KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA

Image
KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA Kawltu chu tuthlawh tihna a ni a. Kawltuchawi chu tuthlawh kenga hlo thlo thin te tihna a ni ber ang chu.  1. A hla changkhatnaah chuan an thenrual, lawmte nena hlo an thlawh dan a tarlang a.  An lo, an buh hmun chu ramngaw tha tak ang maiin buh chuan a ti hring mawi em em mai a. Chu hmunah chuan lawmte nen hlim takin hlo an thlo thin a. Rihmim thing rah sava vahui ten hlim taka an tlan ang maiin a inchan a. An hlo thlo tang ri te chu thiam takin an rum nghiai e tiin, an hmabak, an thlawh bak chu thlo zel turin tan an khawh zel a. A changin a sir lamah an han tawlha, hlo thlawh dana an chet vel dan te chu tarlang zelin. Nausen nu leh paten an lawm loh chung pawha hlim taka an nui hak hak mai te inchan zelin, hlo thlawh pah chuan a then an lo zai a. Hlim taka lawmte nena hlo an thlawh thin dan chu changkhatnaah hian min hrilh a ni.  2. A hla chang hnihnaah chuan lawmte nena an hlim thin dan. Tu dang an ngaih lohzia min tarlansak leh thung a.  Khua

AP DO NGAM, LAI NU HUAISEN - PI TIALNAWN




SAP DO NGAM, LAI NU HUAISEN
- PI TIALNAWN



Pi Tialnawn hi Hakha vengpui Lal fanu a ni a. A pian kum hi hriatchian a ni chiahlo nain, Sap hoin Lai fa te an awp hun lai khan nula a nih tawh avangin kum 1890 cho vela piang a nih a rinawm.

Pi Tialnawn hi Hakha vengte a mi, Pu Lianmo fapa Pu Vanmang nen an innei a, an nupa hian ram leh hnam hmangaihna thinlung nghet tak pu mi an ni. Kan ram leh hnam hi awmze neilo leh hnuaichhiah takin tuman min ti tur a nilo, ran leh sal kan nilo a, mihring kan nih avangin tuman min bawl kual mai mai tur a nilo ang, tih hi an thu rolum a ni.

Sap hoin Laitlang an rawn awp khan Laifa te chu an duh duha tirkualin, hna an thawh luih tir thin a, chutianga Sap hoin awmze neiloa an chhawr kual ringawt thin chu Pi Tialnawn te nupa chuan an duhlo hle a, an ram awp chhung khaw hrang hrangah te chuan vak kualin an duhloh thu an tlangaupui a, "Sap ho hi hnam dang ram atangin an rawn kal riangmang a, hetianga Laifa te min awp a, an nawm an maka an duh duha min tir kual thin leh, hnuaichhiah taka min bawl kual thin hi kan ngawi mai mai tur a ni bik lo ang," tih thu chu an tlangaupui ta a.

Pu Vanmang leh Pi Tialnawn ten hetiang thu an tlangaupui tih thu Sap hoin an han hriat chuan, an nupaa man turin thu an titlu ta a. Amaherawhchu, chutianga man mai turin chhuanlam mumal an neih tak siloh avangin, man theihna tur kawng dang an zawng ta a. " Pu Vanmanga'n a Sial te a enkawl that loh avangin kawng an tichhia," tia dawta puhin an man ta nge nge a, Jail ah an khung ta a ni.

Hetia Sap hoin diklo taka a pasal an mana, Jaila an tantir ta mai hi Pi Tialnawn chuan hriatthiam har a tiin a rilru pawh a na hle a ni. Pi Tialnawn hi Lal fanu a nih piahlamah, nu huaisen leh fing, thusawi thiam leh mi hneh thei tak, nu namailo tak a ni.

Hetih hunlai hi khawvel Indopui - I na hun lai a nih avangin, Hakha SDO chuan mipa puitling chin zawng zawng hming a lakhawm vek a, chung ho chu tihluihnain German rama kal turin thu a chhuah a. Laifa te lah chuan an duhloin kal an tumlo nasa mai si a, hemi chungchanga lungrual taka an thu tlukna chu, "Geram rama thih ai chuan keimahni ram ngeia thih hi a tha zawk, hetianga ral rama tirhluih min tumtu Sap ho hi kan beilet a nga, kan ram atang hian kan hnawtchhuak ngei tur a ni." tih hi a ni. Hemi chungchang ngaihtuaha Sakta khuaa inhmuhkhawmna nei tura mi sawm turin, Pi.Tialnawn chu khaw hrang hrangah a thawk chhuak ta a.

Ni- 30, October, 1917 ah chuan Sakta khua Pu Raldun Inah inhmukhawmna (meeting) chu an nei ta a. Heta an thu rel puangzara khaw hrang hranga feh chhuak leh turin Pi,Tialnawn chu mawhphurhna pek a ni. He meetinga tel hmun hrang hrang atanga rawn kalkhawmte chuan, Pi Tialnawn thu sawi thiamzia leh, mi rilru a hneh theihzia te, a chevel leh engkim mai chu an ngaisangin an hrilhfak ber a tling a, chutiang zantrim leh khawmang hnuaiah pawh a huaisen zia leh, a zamloh dan te an ngaihtuah chuan mak an tiin a pasal ai pawh a awhzo hlein an hre nghe nghe a ni. Pi,Tialnawn hian a thusawi atang hian hlauhna leh zamna chhete pawh a neilo tih a hriat a, a sawia sawi mailoa a tak ngeia a lantir nghal zel thin hi mi zah leh ngaihsan a hlawhna chhan pawh a ni bawk.

Hemi tuma an thurel zawng zawng te hi Sap hoin an lo hriat leh vek avangin, inhmuhkhawnaa tel zawng zawng te chu  manin Jailah an khung phiar a. Pu Vanmang leh Pi Tialnawn te chu an zing atangin buaina chawkchhuak tura a meizanghlaptu ber leh, buaina bul nia an ngaih avangin, midang aia naa hrem turin thu an titlu ta a.

Pu Vanmang chu buaina chawkchhuaktu  ber a nih avangin, tihhlum tur, a nupui Tialnawn chu Hakha atangin hmundangah sawn ni rawh se tiin an chungthu chu rel a ni.

Pu Vanmang kahhlum tuma Silaia an tin lai chuan Pi Tialnawn chuan a tuar zo nganglo a, "Ka pasal hi a thi tur a nilo, thihna tur khawpin eng thil sual mah a ti bawklo," tiin a pasal chu a pawmbet tlat a, kah an tumna lai apiang chu a  lo hliah zel a, a pasal leia bawk chu a bawh hliah tlat avangin an kap thei talo a ni. Heta tang hian Sap ho chuan an nupa hian mi huaisen leh, hruaitu tling tak an ni tih an hria a, that hrihloin Monywa Jail, Minkinah an thawn liam ta zawk a.

Sap dotu Laifa an man dang ho nen chuan Monywa Jailah an thawn hlawm a. Khawchhunga awm an man bang ho pawh chu an hrem ve tho a, Kalaywa ah lei dawhna tur bungrua an phurhtir  a, Hakhaah tuikhuah  an laih tir hlawm bawk thin. Sipai ho khuah niawm taka sawi thin he tuikhuah hi, a nihna takah chuan a khuaptu leh hnathawktu ber te chu sipai ho niloin, heng sap lo dotu an hrem ho te hi an ni. He tuikhuah kamah hian heng sapdotu, an hrem avanga tuikhuah an laih tir ho hming leh khua hi hmuh theihin a intar vek nghe nghe a ni. Tunah chuan he tuikhuah hi hmuh tur a awm tawhlo a, kum 2015 Hakha leimin khan a chhilhbo zo tawh a ni.

Pu Vanmang tihhlum tur thu leh, Pi Tialnawn thawnbo tur thu an rel atanga kum thum ral hnu, kum1920 ah chuan buaina chu a lo reh ta a. Buaina chu a reh tak tak em, engvanga reh nge a nih tih te chu Hakha Lal an lo zawt a, Lal chuan, "Buaina chu a reh tak tak tawh e, buaina chhuah chhan kha Hakha SDO in mipa zawng zawng German rama kal tura a tih, kan duhloh avang a thleng a ni e." tiin a lo chhang a. Buaina a reh takah chuan Pu Vanmang leh Pi Tialnawn hremna pawh chu an tihnep sak a. Pu Vanmang chu kum 7 tang tur leh, Pi Tialmen chu kum 3 tang turin an tan hun chhung an tih tawi sak a ni. Pi Tialnawn chu kum thum hnuah jail atanga chuan a rawn chhuak a, a pasal Pu Vanmang vethung chu Tedim jail ah an sawn thung. A tan kum a tlak hnu, kum 1923 ah Pu Vanmang chu jail atang chuan a lo chhuak ve ta a. Jail an tan chhung hian an In 60" ft. ai maha zau chu an lo thiah sak vek a, an ran vulh zawng zawng te pawh an lo tihhlum sak vek bawk a ni.

Pu Vanmang te nupa hian ram leh hnam an hmangaih avangin chhiatna leh harsatna tamtak an tuar a, jail bang te hial an zut mai niloin, an in leh lo bakah an ran vulh te chenin an chan vek a ni. Hetia jail atanga an chhuah hnun hian fanu pakhat "Pentiak" an nei a, fapa erawh chu an neilo thung.

Pi Tialnawn hi ram leh hnam tana a zawng zawnga inpe, Lai nu huaisen leh entawn tlak nu namailo tak a lo ni. Hetianga Laifa te zinga "Revolution" chhuah tir thei khawpa nu huaisen leh tumruh hian, zah leh chawimawi pawh a phu hliah hliah bawk. Nupaa ram leh hnam hmangaih avanga jail bang hial zut hi Laifa te zingah mai niloin, Myanmar ram pum tan pawha thil awm zen zenlo leh, chhinchhiah tlak tak a ni. Heng a thil tih te avang hian Pi  Tialnawn chu Lai hnam Historyah ram leh hnam chhan ngam khawpa nu huaisen, nu fing, rorel thiam leh hruaitu tling, nu namailo tak a ni tih hi hriat reng a ni tawh ang.

(Translated from, "MIRANG DO TU  PI,TIAL MEN" Chin Miphun Hruaitu Hna Keneh Dawh.
By  Salai Okla Bik.)
C/P Siangzi Nu Hnialum

Comments

Popular posts from this blog

Ka Hmangaih LM - Lallianmawia pachuau

KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA

Thereng chi hrang hrang hming - Ka Tungchaw