emaw” tih hi tun hnaiah, eng nge a awmzia? Ti a zawhna a awm leh zauh ṭhin a. “A i emaw” tih chu ‘eng ber nge ni, eng ber kha nge ni ang’. “Ka rilru leh thinlung tihnima, tinguaitu kha eng ber nge ni ang le?” tihna mai a ni e.

 

Ni, fur khawthiang, ruah sur zawh hlim phei chuan engkim mai an faiin a thar sur a, ral hla tak taka thing leh maute, ni-in an chhun tlet sar sar mai han hmuh hi chuan, khawvel hi Siamtu siam tirh ata ni awm a mawiin, a thar sar mai reng lah tak a. Chung hun a lo thlen chuan Lma lunglenna chuan kil tin kiltang hawlin, a lunglenzia thu puanchhuah nan thiam takin a hmang zel a, nunhlui liam ta te chu ngai em emin tihian an chhamchhuak zui a:

 

  Suihlung min len zual ṭhin e,

  Fur khawthiang eng no rii riai;

  Tinkim ka han dawn chang ni hian,

  Aw min ngaihtir nunhlui mualliam hnu zawngte.

 

            Hunpui a inthlak a, Zorama hun nuam ber ti a, mi tam takin an chhal ṭhin, ṭhal hun a lo thleng a. Romeiin tlang tin leh mual tin an bawh chiai mai han hmuh hi chuan, a lunglengpa tan chuan ngawi renga thlir liam mai hi thil har tak tur a ni ngei ang? Tun hma aṭangin he hun hian mi-te lung a tihlen ṭhin dan chu kan thu leh hla lamah pawh tam tak hmuh tur a awm a. A hla chang hnihnaah chuan heti hian a zaipui leh ta a. Mahse, romei zam chu a rilru pik leh zing sawi chhuah na’n a hmang ta hlauh thung a:

                                               

Hun leh ni an her liam zelin,

Ṭhal khaw romei a lo zam e;

Ka thinlai dungthulin maw a zing riai e,

Ka duhlai ngaihno beite;

Nang nen hmangaih hrui vuan a,

Damlai hun tin kan chhiarte’n lung min len e.

 

            A hla pakhat ‘Ni-te’ tihah chuan thilsiam dangte tehkhina’na hman a thiamzia kan hmu leh a. A hla nen lah a inhmehin, a hla thu a luang ṭha em em mai bawk si. Khai mah aw:

 

   Khamkhawk saisu iang i sakruang,

   Lalrimenhawi ka vuah nang che.

   Bahsam thlah mawi ka en ning lo,

   Chawn ban vai no ka tuar zo lo.

 

           Di ngaih thu leh khuarel thil, thilsiam dangte han chawhpawlh vel hi a thiamin, a hman dan pawhin lung a kuai thei viau zel mai a. He titaka khuarel thil a hman thiam dan aṭang hian Siamtu thilsiamte hi a thlir liam mai mai lo tih a chiang viau a ni. A hla ‘Nunhlui Ngaiin’ tihah chuan, a changkhatnaah tihian an chhep damdiai mai a:

                                                           

    Ni chhun sensa laia,

    Siahthing hlim nem diai a;

    Tinkim dawnin,

    Lungrualpui di nena kan hlim lai nite,

    Ngaihlai hrualhrui ang a sei vawng vawng.

 

            A chang hnihna nungchate khawsak phung a hmuh chuan a malzia leh a rianzia a hriattir a ni ngei ang. A puan chhuah dan hi han en mah teh:

 

Thangvan sanga va leh,

Hnuaileng nungcha zawngte;

An chiar chul e,

Siamtu lungdum renga’n nunkhua an chen e,

Mahse, ar ang vaih mai maw kan chan.

 

            Zoram boruak nawm bikzia leh he rama thing leh maute mawi bikzia hi, a hmuh hmaih ngai hauh lo tih a chiang a. Lungdi  nena chung hmun thengthaw nuam a, han len leh fan velte chu a chak dan tihian a tar lang a. Zoram mawina leh Siali te, hlaa han chawhpawlhte chu an lo inrem em em zel mai si:

 

   Kan Zotlang boruak thiang,

   Thingtin maurua mawina;

   Thlir nin awm lo,

   Lung di nen ṭuanrel nan an mawi e tiin,

   Dawn ṭhin mah ila, a rem si lo.

 

            A hla chang tawp berah chuan fur hun a rawn tar lang leh a. A hmaa kan sawi tawh angin, he hun hian a rilruah thuk takin bu a khuar ngei tih a hriat theih a. A hla ho hrim hrim hi a phuah hun lai hi fur lai, July thlaa phuah a tam hle a ni. A Di-i chuan fur khawthiang eng te chu thlir ve ang maw tiin a suangtuahna chu an kal tir reih reih a:

 

   Han thlir ve tak ang maw?

   Fur khawthiang no riai saw!

   Engtin ngai maw?

   Biahthu di nemtea kan sam lai nite,

   Damlai rila’n hian aw ka ngai vawng vawng.

 

            Zana thlifim thaw heuh heuhte chu hringmi ang hialte’n a chang leh an chan vei thul (personified). A lunglenna avangin, zan thlifim thaw heuh heuh te chu, a Di-in palai angin a rawn tir ni te’n an hmehbel a, a thu rawn ken chu duh taka ngaihthlak a inpeihzia te chu tihian a zaipuina, a hla ‘Zanlai Thlifim’ -ah chuan tihian kan hmu a.

 

Zanlai thlifim aw ka di te khan, 

Palai iangin a lo tir che maw?   

Kipten min hlan la biahthu di zawng, 

Duhte’n ka lo ngaithla e.

 

            Thilsiam dang leh chiapchate an lo hram mam mam an hriatte chuan a lunglenna kaihthawh sakin a awm a. A lung tilengtu pawh an nih ṭhinzia chu kan hmu zel a. Ṭhal romei hi chuan Mizote rilruah hmun thuk ber hi a chang a ni hawt e:

 

Ṭhal romei leh rengchal ngirte hian,

Kei zawng suihlung min len e,

Ni chhun awmhar zantlaiah pawh,

Di ngaih puan ang ka bang ve si lo.

 

            A hla chang ṭhenkhatah, khuarel thil leh thilsiam dangte a hmanna pawh sawi leh hmuh tur la awm nual mah se, duh tawk tawh mai i la. Heng kan tarlan tlem te aṭang chauh pawh hian, thilsiam dangte chu a thlir liam mai mai ngai lohzia kan hre thei ngei ang chu!

 

            Ni, he kan chenna khawvelah hian hringfate hi thilsiam zingah, chungnung ber kan intih rualin, kan chungnunna leh ropuina hi thilsiam dangte tan hian a hnawk fo thung si a. Keimahni chauh hian he khawvelah hian kan dam khawchhuak thei lo tihte hi hre chiang tulh tulh ila, kan vela nungcha leh thilsiam dangte, dimdawia duatna chang hi i hre thar zel teh ang u.

 

Thilsiam zinga chungnung ber si hi, “mihring chauh lo chu zirtir an ngai lo” tia hla siamtuten an lo siam kha a dikin, zir thar tur hi kan thih hma chuan a awm reng mai si a. Tun thla phei chu Forest dept. lamte pawhin Wildlife Week an hman ṭhin hunte a lo nih leh zel bawk nen. Nungcha leh thilsiam dangte chunga kan rilru put dan ṭha lote hi i thlak zel teh ang u, kan thu leh hla tihausatu an nihzia te hi i hai mawlh lo ang u khai!.

 

 

 

 

Work Cited:

 

Zosangliana Colney, Eddy.  Lallianmawia Pachuau (1963-1987). Author. 2013. Print.

 

 

 



ZO TUNGCHAW

 

 

 

Comments

Popular posts from this blog

KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA

LALṬANPUIA TOCHHAWNG CHANCHIN TLANGPUI - Rohmingthanga Ralte

RÛN MAWI LEH A PHUAHTU VALZOTE CHANCHIN TLANGPUI SAWI ZAUNA - Rohmingthanga Ralte