MIZO LEH VAI INKHELH THU (Thing Leh Raw Innawh Lai) - C.Lalnunchanga

MIZO LEH VAI INKHELH THU (Thing Leh Raw Innawh Lai)

 -C. Lalnunchanga . January 20, 2012

Mizo zinga Subedar ni hmasa ber Pakunga kha kum 1914-ah kum 14 mi chauh niin Assam Rifle-ah a tang a. Mahse, Pakunga hi Mizo zinga sipai tang hmasa ber a ni lo. Sipaia lût hmasa mi tlêm tê, arla tui zât emaw lekte khân harsatna an lo tâwk tam ngiang mai. Mi hmingthang Rumliana kha Assam Rifle-a tang hmasa pâwl a ni a, kai sân a harsatzia hla a phuah a:

    ‘Kei zawng promotion kai ve reng hian ka mawi lo,

     Vaiho zawng zawng ka hmêlma in lo ni e,’ a ti thlâwt a.

    Subedar Pakunga khân kum 8 sipai a tan hnuah bel khat a kai ve hrâm a, mi vannei a ni. Kum 1929-ah Battalion Quarters Master Havilder-ah kai sântir leh niin Silcharah an sawn a. Hemi kum hian June thlaah hân miah lovin ni 10 chhûng ruah a sûr a, Mizote’n ‘Minpui kum’ kan tih kha a ni a. Mizorama lei min kan buaipui laiin, Silchar erawh chu tuilianin a tibuai thung a. He tuilian hi Assam rama tui lian nasa ber record a ni a. Vaiho inte chu a chim pil zo va, kungva kûngah an lawn far mai a. Pakunga hovin lawngleng leh mau pumin tanpui ngai tanpui tur an zawng a, mi tam tak nunna an chhanchhuak a.

    Aizawla Marwari dawrkai hmasa Chhotelal Seth-a kha Silchar mi hausa a ni a. An chhungkuain an in chung tui chim phâk lohvah an tawm a, mahse tui in tur leh ei tur an nei tawh lo va. Pakunga chuan an chhungkuain hmun him lamah a hruai chhuak a. Chhotelala chuan, “Pakunga chhanchhuah kan ni, ka dâwr kai chhûng chu chini a nghei lo vang,” a ti a. Assam Larsap pawhin Pakunga chu chawimawina certificate leh Rs 100/- a pe a ni.

    Assam Rifle Commandant W.B. Shakespear-a khân a thawka phitah, “Mizo chu sipaia tang tlak an ni lo, an dâwihzep em mai,” a ti fo mai a. Assam Rifle-a Mizo lo lût hmasate chu an tlâwmngai bai bai hle a. Tichuan an huaisen nge huaisen lo tih fiah a ni dâwn ta a. Kum 1933 August thlaah Chhotelal-a shield chhuah inchuh turin sipai zinga Mizo leh Vai inkhel turin Assam Rifle hotute’n an ti a. Hei hi Mizote sipaiah tang tlak an ni em tih fiahna a ni dâwn a. Mizo sipaite chu an la tam loh avângin hmun hrang hranga mi an inchah khâwm a, team khat daih an inhmu hrâm a. An inkhelhna hmun tur chu A.R. Lammualah a ni a.

    Infiamna satliah mai ni lovin, Mizo leh Vai inbeihna a nih dâwn avângin entu pawh an tam hle a. Mihring din theihna tawh phawt chu awl lai awm miah lovin, sazu pawh a leng tawh lo vang tih khawpin an inhnawh muk tlat a. Mizo zinga J.C.O hmasa ber, Jemadar Bawichhunga chuan, “Kan inkhelhnaa hliam, bân leh ke ruh tliakte kan awm palh a nih chuan pawisa kan thawh khâwm ang a, Shillong damdawi inah enkawl an ni ang,” a ti a.

    Mizo sipai kan hriat theih te: 1) Mana, (rifle man) golie, 2) Chhinga (rifle man) 3) Thangchhinga (rifle man) 4) Mangringa (Havildar) 5) Ronel Roy (Clerk) 6) Hualmama (rifle man) 7) Lalsiama (rifle man) 8) Zika (rifle man) 9) Hmuia (rifle man) 10) Lianruma (LanceNaik) te an ni.

    Mizo zinga thiam bera an neih chu Chhinga, centre half-a tlan a ni a. Lammual chu a diak kawi chhuak vek a. Mual chhûngah an lût ta a. Referee chu Capt. Robertson-a a ni a. Thum an han vâwr a, Mizo chu chhim lamah an tang a, Vaiho chu hmâr lamah an tang a, tichuan inkhel chu an tan ta a. Vaiho chu sipai ‘khela’ pângngai, inkhel fo thin an ni a, mahse thiam sawi theih a ni lo. “A ball a chhuak a nih pawhin a mihring chu a chhuak tur a ni lo,” tih a ni thuai mai.

    Vaiho chu ball thiam leh tlan chak zâwk an ni a, Mizo lamah chuan ball pawh a chêng tam hle a. Mahse, an full back Mangringa chuan ball a lo tum tawh lo; a mihringa fuh ngei ngei turin a lo hlawi tawh mai a. A hmaah chuan tangkâwng beng vih ang ngalin Vaiho chu an vial leh ngawl ngawl thin a. A entu mipui au hla pawh a nêp lo, “In hlau em ni? Pet thlu rawh, hnek rawh,” tiin an sarak nuai nuai a. Referee lahin rin pawna ball a chhuak a nih chauh lo chuan a hamrik ham a tum dêr lo.

    Half time thlengin goal a lût lo va. Second half an han tan a, ruah namên lovin a rawn sûr a, chutah zet chuan serh leh sâng a awm thei tawh lo. Inpet thluk mai pawh duh tâwk lovin, a rem dân dânin Vai sipai tlu tawh hnu thleng mai chuan a sehin an seh zui a. Ram leh hnam tâna inkhêl an ni tih inhre rânin tan paêkin, mawngkaw tha nên lam an tang a. Chutah, Hmuia’n Vai lama goal a han tilût zet chu sava thlâwk lai pawh an au thla tawp zo vang tih khâwpin an au nasa a.

    Mizo lamin goal an thun belh leh lawk thei lo chu Thangchhinga thinin a tuar lo va, “Khawi nge, Vai leh ball ka’n khalh lût teh ang,” a ti ther ther tawh mai a. Chirdiak a pal phei bian bian a, a pêt goal ve ta nge nge a. Vai sipai chuan sût tumin theih tâwpin an nawr a. Si khat chu an sût thei hrâm a. Goal keeper Mana thinur chuan Vai sipai goal lâwma tlan phei chu a mawngah a va pet thlawp a. Tichuan, Mizo chu si hnih si khatin an chak ta a. Mizo mipui tân chuan a va han lâwmawm tak em.

    He inkhelh hi Mizo leh Gurkhali inkhel ti pawhin a sawi theih ang. Vai lam sipaia tam ber hi Gurkhali an ni tlat. Mahni ram a ni váng váng bawk a, Gurkhali-ho chuan Mizoho chu an ngam lo hle a ni.

    IGP-in shield a hlan a, chuta a thusawi chu, “Gurkhali hi sipai huaisena sawi an ni a, anni aiin Mizo sipai chu an lo huaisen zâwk hle mai,” a ti a, Mizo 50 sipaia lak nghâl tur an nih thu a puang zui nghâl ta bawk a. Heta tang hian Mizo chu sipaia tang tlak an ni tih chu an hrechiang zet mai.

ZO TUNGCHAW