KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA

Image
KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA Kawltu chu tuthlawh tihna a ni a. Kawltuchawi chu tuthlawh kenga hlo thlo thin te tihna a ni ber ang chu.  1. A hla changkhatnaah chuan an thenrual, lawmte nena hlo an thlawh dan a tarlang a.  An lo, an buh hmun chu ramngaw tha tak ang maiin buh chuan a ti hring mawi em em mai a. Chu hmunah chuan lawmte nen hlim takin hlo an thlo thin a. Rihmim thing rah sava vahui ten hlim taka an tlan ang maiin a inchan a. An hlo thlo tang ri te chu thiam takin an rum nghiai e tiin, an hmabak, an thlawh bak chu thlo zel turin tan an khawh zel a. A changin a sir lamah an han tawlha, hlo thlawh dana an chet vel dan te chu tarlang zelin. Nausen nu leh paten an lawm loh chung pawha hlim taka an nui hak hak mai te inchan zelin, hlo thlawh pah chuan a then an lo zai a. Hlim taka lawmte nena hlo an thlawh thin dan chu changkhatnaah hian min hrilh a ni.  2. A hla chang hnihnaah chuan lawmte nena an hlim thin dan. Tu dang an ngaih lohzia min tarlansak leh thung a.  Khua

MIZO SIPAITE HELNA - C.Lalnunchanga


 MIZO SIPAITE HELNA
C.Lalnunchanga



(ANDREW 2nd BATTALION: He thil thleng hi a hun laia India ram puma mite sawi, ram dung leh vâng nghawr dat tham a ni a. Mizo tlangval pawh tam tak an tel ve avângin Mizo chanchinah thil pawimawh tak a tling. He sipai helna hi lo chhuak ta lo se, Mizoram buai pawh kha lo thleng lo mai theiah mi thenkhat chuan an ngai a. MNF Volunteer-te training petu kha he sipai helnaa an ban tâkte hi niin an sawi.) 

    Kum 1961 a ni a. Udampur khaw daifemah chuan sipai hmun lian deuh mai hi a awm a, in pawh tha tak tak a tlar pût a, khawithlâr ang maiin tukverhte chu a kaw chek chuk hlawm a. Hetah hian Assam Regiment Second Battalion-te chu an awm a. L.t Colonel Garewal-a chu an Commanding Officer a ni a.

    2nd Battalion Assam Regiment hi Shillong Elephant Fall-ah kum 1942-a din a ni a. Railway Protection duty-in an awm a. India hmarchhak tlangmi an tam ber a. Mizo tlangval pawh an tam hle a, Naga, Kuki, Garo leh Assamese te an ni a. Indonaa hmatâwng tûra din India sipai tha an ni a, an sehhelin an rorum tlang the thaw hle a. Indo hi an châk zak reng mai a ni.  

    Sipai battalion khat tam lam hi mi sang khat anga ngaih a ni a, mahse mi zariat vêl hi an ni tlangpui, a chhan chu chhuti leh E.R.E (sawn chhuah ni si lo, duty leh thil pawimawha battalion danga kal bo) an awm reng vâng a ni.

    He battalion chhûngah hian Assamese leh Mizo an lo inhmu mawh tawh thin a ni âwm e. Assamese-ho thiam loh niin an sawi a, Mizo lamin engtia an tih loh pawhin Assamese-ho hian an er tlat a, an tai fo a ni âwm e.

    An buaina chhan bulpui ber chu an chaw dawn chungchangah a ni a. Buh (rice) an dawng tlêm hle a, atta deuh hlir an ei thin a. An puar khawp an ngah zo lo fo va, chu chu a inmung zual zêl a, hetiang thil duhawm lo hi a lo thleng ta a ni.

     Ramri thu-ah China leh India inkârah buaina a lo chhuak a, China râl an lo lian a. Chumi do lêt tûr chuan 2nd Battalion Assam Regiment-te chuan order an hmu ta a. China ramri, Chasul lam pan tura tih an ni a. A hmasain Srinagar khaw daiah an insuan phei a. Srinagar atanga kilometre 20 vêlah chuan thlawhtheihna tum hmun a awm a. Thlawhtheihnaa thiar tûr an nih avângin thlawhtheihna tum hmun sirah chuan camp an nei a. Tin, thlawhtheihna tum hmunah hian 2nd Battalion-te chu duty tûra tih an ni nghâl a. Motor-in khawpuiah tui in tûr leh chaw chhumna tûr thing an la thin a. Chutih lai chuan kal chhuak mai thei tûra hriattirna two hour notice an hmu a. Hemi awmzia chu darkar hnih chhûnga chhuah inpeih hman tûr tihna a ni a. Heta an awm laia ration lama an hotu chu ‘A’ Company O/C Major Nijar Singh a ni a.

    Râl rama kal tûr an nih avângin ration chu a double-a dawng tûr an ni a. Atta phei chu an ei sen loh an dawng a.  

An chaw dawn chu atta deuh hlir a ni a, chaw tak chu bar khat emaw lek tûr hi an dawng ve chauh va. An lungawi lo hle mai a. An vuina thu chu Major Nijar-a hnênah an thlen a. Ani chuan nuihsawh takin a lo chhâwn a, buh aiin atta chu an taksa tâna a that zâwk thu leh ei zir tûrin a lo ti a. “Atta hlir in ei tawh ang,” a lo ti bawk a. An officer-te hi Sikh an ni a, chuvâng pawh chu a ni ang hetia atta ei tûra an intih. Heta tang hian an lungawi lohna chu a punlun chho ta tak tak a ni.

    Tûk khat chu ‘A’ Company Quarter Master Havilder-in an ration bag 13 chu tui chawi motor-ah a phurhtir a, Srinagar bazara-a civil dawrah a hralh a. Sipaiho chuan, “Ka pu, engati nge heti zat zat kan ration i hralh mai?” tiin an zâwt a. Quarter Master chuan, “In hriat ve tûr a awm lo, company dangin sa an ei loh laiin nangni chuan sa in ei bik ang a, zu pawh in dawng bawk ang,” a lo ti a. Hei hi Major Nijar-a tihtir a ni a.

    He thu hi Section Commander-in a lo hriat chuan Sub. Major Madras Rava-a a hrilh a. Ani chuan Battalion Commander Garewal-a hnênah a thlen a. Garewal-a chuan Major Nijar-a chu a ko va, “Engati nge ration in hralh?” a ti a. Major Nijar-a chuan, “1st Battalion-a kan awm laiin  URI Front-ah kan hralhtir thin a. Pawisa chu company thil pawimawhah kan hmang leh a, a remchang khawp asin,” tiin a chhâng a.

    Major chin hi officer puitling an ni a. Tin, Major chung chiah chu Lt. Colonel a ni a. Major chuan Lt. Colonel hi an zah tehchiam bik lo a ni. Garewal-a chu a lâwm lo hle a, an ration chungchâng chu fel zâwka kalpui a tum ta a.

    Company tina chhêk in a endik a, ration chuang a hmuh zawng zawng chu la khâwmin battalion chhêk inah a dah kirtir ta vek a. 2nd Battalion-ho awmna tûr chu Chasul vûr ram a nih avângin eirêl a awlsam zâwk nân tiin, “Atta chauh in ei tûr a ni,” a ti a. Buhfai ounce sariha an dawn thin pawh ounce thum leh a chanvein a tihtlemtir ta a.

     Chaw (buh) kham khawp hmuh loh vânga an thinrim êm êm laia, an ration hralh rûk a ni tih an hriat chuan an officer-te chungah an thinrim hle a. A pâwl pâwlin an inhàwr khâwm a, buaina bupui chu a intan ta a. An camp atanga kilometre khat velah chuan luitê a awm a. June ni 3-ah Battalion N.C.O-te chuan sipaite chu insûk tul chhuanlamin luiah chuan an kalpui a. Darkar hnih ro an va rêl a. June ni 3 tlaiah chuan, “Tu mahin chaw ei loh tûr,” an ti a, zanriah chu an nghei ta a.

    Hemi ni hian sipai thenkhat Brigade Headquarters-ah an han kal a, an lungawi lohna an han sawi a, mahse officer-te chuan an lo nuih a, an lo ngaihthlâk thatsak duh lo va. Thinrim teuhva an haw lam chuan zû an in a, a lungpuam tâwkin an puan in an thleng a, an thiante’n chaw an lo nghei tih an hriat chuan an inhawt pâwr ta hle a, an sarâk nuai nuai mai a.

    Atta vânga chaw ei duh lo an ni a. Mahse, Sub. Vanlalliana chuan, “Kan chaw ei duh loh hi chu a lo lan chhuahna mai a ni a. A bul tak zâwk chu Assamese-hovin Mizo an tai fona kha niin a lang,” a ti.

    Tin, hetih lai hian an zinga chaw nghei ve tho, Assamese-ho chuan a phusa deuh deuhte rorêl dân chu an hria a, a rûkin hotu sâng zawk (officer) hnênah an han zualko va.

    Hemi ni hi Inrinnni a ni a. Commandant Garewal-a chu a chhûngte awmna Srinagar-ah riak tûrin a kal a, a tûk Chawlhni chu châm nghâl a tum a. A aiawh Major hnênah chuan sipaiho chaw nghei thu chu an sawi a. Major Nijar-a chuan, “Eng vanga ei duh lo nge an nih?” a ti a. “Commandant-in buhfai an kham khawp a pe duh lo a ni,” an ti a. Major chuan, “Ka thuin buhfai chu chhûm rawh u,” a lo ti a.
    
Buh chu an chhûm chawp leh ta a. Mahse, N.C.O-te chuan, “Thih hnuin damdawi ei ila, eng nge a sâwtna?” an ti a. J.C.O-te’n chaw ei tûra an tih pawhin, “In kokia bâwk kha enga tân nge in tih? Hetiang hun atân hian a ni lo’m ni?” an ti a, an lung a awi thei chuang lo va. J.C.O-te chu an mess-ah an kir leh ta a.

    An inkulhna camp hi puan in vek a ni a. India ram nghawr nghing dat tham thil a lo thleng dâwn ta. Zân thimah, dar 7 vêlah sipai 500 atanga 700 vêl tûr chuan an officer-te awmna chu an bei ta thut a. An puan inte an tichhia a, Commandant puan in phei chu an hâl a. Officer-ho chu hlauvin an tlânchhe zo ta a. An camp hungna thirhlingnei an zuan khûm a. An hmanhmawh lutuk chuan an diar te, an hrûkpuante chu an thlauh pheng phung mai a.

Officers’ mess an suasâm hnuah sipaiho chuan canteen-a an thil zawrh an sawisa zui nghâl a, ei tûrte chu an paih darh a. Tin, canteen an khawih hnuah J.C.O-ho puan inte pawh an tihchhiatsak ta zêl a. J.C.O-te chuan sipaiho thinrim chu hlauvin hemi zân hian an biru vek a. Sipai chaw ngheiho chuan, “Râlveng indah ila, officer leh J.C.O tumah line chhûngah luhtir loh tûr,” an ti a, an mu ta a.

    Buaina a chhuak tih a hriatin a zân a zânin Garewal-a chu camp-ah a kir a. Quarter guard-ah officer leh J.C.O-ho chu a ko khâwm a. “He buaina hi thinrim leh tharuma ching fel lovin, thu thain kan sawi fel tûr a ni. Kan thuhnuaiah an la awm a, naktukah durbar ka ko ang a, sipaiho hnênah chuan thu ka sawi ang. Buaina dang thleng lova chin fel kan tum dawn nia. Unit danga mite pawhin ‘Eng nge ni?’ an tih pawhin, ‘Kan infiam hlek mai mai a ni,’ ti ang che u. Sipai tlân bo an awm em tih leh, silai leh silaimu endik vek rawh u,” J.C.O te hnenah chuan a ti a.

    An Commandant thupêk angin J.C.O te chuan silai leh silaimu te chu an endik a. A kim vek a, sipai tlân bo pawh an awm lo. Zanlai a pel tawh a, chumi hnuah chuan an puan inte an siam tha a, an mu ve ta a.

    A tûk ni 4 June 1961 chu Chawlhni a ni a. Sipai tu mahin chaw an la ei duh chuang lo va. Zingah Sikh officer, Major Nijar-a chu sipai line-ah chuan a va kal a, intilal leh thupe takin, “Engah nge tukthuan in ei duh loh? In zavaiin ei vek rawh u,” tiin a va vîn khawr khawr a. Sipaiho chuan, “Nang zâwng chhia kha tu nge i nih kan hre lo va che,” an ti a, velh tumin an lo ûm vak mai a. Major Nijar-a chuan a hlau kher mai a, baklêngin a tlânchhia a, battalion hungna thirhlingnei chu a zuan khum zawk a, a diar a titla a, a tlân chhuak ta a. Sipaiho chuan haw-hawin an eu zui dur dur a, a diar chu an hâlsak a.

     An Battalion Commanding Officer Lt. Colonel Garewal-a chuan sipaiho chu durbar tûrin a ko va. Mahse N.C.O-te chuan, “Tu mah kal loh tûr,” an ti a. J.C.O-hovin an puan ina an va tlawh pawhin sipaiho chu a zangthalin an lo mu a, J.C.O an hmuh veleh an lo bawkkhup zêl a. A bawkkhup ve lote pawhin an hmai rawmawlin an lo khuh a. An J.C.O-te hnênah chuan, “Assam rama awm in ni lo’m ni? Engah nge Sikh-ho thuhnuaia in awm?” an lo ti a.

    Officer-ho chu sipaiho awmnaah chuan an kal ngam tawh lo va. J.C.O-ho chu palaia hman a, sipaiho thununtir an tum a. Garewal-a chuan, “He buaina hi a tâwp thuai loh chuan officer leh J.C.O kan mualpho hle dawn a. Nangni chu in mite, hnam khat, chi khat, Assam rama cheng zâ in ni a, chuvangin tha takin va dawr ula, chaw eitir ula, an thinrimna tidai rawh u,” a ti a.

    Mahse J.C.O-ho pawhin an thunun thei bik lo. Zaidam taka durbar tûra an va sâwm ngial pawhin an ko kal thei tawh si lo va. Commandant chuan, “An lo kal duh loh chuan an awmnaah keimah ka kal ang?” a ti a. Officer leh J.C.O zawng zawngin an zui a. Mahse, sipai line an va luh chuan officer-te chu salute pawh an lo pe duh lo va. Garewal-a’n a biak pawhin an chhâng duh lo va. Garewal-a chu a mittui a tla hial a. Sipaiho chuan, “Brigadier Pande-a lo chu kan be duh lo,” an ti a. Nilêngin engmah an la ei duh chuang lo a ni.

    A tûk June ni 5-ah chuan officer leh J.C.O-ho chu an mess-ah lungngai takin an thu a, eng mah tih theih an nei tawh si lo. Sipai line lam chu an va thlir thin a, pâwnah sipai veivak hmuh tûr an awm lo va, a reh vawng vawng mai a. Zing thingpui takngial pawh an la in duh lo va, an kutah ralthuam zawng zawng a awm bawk si a. Engtin nge buaina chu a inmun zel dâwn? Boruak reh thuap lai chu a hlauhawm lai hun a ni.

    J.C.O chu an Subedar Major-hovin an puan inah an awm a. Chutih lai chuan an hnênah sipai pahnih silai keng an lo kal a, “Battalion durbar a awm dawn a, J.C.O zawng zawng lo kal rawh u,” an ti a.

    Recreation room-ah chuan sipaiho chu durbar-in an lo thu khat hmur mai a. J.C.O-ho chu kawng an lo kian a, a laiah an thuttir a. An durbar-na chhak lawkah chuan Naga thenkhat chu chemsei kengin an lâm a, an zuang tawr tawr a, an khêk tuar tuar mai bawk a.

    Sipai pakhat chu a lo ding a, “Tûnah thusawi tûra kan ruatte’n thu an sawi ang a, mi dangin engmah in lo sawi ve tûr a ni lo; ngawi rengin kan ngaithla ang,” a ti a. ‘B’ Company Quarter Master Havilder Nareswar Patwary-a chu a lo ding chhuak a, a hmêlah chuan a thinrim hle tih a hriat a, “Hei kan pute J.C.O-ho pawh kan zingah an awm a. Officer-ho sual vângin ni thum chaw kan nghei tawh a. Zawhna pakhat zawh in ni ang a, ‘aw’ leh ‘aih’ bâkin min chhâng tûr a ni lo. Kan lamah nge in tan, officer lamah?” a ti a.

    Naik Subedar Khanchina chuan, “Keini J.C.O hi semi- officer kan ni ve a. In lamah kan tang a, officer lamah pawh kan tang a, palai kan ni,” a ti a. Sipai pakhat chuan, “Jemadar Khanchina hian J.C.O ai a awh lo va, chuvangin Subedar Major lo ding rawh se,” a ti a. Sub. Major Madras-a chu a lo ding a, “In lamah kan tang e,” a ti ta a. N.C.O pakhat chu a lo ding chhuak leh a, “Hei, kan lamah J.C.O pawh an tang ta a. Dar 12 hmain officer zawng zawngin battalion an chhuahsan tûr a ni tiin thu va pe se, tichuan chaw kan ei ang a, hna kan thawk ang. J.C.O-hovin chutianga in ti ngam lo a nih chuan keimahni’n kan ti ang,” a ti a, sipaiho chu an ding ta huk mai a. Mahse, Madras-a chuan, “Thu rawh u, in kal a ngai lo, keimahni’n kan ti ang,” a ti a.

    Sipai clerk chuan, “Officer-ho chu an chhuak ngei dâwn a. Army Headquarters atanga officer dang an lo kal hma chu Sub. Major Madras-a hi Commandant ni se, Sub. Thangzuala Sailo hi Second in Command ni se, Jem. Ratan Singh hi Captain Adjutant ni se, Jem. Khanchina hi Quarter Master Captain ni se,” tiin an battalion enkawl turin an ti a.

    Chhûn a lo nih chuan J.C.O leh N.C.O thenkhat hovin adjutant office-ah an kal a, “Officer-ho zawng zawng bâng rawh se,” tiin an va au va. An buaina thelh tûr hian Brigadier pawh lo kal mah se, buaina chuan a vâwrtâwp a tawng chho ta a. Brigade atangin officer thuam phur tûr Three Tonner motor a lo kal a, chutichuan chhûn dar 12:00-ah 2nd Battalion Assam Regiment officer-te chuan an camp chu an chhuahsan ta a ni.

    Officer-ho inpu chhuak lai chu an lo thlir thuap a, haw-hawin an lo au nawmnah a. Officer-ho chu lungngai takin an kûn a, mualphona takin an chhuak ta a. Tunah chuan J.C.O., N.C.O. leh O.R.S-te chauh chu battalion chhungah an awm ta a. (O.R.S te hi sipai bel la kai lo leh bel khat kai chin an ni a)
    Chumi hnuah chuan sipaite chuan J.C.O-te thupêk chu an âwih a, zû an in a, chaw an ei ve ta a. J.C.O te chu officer tak tak angin salute an pe a. Army H.Q atangin eng thu nge lo chhuak dâwn tih an ngaichãng a. A tûkah General a lo kal dawn tih thawm an hria a. General hmuak tûr chuan an lo inpuahchah a, an camp chhûngte chu an lo tifai a.

    Tlai dar 3-ah 161 Brigade Commandant chu 2nd Battalion camp-ah a kal a. Sipai leh J.C.O hnenah chuan thu a sawi a. “India sipai zingah nangni Assam mi leh Gurkha-ho hi mahni dikna tan ngam in ni a, mahse in officer-te’n an enkawl dan che u erawh hi chu pawi ka ti êm êm a. In officer-te hi an sual a, in hnawtchhuak ngam hi in huaisen ka tiin ka fak che u a ni. In lungawi lohna chu han sawi teh u le,” a ti a.

    J.C.O-ho chuan officer-te hêk zawngin eng mah an sawi lêm lo va. N.C.O-ho erawh chuan an harsatna chi hrang hrang, ration an kham loh thu te, tui an harsatzia, thleng sil nân leh in tûra buhfai no (dût) khat chauh tui an dawn thu te, promotion hrang hranga an harsatnate an sawi a.

    Brigadier chuan, “Aw le, in harsatnate ka ngaithla tawh a. In Commandant chu Sikh hmuihmul a ni a. Chutiangin Second incharge Commandant pawh, Adjutant pawh, Company officer-ho pawh Sikh vek an ni a. Hmuihmul bukho hian nangni India hmarchhak tlângmite hi an hmusit che u a, sipai dân bawhchhiain an tiduhdah che u a ni. Tui leh ration in kham lo va, beer pawh in dawng ve lo va. Chuvângin, in officer-te hi ka court martial dawn a ni. Army H.Q atangin officer dang an lo kal ang a, ka Brigade-ah in awm ang a, chumi hunah chuan tlai tin beer leh rum in dawng tawh ang. Zaninah ka Brigade-ah lo kal nghâl rawh u,” a ti a.

    Mahse, Sub. Major Madras-a chuan, “Ka pu, sipaiho hi tui taka an mut lohna a rei tawh a. Tin, tûnah an thinrim pawh a la dai chiang lo va, zana an chhuah chu a tha lo vang,” a lo ti a. Brigadier chuan, “A nih leh good night 2nd Battalion,” tiin a hawsan ta a.

    2nd Battalion chungthu chu Army Headquarters  Adjutant General kuta awm a ni a.
    Hetih laia 2nd Battalion-a officer awmte chu:
    Lt Col J.S Garewal, Commanding  Officer,
    Major Ajaib Singh, 2 i/c,
    Major N.S Nijar, O.C. ‘A’ Company,
    Major N.K Ghost, O.C ‘B’ Company,
    Capt A.S Gill,
    Capt V.D Gupte,
    Capt Kerwander Singh, Adjutant,
    L.t. Guldip Singh,
    Second L.t Jaipal Chowdhuri te an ni a.

    J.C.O-te chu:
    J.C            Subedar Major Madras,
    J.C 33968        Sub. Thangzuala Sailo,
    J.C 53411        Sub. Dhan Prasad,
    J.C2503        Sub. Helkhosat,
    J.C 6036        Sub. Seikhothang,
    J.C 6037        Sub. Vanlalliana,
    J.C 6038        Sub. Lalngura,
    J.C 6043        Sub. Debenchandra,
    J.C            Sub. P.D Louise,
    J.C            Jem. Kamaleswar,
    J.C            Jem. Benidhar,
    J.C 7782        Jem. Zekhuma,
    J.C            Jem. Khanchin,
    J.C            Jem. Pathima,
    J.C            Jem. Shetal Chandra,
    J.C 7262        J/Hc Kulbahadur,
    J.C            Jem. Ratan Signh,
    J.C 7852        Rev. Biaktluanga te an ni a.   

    2nd Battalion-ho chu ngaitha khat taka an awm laiin an beisei loh deuh thilin a rawn thâwng ta a. Sipai helah an puang ta hlauh mai a! Chu meuh zawng an beisei loh thil a ni.

    June ni 5 zânah hian 9th Madras Regiment an lo thawk a. June ni 6 zing an han thawh chuan Army Brigade khatin râl do thuam famkim nên an lo hual chhuak vek tawh a. A tlar hmasa berah sipai silai keng sing khat an awm a, a tlar hnihnaah laipui, a tlar thumnaah tank rual; van lamah indo thlawhna a vir thuak thuak mai bawk a. Aurinna hmangin General chuan, “Second Battalion J.C.O leh sipaite chu hel in ni a. Kan hual vek tawh che u a. Subedar Major kha hetah rawn in-report rawh se,” an ti ta dum dum mai a.

    Sub. Madras-a chu a la tho lo va, an kaitho chawp a, thil awm dân zawng zawng an hrilh a. Ani chuan, “A  nih tûr ang a ni zo tawh,” a ti a, a inthiar a, a inbual tê tê a. Chumi hnuah chuan General hnêna inpe tûrin a chhuak ta a. Chutichuan 2nd Battalion Assam Regiment chu sipai hela puan an lo ni ta a ni.

    Subedar Major a lo kir leh chuan thil a danglam zo ta a. Havildar (belthum) chung lam zawng a hrangin, a hnuai lam zawng a hrangin an dah ta a. 2nd Battalion chhûnga an silai dahna in leh chhêk inte chu an hriat loh hlânin 9th Madras Regiment-te chuan an lo la daih tawh a. Tin, airfield-a Second Battalion sipai duty-te pawh 9th Madras Regiment-te chuan an thlâk nghâl vek a. Kut ruakin an awm a, helho angin an dah khâwm ta a ni.

    Hemi ni la la hian an camp atang chuan an phur sawn a, 14th Dogra Regimet-in machine gun nêna inring rengin an escort a. Battalion khat phurh sawn nan chuan Shaktiman motor 75 an hmang a. Thlawhtheihna tumhmun atanga kilometre 50 vêla hla Boramulla-ah an tantir ta a. An tanna hi war prison camp anga siam chawp, thirhling nei thuah hnih, fit 18-a sânga hung a ni a. Thirhling nei inthuahna kâr hi fit 12 vel a ni a, chutah chuan râlvêng 25 an vei kual reng a. Râlvêngte hi 2nd Para Regiment an ni a. Camp chhûng chu killi-in an hung a, a kil tin inkârah chuan râlvên bûk (tower) pakhat zêl an bun a. Tower tinah chuan search-light êng tha tak mai an vuah vek a. Tin, camp hungna pal fit 12 danah electric bulb an khai vek bawk a. Zân pawh chhûn angin a êng pum reng mai a ni. 2nd Battalion officer-ho pawh man an ni a, mahse sipaiho leh J.C.O-te nên chuan an inhmuh phal a ni lo.

    Anmahni enkawltu deuhte chu Major Sinha leh Major Thomas-a te an ni. J.C.O chu No 1 camp, ‘Maia Camp’-ah an dah a. N.C.O leh O.R.S-te chu No 2 Camp, ‘Black Camp’-ah an tantir a. No 1 camp ‘Maia’ tângte chu lung in tâng ang tak taka khuahkhirh an ni lutuk lo va, an la zalên hle, tirhkah leh mess-te pawh an la nei a. Camp Commander chu Maj. Thomas-a a ni a, roll call leh P.T pawh an la nei reng a. A châng chuan bazarah pawh an chhuak thei a.  Bel thum hnuai lam an dahna No 2 camp (Black camp)-a tângte erawh chu ei leh in, inbualna thlengin an zalên lo va. An zingah hian Sub. Thangzuala leh Jem. Zekhuma pawh an tel a. An tânna camp-ah hian zu an in phal a ni lo va, mahse a in duhte chuan anmahni vêngtute chu a rûkin an leitir a, an in reng thei tho a ni.

    2nd Battalion-ah hian Kohhran pawh din a ni a. Mahse, hetiang thil a lo thlen tâk avâng hian July ni 7-ah an Kohhran chu tihtâwp a lo ni ta a. Mizo-ho chu an lung a chhe hle a ni.

    An buai nachhan chhui turin Brig. Satarawale, Army Head Quarter leh L.t Col. J.S Kaistha, Eastern Command-te chu Boramulla camp-ah hian June ni 9-ah an kal a. J.C.O leh N.C.O te chu a mal malin thu an zawt vek a. Hei hi court enquiry an neih hmasak ber a ni.

     August thla tâwpah an zavaiin hruiin an tingmit a, thlawhtheihnain Delhi-ah an phur sawn leh ta a. Delhi an thlen chuan mi sual hlauhawma ngaiin an thlawhtheihna chu sipaiin an lo hual nghâl a. Pakhat tê têin an hruai chhuak a. Sipai pakhat hnungah lailung dawt vuah silai keng pakhat zêlin an chhawm ta a. Laipuite pawh an lo kap hial a. August ni 28-ah Delhi atang hian Rajasthan, Alwar station-a special camp-ah bawk an dah leh ta a. Delhi leh Alwar inkar hi kilometre 200 a ni a. Zing karah an P.T a, a bâk chu eng mah an ti lo, lehkha an deng nilêng mai mai thin a ni.

    Sipai hela puhin court martial tûr an ni a, thiam loh an chan chuan dam chhûng lung in tan emaw, kah hlum thlengin emaw hrem theih an ni a. Mi thenkhat chuan buainaa an tel lohzia an sawi uar hle a, mahse engmah a sâwt si lo. Ni danga Pathian ngaihsak vak lote pawhin tawngtai an peih thar ta hle a. Pastor Biaktluanga erawh chuan, “Pathian hnênah ka inkawltir kha, A thu thu a ni mai,” a ti a, lungngaiin a awm ve lo. “Hla ka phuah,” a ti a, chu lamah chuan a buai hle zâwk a.

    Tin, 2nd Battalion-a Mizo thenkhat chuan Mizoram khaw hrang hranga Kohhranhovin an tawngtaipui reng thu an sawi a. Sub. Vanlalliana erawh chuan, “Ka chhûngte chuan chutiang lam an rawn sawi ve ngai lo va. Ka chhuah hnuah mi ka zâwt a. Biak inah chutianga min tawngtaipui an hriat thu an sawi thei lo va. Mahse, lengkhâwmho erawh chuan min tawngtaisak thu an sawi a. Eng pawh ni se, mihlimho min tawngtaisaktute thian nih kan ba a ni,” a ti.

    Sipai hela (mutiny) puh an ni a, ni 30 chhûnga an thubuai tifel tûra tih chu thla eng emaw zât a ral hnuah pawh eng mah peih a la ni lo va. J.C.O-ho chu thubuai pahnihah puh an ni a. An hêkna pakhatna chu: ‘June ni 3 leh ni 5 inkârah 2nd Battalion Assam Regiment-ah sipai helna (mutiny) a chhuak a. Chu helna chu titâwp turin J.C.O-te hian eng mah an ti lo,’ tih a ni a. An hêkna pahnihna chu: ‘2nd Battalion sipai helnaah chuan J.C.O pawh an tel ve a. An unit-a officer zawng zawng chhuak tûrin an ti,’ tiin an puh a.

    Army Head Quarter atanga an mi ruatte’n an tânna camp bulah general court an rawn hawng a. 2nd Battalion J.C.O-te chuan civil ukil Frank Anthony, Supreme Court Advocate an ruai a. An ukil rawih vawi khat court-a a din man hi Rs 1500/- a ni a. Court hmaah J.C.O leh Officer te chu an ding ta a. Hêktu lam ukil-te chuan J.C.O-te chu sipai helnaah an tel ve ngei a ni tih fiah nân, L.t Colonel Garewal-a chu thu a zâwt a, “June ni 5, dar 11:13-ah J.C.O-te’n i hnênah eng thu nge an rawn sawi?” a ti a. Garewal-a chuan, “ ‘2nd Battalion sipai thupêkin officer zawng zawngin dar 12 rik hmain in mess in chhuahsan tûr a ni. Chutichuan sipaiin chaw an ei ang a, hna an thawk bawk ang,’ tih an rawn sawi,” a ti a.

    J.C.O lam ukil Frank Anthony chuan Lt. Colonel Garewal-a chu thu a han zâwt ve ta a, “Officer-ho chu post atang chuan in chhuak ta em?”  a han ti a. Garewal-a chuan ,“Chhuak e,” a lo ti a.
    “J.C.O chuan silai an rawn keng em?”
    “Keng lo.”
    Anthony-a chuan court presiding officer leh judge-ho hnênah chuan, “Pute u, 2nd Battalion officer-te hian tawngka ringawta an post an chhuahsan a nih chuan, China leh Pakistan do tûrin hma an hruai thei dawn em ni? Chuvângin, J.C.O te thiam loh ni lovin, hêng officer-te thiam loh vânga buaina chu chhuak niin a lang,” a han ti a.

    Tin, J.C.O-ho chu, “Airfield-a in awm laiin thlêng silna leh in tûrin dût no khat chauh tui in dawng thin em ni?” tih sipai ukil lamin an zâwt bawk a. Anni chuan, “Dawng e. Kan kham lo va. Kan thlêngte chu vaivutah kan tal fai mai mai a ni,” tiin an chhâng a.

    He zawhna hi J.C.O-ho chu zawh a ni bawk: “How many Sikh officers present on six June 1961?” tiin. An chhânna chu, “Sikh officers present six, on six June 1961,” tih a ni a. Six tih vawi 4 lai lam rik a nih avâng hian court chhûngah chuan an nui dur dur a ni.

    October ni 9, 1961-ah chuan Second Battalion Assam Regiment chu thiah darh, dis-band an ni a. “Andrew 2nd Battalion,” an tih a lo ngai ta a ni. (Anmahni bik sipai tawngkam a ni a: Mangtha second Battalion tihna a ni.)

    November ni 25, 1961-ah court thu remna puan a ni a. Sub. Thangzuala chu Alwar Civil jail-ah kum thum tâng tûra tih a ni a. J.C.O dang zawng chu kum khat tâng tûra tih an ni a. Tin, Sub. Madras-a leh Sub. Thangzuala hi he buainaa a hotu bera an ngaih a ni a. Sub Major Madras-a chu a tâng lo va, mahse kut ruakin, sukha discharge-in a chhuak a.

    He buainaah hian an Pastor Rev Biaktluanga chu sakhaw hruaitu a nih vângin thubuai a nei ve lo va. Hetianga sipai buaina a lo chhuah tâkah chuan an hotute hnênah bán a dil a, an phal lo va. A dil nawn leh a, an phalsak ta a. Tin, Captain Gupta leh Jemader Zekhuma leh Subeder Vanlalliana te chu hemi ni, an buai lai hian meteorological training-a an kal chhuah lai a nih avângin an fihlim bawk.
   
 N.C.O leh Black camp-a O.R.S tângte chu kum 3 atanga kum 15 thlengte convict tûra tih an ni a. Tin, sipai eng emaw zât chu hremna tuar lovin a then an báng a, a then battalion danga sawn an ni bawk.

    An Commanding Officer Lt Colonel Garewal-a pawh a hnu feah hrem a ni ve tho va. Kai sâng chuang lovin an bantir (discharged) a. Tin, full officer dang zawng pawh bantir an ni vek bawk.
    1962 kum tharah J.C.O leh sipaite chu Rajasthan Alwar Civil jail-ah tantir an ni ta a. Mahse, kum 1962 tâwp lamah hian Kashmir leh Arunachalah China râl an lo chhuak a, India sipaite chu an tawlh duai duai a. P.M. Nehru-a mangang chuan State C.M-te chu Delhi-ah a ko khâwm a, “China râl dang tûr hian India hnam tinte hi engtin nge kan tanrual ang?” a ti a.

    Assam C.M. Chaliha chuan, “2nd Batallion-te hi an officer-te dik loh vânga hrem an ni a, lung in atanga an chhuah loh chuan Assam Regiment battalion dangte hi râl do tûrin an chhuak thei lo vang,” a ti a.

    Nehru-a chuan 2nd Battalion-te chhuah theih dân tûr chu a ngaihtuah ta a. Chief of Army General thuneihnain chhuah theih a ni tih a hria a. Chutichuan rei an tân hmain Alwar Jail atang chuan an chhuah leh ta vek a ni.

    Kum 30 aia tam a liam hnuah 2nd Battalion chunga thil thleng ang deuh: Sikh Regiment-ho nuar chu Golden Temple-ah an tawm tlat a. Mahse, chungho chuan ngaihdam an dil angin ngaihdam an ni a.
    2nd Battalion Hav. Denghnuna chuan sipai officer pakhat, General Sheena (Rtd) chu lehkha a zuk thawn a. A rawn chhânnaah chuan ngaihdam dilna lehkha chu Army Headquarter-ah thawn se, ka lo buaipui ang, a ti a. Beiseina nei tharin chutiang chuan an ti ta a. Sawrkar chuan a lo pawm a, an thubuai tifel tûrin anmahniho record leh an chungthu rêlna copy chu Assam Regiment record office-ah an  dil a, an thawn thla ta a.

    Home Minister George Fernandes-a hun lai kha a ni a, hma a lâkpui nasa hle a. General Sheena pawhin a sawipui nasa hle bawk a.  

     A tuarate’n nasa takin an tuar a. Kai sâng mai tûr tam takin an kai sân loh phah a. Nk Thandanga  pawh a kai sânna part one order a thleng tawh a, part two a nghah laiin he buai hi a thleng ta si a, a vanduai ta a ni.

    Kum tam tak a liam hnuah a la damate chuan sawrkar chu thil sawi fel tûra phutin khing ila, tiin chêng sing khat aia tam an thawh khâwm a. Phai lam ukil an ruai a. Thâwm engmah a awm thei chuang lo va. “Engtizia nge?” tiin an ukil rawih chu an zu zawt a. Ani chuan, “Nangni ang bawkin ka nghâkhlel ve tho a ni,” tiin a lo chhâng a. Hei hi a tâwpna chu a ni ta deuh mai a.

     Titi lêngah chuan hêng 2nd Battalion zinga Mizo an bànte hi MNF lo pian khân, volunteer-a mi pawimawh tak tak, Mizo National Army-te sipai lâm leh indo zirtirtute an ni an ti a. MNF-a mi pawimawh tak Col. Biakvela pawh hi kha tih laia 2nd Battalion belthum a ni.

    Thu lakna:
    1. P.C Zalawra ex- Assam regiment,
    2. Nk Thandanga, 2nd Battalion,  
    3. Sub. Vanlalliana, ex-2nd Battalion,
    4. R. Lungkhama, ex-Army
    5. 2nd Bn. The Assam Regiment: N/Sub. Khanchina

ZO TUNGCHAW

Comments

Popular posts from this blog

KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA

LALṬANPUIA TOCHHAWNG CHANCHIN TLANGPUI - Rohmingthanga Ralte

RÛN MAWI LEH A PHUAHTU VALZOTE CHANCHIN TLANGPUI SAWI ZAUNA - Rohmingthanga Ralte