KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA

Image
KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA Kawltu chu tuthlawh tihna a ni a. Kawltuchawi chu tuthlawh kenga hlo thlo thin te tihna a ni ber ang chu.  1. A hla changkhatnaah chuan an thenrual, lawmte nena hlo an thlawh dan a tarlang a.  An lo, an buh hmun chu ramngaw tha tak ang maiin buh chuan a ti hring mawi em em mai a. Chu hmunah chuan lawmte nen hlim takin hlo an thlo thin a. Rihmim thing rah sava vahui ten hlim taka an tlan ang maiin a inchan a. An hlo thlo tang ri te chu thiam takin an rum nghiai e tiin, an hmabak, an thlawh bak chu thlo zel turin tan an khawh zel a. A changin a sir lamah an han tawlha, hlo thlawh dana an chet vel dan te chu tarlang zelin. Nausen nu leh paten an lawm loh chung pawha hlim taka an nui hak hak mai te inchan zelin, hlo thlawh pah chuan a then an lo zai a. Hlim taka lawmte nena hlo an thlawh thin dan chu changkhatnaah hian min hrilh a ni.  2. A hla chang hnihnaah chuan lawmte nena an hlim thin dan. Tu dang an ngaih lohzia min tarlansak leh thung a.  Khua

Ch.Malsawma “Buannel” - Darchuailova Renthlei



Ch.Malsawma “Buannel”  

                                                                                                                   Darchuailova Renthlei

      Ch. Malsawma hi Pu Lalthansanga leh Pi Vanngurlianite fa hmingkoh niin kum 1948 khan Aizawlah a lo piang a; unau paruk, mipa pathum leh hmeichhia pathum an ni.(C.Vansanga interviewed on 30th April 2013; 9:30pm through telephone) Hla a phuah tam hle a; amaherawhchu ziaka vawn that an nih loh avangin a hla phuah zawng zawng a hmuh kim mai theih rih loh va, a pawi hle. Hla 200 chuang zet chu a phuah ngeia hriat a ni. (R.Lallianzual). Kum sawmli mi lek niin October ni 9, 1988 khan mual min liamsan a; dam rei deuh se hla tha kan neih belh ngei ang. Hla dang phhuah miah lo pawh ni se he “Buannel” hla vang chauh pawh hian Mizo thu leh hla khawvelah hriat reng a ni tho tho tawh ang.

       Ch.Malsawma hi kum 1981 vel khan a nupui Sangthangi te khua Sailulakah an zin a; chumi tum chuan pasaltha hnung zuiin ramchhuahnaah a tel ve a; an hlawhtling hle nghe nghe awm e, Sazuk leh Sanghalte pawh an kap a ni awm asin. Chumi hnua an zin leh tumin pasaltha ramchhuak peih tawh lo luhkapuia nilum ai chu kawmin, an ramchhuahna vel chu a thlir a, a mitthlaah an ramchhuah lai lo langin a lung a leng hle a; chu lunglenna chuan a thinlung lei khêk chu lehphutsakin he hla tha tak, “Buannel ” tih hla hi  kum 1982 vel khan a lo piang ta a ni.

      Han thlir thuak pawhin hla thu mawi a thlan dan kan hmu nghal mai a; a thlûk leh thil dangin a hla an tihmawi bakah, poetic diction ringawt pawh hian a buk a tirit khawp mai. A thluk lam leh a satu sak mawi dan lam hi chu rimawi lam ti mite sawi turah dah tha mai ila a tha awm e. Tlartin mai hi hla thu tha tak tak vekin a remkhawm a, Romei zamin tlangtin mualtin a bawm chiai e a han ti ringawt pawh hian tukverhah min dahchhuahtirin a phhuahtu khawvelah min hnuklut nghal a, lunglennain min zem nghal chiai chiai mai. Hla thu mawi tak, a hla pumpui thu ken tilang chiang em em mai a hmang teuh mai: Chhuihthangvala ram tuan, sahrang chhuiin, fang leh thei hian ka mawi lo, chengrang chawi, hai ang tar, vanglai nite, kawlva lenchham, laifei chul, thlir vawng vawng han tih te hian a hla pumpui boruak an hril nghalin, khawvel hrang daiha cheng site hlim takin min inkawmtir thei a ni.

      Thunawn han chhiar thlen hian ngawpui dai ruih maiah kan cheng nghal a; chang hnihna kan thlen meuh chuan pasaltha, ramsa hnu chhuia a per thauh thauh hnung min zuitirin ruam rai nuam tak tak kan fang zung zung mai; chang thumna leh chang lina kan thlen chuan ramchhuah chawlhsanin luhkapuiah min thutpui a, ramhnuai kan thlirin hun liam tawh lam min thlirkir pui leh a ni.

       Meter: Mizo hlate hi metrical composition an ni nge ni lo tih chu critic chaw tuiah khek ta ila. Ch.Malsawma Buannel meter kan chhiar chuan changtin hi iambic tetra, penta, penta, tetra (tppt) meter-in a kal a; thunawn hian chu chu zui lovin iambic penta, hepta, penta, tetra (phpt) meter-in a kal thung. He hla bik ngau ngauvah hi chuan iambic tetra meter leh iambic penta meter hi a chulnel ber niin a lang. Hmun hnih khatah run-on-line  a awm zauh tih loh chu tlartin hi amaha bikim fel nalh (end-stop-line) an ni hlawm.

      Imagery: He hlaa imagery hi a chiangin a fiah tha khawp mai; tlan paha chhiar theih tih ang mai khan a hmuh theih a ni. Imagery chu thu hmanga thil lim emaw lem emaw siam hi a ni; mita hmuh (sight) chauh a huam lova, auditory (hear), tactile (touch), thermal (heat and cold), olfactory (smell), gustatory (taste), and kinesthetic (sensations of movement) te a huam vek a ni. (C.Day Lewis:Poetic Image, 1948).

      Mita hmuh theih imagery, romei zam paw chuk mai te, ramngaw chhah dum dur mai te, Ramvachal, sahnu chhuia kawi hrang hrang leh mual hrang hrang fang zung zung lai te, Pasaltha upa tawh, ram chhuak peih tawh lo Luhkapui tlangsanga to vang mai, a laifei tuaifai hauh hauh, lungleng taka ngawpui thlir vang vang lai te chiang takin a nemkai a ni.

      A hla pumpui hi Romeiin a khuh chiaii a; thla en zana lungleng ve ngai meuh lo tan pawh he imagery han hmuh hi chuan suangtuahnain hmun hrang hrang a fanpui ngei ang. Ramngaw chhah tak, hring dum dur, sa pel mite mit la tak mai chu kan hmaah a pharh duai mai a; ramvachal mit fukna, fan chakawm ngawih ngawih imagery han hmuh hian rilru a nuam veng veng mai. Pasaltha ram chhuakin sa hnu chhuia kawitin mual tin a fang zung zung lai te min thlirtir a; pasaltha zar zo tur a awm ngei dawnin a lang a, vanneih pheichuan sabawb kan man ngei dawn tih min suangtuah tir a, rilru a a tihlim sarh mai. Ramngaw chhah tak, dum dur maiah hian thermal imagery, nipui lai pawha vawt rut mai a tarlang bawk a; khawpui lum huam huam atanga kal chhuaka he ngawpui hnuaia hahchawl veng veng turin kan suangtuahna min thlawhpui delh delh thei a ni.

      Chang hnihna tlar hnihnaa, “Ka dawnkir thin kan vang lai” tih lo lang nawlh mai hi a tlahlang ang reng hle mai. Chang thumna leh chang lina thu ken kha he tlarah hian a inphum tel a;  mahse, he imagery hi a mawi hle thung si. Ramvachalte ram chhuah niin ramchhuak ve lo chuan suangtuahna hmangin ramchhuakho chu a lo zawm ve thin tih tilangtu imagery pawimawh tak a ni. Amaherawhchu, heta imagery hi chu a dang ang lo takin abstract, rilru suangtuahna vak vel kinesthetic imagery a ni tih chhinchhiah a tha awm e. A eng imagery pawh chu lo ni se, thupui dang daih keng heta a zep mai hian dawn a ti tam hle mai! Khawvel pahnih kalpawhna leihlawn ti dawn ila, a inkhamkai tha chiah bawk si lo. Chuvangin hlaphuahtu lungleng lutuk awm ngaihna hre lo vak velin hmun leh hma pawh a thliar hrang hman meuh lova ngaih mai hi a hahdam thlak mai awm e. Heng romei leh ramngaw dum dur mai te hian hlaphuahtu thil mawi naginatna (passion for beauty) ai an awh (represent) a ni.

      Chang thumna leh chang linaah ramchhuah chawlhsan tawh (retiring age) luhkapui tlangsanga to vang mai leh, a ramchhuahna hmanrua hman ngai tawh loh tifai hauh hauh lai chiang takin kan hmu bawk a. Heng imagery chi hnihte hian khawvel pahnih ai an awh a: thalai khawvel, intihlima duhna hmun hmuna vak zung zung thei leh, upate khawvel, vanglai nun thlirkira lungleng taka hun hmang mekte khawvel a din a ni. Helai han chhiar hian hlaphuahtu thinlungin zawn a nei ngei mai tih chiang takin a lo lang a; kumhlunna ram a zawng a ni. He khawvel, vanglai hun, hlimlai nite chuai leh mai thinna hmun piahlam tarlangin, chu chuai theih lohna hmun chu a zawng a; harsatna sutkian theih si loh sutkianna tur (quest for unsolved problem) hmun, a hlaa khawvel pahnih kan hmuh piah lam, khawvel dang, duhaisam kimna hmun min thlirpui a ni.

      Ch.Malsawma leh Rokungate hian Buannel tih hla an phhuah ve ve a; Ch.Malsawma Buannel-ah hian hla chang li, changtina tlar li zel awmin hla tlar 20 kan hmu a; Rokunga Buannel-ah chuan hla chang li, changtina tlat riat avaiin hla tlar 32 a awm a, imagery pawh a tam zawk bawk. Rokunga imagery kan thlir chuan thlaler ram zau tak leh Ramngaw chhah tak hla taka mi hmuh hmaih rual lohvin a inpharh duai mai a. Chu ramngaw thing bukah chuan sava chi hrang hrang an hram nuai nuai a; min kawhhmuh bik chu Riakmaw leh Thuro an ni. Chu ngawpui chu pangpar rawng chi hrang hranga parin a cheimawi bawk a. A ngaw chhungah chuan ramsa chi hrang hrang an tla dual dual a; chung zinga min kawhhmuh bik chu- Sakei, Nghalchang, Savawm, Sazuk, Sakhi, Sathar leh Sihal te an ni. Ramsa mai ni lovin a hualtu, Chawngtinleri a tarlang tel bawk a. Pasaltha silai pua uifing hruai a nemkai tel bawk. Chu ramngawa pangpar mawi tak tak chu sava chi hrang hrangin an tlan a, an thawm ri nuai nuai (auditory imagery) pawh kan hre tel bawk. Thingthiang kunga Riakmaw hram lauh lauh, riahna tur zawnga a dil kual vel lai han hmuh hian mit a titlai zual a ni. Heng Ram hring mawi tak, pangpar mawi tak tak leh sava, an hram leh an rawng mawi tak takte hian hla phuahtu thil mawi ngainatna ((sense of beauty) an tarlang nghal a. John Keats’an “Thil mawite hi englai pawha hlimna an ni fo” (John Keats: Ode on Gracian Urn) a tih hi a tawmpui hle niin a lang.Chu mai a ni lo, chu “Buannel” ram zau taka kham rang chhawrdawh ûr mai, hlaphhuahtu artistic creativity atanga lo chhuak tactile imagery kan hmua; he tactile imagery rawng a ban dan hi a mawi ngawt mai; heti hian a zaipui a,

                  Aw a kham rang thari laikhum,
                  A tualzawl satin kaina

Kham rang ruai mai, han sawi zawng ngawt pawha tim uaih uaihna tham kha hlaphuahtu creation-ah chuan laikhum thleh nem, dup nuam tak a chang thei zu nia! Kham chhawrdawh leh chhawrdawh inkara khan lo awmte pawh chu hlaphhuahtu thiamna atanga din, kawngpui mam tak, rulngan pa ang zara dum, car mawi tak tak leh nalh tak tleng zel zel thina ang maiin ramsate tan pawh kawng nuam leh tha takah changin, “A tualzawl satin kaina” tiin chu kawngpui chu min kawhhmuh nghal a ni. Lung khawkrawk leh hriam tak tak imagery hmanga khum dup nuam taka a chantir ang bawk khan he kawng tum biboh tak pawh hi kawngpui mam takah a chantir a nih hi.

        Imagery dang, ruam rai nuam taka ramsa chi hrang hrang tla dual dual pawh kan hmu bawk. Chu ram ngawhah chuan lui sei tak a luantir a, kal vel tinuam turin thermal imagery, zan thiang tak kara thla eng ruih mai a nemkai tel bawk. Rokunga imagery thinlung khawih nghal zar mai pakhat chu ramsa zinga nau no pawm, pasaltha silai ri hlauva tlanchhe vawn vawn ho hi a ni. He visual imagery hi thermal imagery nen a tahkawp a; ramsa thlabarna leh an note hum tuma hmun him lam chuha an tlanchhe ruai hian khawngaihna leh rapna a keng tel a, an thin phu dup dup chu he imagery atang hian a chhiartuin a lo chanpui (feel) thei a ni. Tunlaia kan lak thu tak em em, “Ramsa humhalh” duhna thinglung min puttir nghal a ni. Kan nawm kan maka ramsa chunga thal thlah hi tha a ti lo va, nuam tawl nana hman chi an nih lohzia min kawhhmuhin, humhalha venhim duhna thinlung min puttir a tum a, nunrawnna (vandalism) tlansana hmangaihna nena enkawl zawk duhna nei ngei turin min duh hle a ni. Ramsa humhalh ngaipawimawhtute (wildlife activist) au hla, “shoot them with no gun but with camera” tih chu ring takin a aupui a nih hi.


 
      “Buannel” hla phuahtu ve ve, Ch.Malsawma leh Rokunga-te imagery sawngbawl dan hrim hrim hian danglamna tam tak an nei a. Ch.Malsawma Buannel-ah hian rawng chi hrang tam tak kan hmu lem lo va; Rokunga Buannel-ah chuan kan hmu teuh mai. Ani hian rawng hrang hrang mawi taka chawhpawlhin imagery a nemkai a. “A kham rang thari laikhum” a han ti ngawt mai pawh hian visual image kha tactile image-ah chantirin, rawng chi hnih kha mawi takin a chawhpawlh (blending two imageries) a ni. Chang hnihna a,

            “Phuaivawm, khi-i te leh zuk-i ten,
            Siktui thiang dawnzaa nau ang an nuihna”

a han ti ringawtah pawh hian visual imagery leh auditory imagery rawng a ban pawlh thiamzia kan hmu bawk. Chu bakah, Rokunga imagery-te hi ama thinlunga piang, a tak tak aia chiang zawk mah imagery niin an lang hlawm. Shelley-a chuan, “Imagery ka hmante reng reng hi thil awmsa atanga lak ni lovin, thinlunga thil inmung atanga siam an ni” (Shelley P.B.:Preface to Prometheus Unbound) a ti a. Hei ang bawk hian Rokunga imagery pawh hi thil awm dan pangngaia an nihna aia chiang leh hlimawm an ni. Vivante-an Shelley-a imagery chungchang a sawinaah heti hian a ti a: “The image of pool…finds its fullest, perfect expression… reflecting the landscape seem to be an image of thought very reality.” (Leone Vivante: Shelley and the Creative Principle, 1980). Rokunga “Buannela” imagery-te pawh hi Pi Pute Buannel, Myanmar (Burma) rama mi khi ni lovin, a suangtuahna atanga a din “Buannel” an ni. 

      Ch.Malsawma Buannel hi a  thinlung atanga adin ai mahin an ramchhuahna ngawipui kha niin a lang a, imagery pawh hi a fan tawhna mitthlaa lo lang kha niin a ngaih theih bawk. Chu bakah rawng chi hrang ban pawlh hi a nei vak bawk lo. Amaherawhchu, he Buannel-a hla thu mawi leh inhmeh a thlan dan leh a remkhawm dan hi a chhuanawm thlawt mai. “Romei zamin…a bawm chiai e” han tih ngawt mai te hi hla phuahtu thinlung atanga lo luang chhuak a ni tih a hriat hliah hliah mai. ‘Romeiin a khuh luk mai’ han tih ai chuan thinlung a zem nghal chiai chaii bik a ni. “Tlangtin mawi ten a dum dur e” a han ti zawm leh a, ‘Ram hring a inpharh duai mai’ tih ngawt ai chuan a poetic hnap bik a; “Ral tiang lentu zobawn” han tih te hi ‘rala zo ngaw lo lang’ han tih ngawt ai chuan mi deh dan a dang zar bik a ni; “Buannel ram dai lungdumtu” han tih pawh kal chakawm tak ramngaw pui mai tih ai chuan a hla thu bik hliah hliah a ni.Chang hnihnaah heti hian a han chham zui a,

                                    Chhuihthang vala ram tuan ni chuan,
                        Ka dawn kir thin kan vang lai;
                        Hnu chhui thiaman sahrang chhuiin,
                        Kawitin ruamtin a hrut vel e.

Pasaltha tih ngawt aia “chhuihthangvala” a han ti hian chhuatlaia thu kha dawhsanah thuttirin a chawisang nasa hle a ni. “Hnu chhui thiaman sahrang chhuiin” han tih te hi ‘ram chhuak miin sa hnu a chhui’ tih ngawt ai chuan hla phhuahtu theihna ropuizia min hmuhtir a, thinlung a fan rang bik a ni; ramsa tih ngawt aia “sahrang” tih a thlang te hi a themthiam kutchhuak ngawt mai, sakei, savawm tih ngawt ai chuan a tuan atha fe zawk a ni.

      Chang thumna leh chang linaah hian kut chawl tawh, tha pawh thum tawh dinhmun tichiang turin hla thu mawi tak tak a remkhawm bawk a; hetianga an sawi tum tak hlah miah lo leh chiang taka tarlang thei hla thu thlanga remkhawm thei chu mi pangngai chung lam, tlukloh rim nam a ni reng mai. “Theih zawng ni se hrut lehin maw” a han ti hian hmana ramvachal, salu hawn thei tak dinhmun dik tak min hmuhtir a. An hun laia theih ngai lova duh lam hawi hawia then vel thin kha tunah chuan awm hmun rang dang mai a ni tawh a; chak hle mah se ram pilrilah silai nen a feh chhuak thei tawh lo va, chutiang suangtuah chu lung tilengtu mai an ni tawh si; awmhmuna duhthusam bak tih theih an nei tawh lo tih chiang takin min hmuhtir a ni. Chu a dinhmun chu chiang leh zualin chang linaah heti hian a chham zui a,

                              Tunah zawng maw hai ang tarin,
                               Vang lai nite an chuai ta;
                        Buannel ram dai kawlva lenchham,
                        Laifei chulin ka thlir vawng vawng.

Vanglai tha pu pha tawh lo, lua kel sam to, miin ‘tar chhia’ an tih mai tur chauh a ni tawh a; tu dang ngai lova sa chi hrang hrang dar ang an chhaina ngaw durpuite chu lung tilengtu mai an chang tawh a; ramsa hlauhawm tak tak an kahna silaite pawh dawn titam mai chauh an ni tawh avangin lungleng takin a chul vawng vawng tawh tih mitthla theih thu mawi leh tha chung chuang hmangin min kawhhmuh a ni.
     
      A hla thu leh thlukte an mawiin a satu, hlaphuahtu nau C.Vansanga hian a sa thiamin a sa mawi bawk a, upa leh ramvachalte chauh awitu hla mawi ni mai lovin, thalai tan pawh hla tha a ni a; thangthar lo awm zel turte tan pawha hla tha a ni zel ang. Heti khawpa hla mawi leh tha phhuah thei si hian hla phhuahna hmanraw hriam leh tangkai, symbol leh metaphor a hmang hauh lo hi thil mak tak a ni. Hlaphhuahtu dang chuan tehkhinna chi hnih simile leh metaphor hi an hmang rim hle thin a; Ch.Malsawma hi chuan tehkhinna (simile) vawi khat chiah heti hian a hmang a,

                              Tunah zawng maw hai ang tarin,
                        Vanglai nite an chuai ta”

Heta tehkhinna (simile) hai ang tar pawh hi a thupui chai tichianga thil pawimawh entirtu ni lovin, decorative simile a ni a, hlaphhuahtu dangin tehkhinna an sawng bawl anga tangkai tak niin a lang lem lo; “tar” sawi nan a hmang mai niin a lang.Mizo hla tam taka simile-te hi tum hran neia hman aiin hla thu ve hrim hrima hman, decorative simile an ni thluah maia, chu chin dan chu Ch.Malsawma pawh hian a zui mai niin a lang a ni.  A nihna takah chuan hai ang tar tih tehkhinna hi theihai tar tawh, rah chhuah thei tawh lo, hreu ru mai, hnawksak leh hmun awh mai tawh chauh sawina chu a ni ngei mai a; chu ang chuan hlaphuahtu tam takin an hmang mai thei, he hlaah hi chuan decorative simile ni ngeiin a hmuh theih a ni.Tehkhinna tangkai taka  hlaphhuahtuin a thu sawi duh sawi uarna tawngkam mawi leh tifiahtu tha tak tehkhinna kan hmu lo hi a khawharthlak lek lek a ni. A chunga kan sawi tak Rokunga Buannel-ah khi chuan symbol, metaphor leh simile tangkai takin a hmang a, a thupui chailai tichiangtu leh a sawi tum tak fiah taka tarlan nan a hmang hlawm. Ch.Malsawma hian a hmang thiam lo chu a ni hauh lovang a, hla thu a hmante hi tehkhina tel lo pawhin a chiang tawka a ngaih vang a ni zawk ngei ang.

###



                   Works cited:

1.Rokunga Hlate: Rokunga Memorial Committee,1999
      2.Ch.Malsawma Hla: sung by C.Vansanga, aired by All India Radio, Aizawl.
      3.C.Day Lewis: Poetic Image, 1948, pp 17-18.
4.Percy Bysshe Shelley: A Defence of Poetry: Edmund D. Jones: English Critical Essays,        Nineteenth Century: Oxford University Press, 1971, pp.112 & 117.
      5.Johns Keats: Ode on Gracian Urns: Poetry Down the Ages.
 6.Leone Vivante: Shelley and the Creative Principle: George Ridenour: A collection of critical essays on Shelley: Twentieth Century Views Series: Prentice-Hall of India Private Limited, New Delhi-01, 1980.
 

ZO TUNGCHAW

Comments

Popular posts from this blog

KAWLTUCHAWI HLA SAWI FIAHNA

LALṬANPUIA TOCHHAWNG CHANCHIN TLANGPUI - Rohmingthanga Ralte

RÛN MAWI LEH A PHUAHTU VALZOTE CHANCHIN TLANGPUI SAWI ZAUNA - Rohmingthanga Ralte